بازنشستگی تامین اجتماعی؛ بررسی شرایط بازنشستگی و محاسبه مبلغ مستمری
مطالعه متمرکز
یکی از مهم‌ترین و مؤثرترین خدمات سازمان تأمین اجتماعی، پرداخت مستمری بازنشستگی برای کسانی است که شرایط بازنشستگی را طبق قانون احراز می‌نمایند. بازنشستگی در واقع یکی از ارکان خدماتی نظام‌های بیمه‌ای به شمار میرود. بدون تردید هر کارگر یا کارمندی پس از سال‌ها کار و تلاش در عرصه‌های مختلف دچار کهولت سن و ناتوانی می‌شود و لازم است از گردونه کار و تولید خارج شده و مابقی دوران زندگی خود را بدون دغدغه از تأمین معاش، در آرامش به استراحت بپردازد تا جوانان و نسل جدید بتوانند جای او را در میادین کار پر کنند.
این چرخه نیاز ضروری هر سیستم تولیدی و اقتصادی است و ضامن پویای هر نظام تولیدی نیز به شمار میرود. بازنشستگی و تقاعد، آینده محتوم هر فرد است و از آن گریزی نیست.
تعریف بازنشستگی
در قانون تأمین اجتماعی، بازنشستگی به صورت زیر تعریف شده است:
بازنشستگی یعنی عدم اشتغال بیمه شده به کار به سبب رسیدن به سن بازنشستگی در این قانون.
به تعبیری دیگر بازنشستگی رسیدن به شرایطی است که بر اساس آن فرد توان کاریش کاهش می‌یابد و دیگر آن قدرت و توانایی سابق را برای ادامه فعالیت و کار ندارد. در جوامع گوناگون با توجه به شرایط اقتصادی و اجتماعی سن بازنشستگی میتواند متفاوت باشد از 55 سال گرفته تا 70 سال.
در کشورهایی که امید به زندگی به دلیل بهبود وضع اقتصادی و بهداشت و درمان افزایش یافته معمولاً سن بازنشستگی از دیگر جوامع بیشتر است. ولی با این وجود شرایط دیگری مثل وضع اشتغال در جامعه، نیاز به نیروهای متخصص و ویژگی برخی از مشاغل مانند: سخت و زیان آور بودن، اشتغال در مناطق بد آب و هوا و… میتواند در تعیین سن بازنشستگی مؤثر باشد.
میتوان گفت بازنشستگی و شرایط آن به دلایل زیر صورت می‌گیرد:
1. به دلیل کهولت سن و رسیدن سن بازنشستگی: در این حالت کارگر یا بیمه شده پس از سال‌ها کار و تلاش بر اثر رسیدن به شرایط و سنی که قانوناً فرد را بازنشسته می‌داند، بازنشسته می‌شود.
2. بازنشستگی در کارهای سخت و زیان آور یا مناطق بد آب و هوا: این نوع بازنشستگی به دلیل فرسودگی زودرس کارگر در کارهایی که عموماً سخت و یا زیان آور است مثل کار در معادن ایجاد شده است. در این حالت فرد بیمه شده قبل از رسیدن به سن مورد نظر و یا داشتن سابقه کامل بازنشسته می‌شود.
3. شرایط اقتصادی، اجتماعی و سیاسی: برخی مواقع بر اساس شرایط خاص اقتصادی مثل بیکاری گسترده یا بحران و یا تورم نیرو در بنگاه‌های اقتصادی یا برخی ویژگی های خاص گروه‌ها، دولت ها تصمیم می‌گیرند گروهی را به صورت زودرس بازنشسته کنند. در این خصوص میتوان به بازنشستگی با 25 سال سابقه به موجب قانون نوسازی صنایع و یا بازنشستگی زودهنگام کارکنان دولت و بازنشستگی زنان با 20 سال سابقه اشاره کرد.
❓ با توجه به تعریفی که از بازنشستگی ارائه گردید سوالی که مطرح می‌شود این است که آیا یک فرد بازنشسته میتواند مجدداً مشغول به کار شود و در عین حال مستمری بازنشستگی نیز دریافت نماید؟
بر اساس تعریفی که از بازنشستگی در بند 15 ماده 2 قانون تأمین اجتماعی آمده، بازنشستگی یعنی عدم اشتغال به کار. بنابراین در مورد بازنشسته‌ای که مشغول به کار شده نمیتوان عبارت بازنشسته را اطلاق کرد. بر اساس این تعریف سازمان تأمین اجتماعی میتواند مستمری بازنشسته‌ای را که مشغول به کار شده است قطع نماید.
قطع مستمری به دلیل فوق موجب طرح دعوا در دیوان عدالت اداری گردید که در نهایت به موجب رای وحدت رويه شماره «90» مورخ 1371/05/07 هیئت عمومی ديوان عدالت اداری درمورد تعريف حالت بازنشستگی به شرح زیر صادر گردید: «عدم اشتغال به كار ثابت در كارگاه مشمول قانون كار در قبال دريافت حقوق يا مزد مستمر طبق ضوابط مقرر در باب حداقل و حداكثر ساعات كار و حقوق يا مزد است كه تعميم و تسری آن به ارائه خدمات خاص غير مستمر در زمان و ساعات محدود با حق‌الزحمه معين بر مبنای توافق قوانين و قطع مستمری افراد بازنشسته مشمول قانون مذكور به واسطه آن ملاک موجهی ندارد.»
همچنین دادنامه شماره 170-171 هیئت عمومی ديوان عدالت اداری در این زمینه اشعار می‌دارد: «مراد مقنن از قطع حقوق بازنشستگی شخص بيمه شده در صورت اشتغال به كار پس از بازنشستگي به شرح مقرر در قانون تأمين اجتماعی مصوب 1354 و قانون بازنشستگی پيش از موعد بيمه شدگان تأمين اجتماعي مصوب 1367، اشتغال در مشاغل ثابت و مستمر با دريافت حقوق بوده و منصرف از امور محدود و موقت و غير مستمر است.»
البته اشتغال بازنشستگان صندوق بازنشستگی کشوری به کار در کارگاه‌های مشمول قانون کار و تأمین اجتماعی هیچگونه منعی نداشته و بابت این گونه از کارکنان حق بیمه‌ای نیز دریافت نمی‌شود.
بیشتر بخوانید: حق بیمه چیست؟
شرایط بازنشستگی چیست؟
برای احراز بازنشستگی در قانون تأمین اجتماعی دو معیار مهم مورد توجه است:
1- رسیدن به سن مقرر در قانون
2- داشتن سنوات پرداخت حق بیمه به میزان مقرر در قانون تأمین اجتماعی
بر مبنای دو معیار فوق احراز شرایط بازنشستگی بر اساس شرایط زیر صورت می‌گیرد:
الف: سن بازنشستگی بر اساس بند «1» ماده«76» قانون تأمین اجتماعی «60» سال سن برای مردان و «55» سال سن برای زنان است، که در این حالت فرد بیمه شده با داشتن حداقل «10» سال سابقه پرداخت حق بیمه میتواند بازنشسته گردد. این نوع بازنشستگی در حال حاضر به دوشکل اجرا می شود:
شکل اول: در مصوبه مورخ 1379/11/30 مجلس شورای اسلامی، حداقل ده سال سابقه برای بازنشستگی به «20» سال افزایش یافت که به تدریج و به صورت پلکانی از سال 1380 اجرا گردید. بر این اساس با گذشت هر سال یکسال به حداقل سابقه افزوده شده تا در نهایت در سال «90» حداقل سابقه برای بازنشستگی به «20» سال تمام برسد.
به عنوان مثال در سال 89 برای تحقق بازنشستگی داشتن «19» سال سابقه ضروری است، اگرچه برای احراز بازنشستگی در زمان تقاضا همان «10» سال سابقه کفایت می‌کند. این وضع تا زمانی که در سال «90» کلاً حداقل سابقه برای بازنشستگی به «20» سال تمام برسد ادامه خواهد یافت.
شرایط فوق از تاریخ 1381/07/14 لازم الاجرا گردیده است و مرجع تشخیص احراز بازنشستگی افراد موصوف، معاونت فنی و درآمد سازمان تأمین اجتماعی است.
شکل دوم: در بودجه سال «90» کشور، حداقل سابقه همان 10 سال و 60 سال سن برای مردان و 55 سال سن برای زنان تعیین گردیده که مستمری نیز بر اساس همان سابقه محاسبه می‌شود که البته ممکن است از حداقل حقوق سال مورد نظر پایین تر باشد. کسانی که خواهان استفاده از این شرایط هستند می‌باید در بین تاریخ های (در طول اجرای بودجه) مذکور تقاضای خود را به شعبه ارائه نمایند.
در صورتی که بیمه شده‌ای بر اساس شرایط مذکور در توضیح یک بازنشسته شود ماده (111) قانون تأمین اجتماعی که بر پرداخت حداقل حقوق تأکید دارد اجرا خواهد شد؛ ولی درمورد بیمه شده‌ای که بر اساس ده سال سابقه بازنشسته گردد این ماده اجرا نشده و براساس سنوات پرداخت حق بیمه مستمری تعیین می‌گردد، که ممکن است انتظارات فرد متقاضی را از نظر دریافت مستمری کافی برای تأمین معاش و زندگی برآورده نسازد. بنابراین توصیه می‌شود حتی الامکان فرد بیمه شده شرایط مندرج در شکل یک (حداقل 20 سال سابقه) را احراز و سپس بازنشسته شود.
ب: کسانی که 30 سال تمام کارکرده و حق بیمه مربوطه را به سازمان پرداخت کرده باشند در صورتی که سن مردان به 50 سال و سن زنان به 45 سال تمام برسد، می‌توانند تقاضای بازنشستگی نمایند. مستمری این گونه از بیمه شدگان بر اساس «30» سال سابقه محاسبه و پرداخت خواهد شد. در این حالت به طور کلی درخواست بازنشستگی تنها از طریق فرد بیمه شده و احراز شرایط بازنشستگی از طرف سازمان قابل پذیرش خواهد بود.
بر اساس قانون تسهیل نوسازی صنایع، سازمان تأمین اجتماعی موظف است با درخواست کارفرمایان واحدهای صنعتی دارای پروانه بهره برداری، بیمه شدگانی را که حایز شرایط مقرر در ماده (76) قانون تأمین اجتماعی باشند بازنشسته نماید.(قانون نوسازی صنایع تا پایان برنامه چهارم توسعه اعتبار دارد). بنابراین برخلاف بند قبل در چارچوب این قانون کارفرما میتواند بازنشستگی فرد بیمه شده را با 30 سال سابقه از سازمان تأمین اجتماعی درخواست نماید.
كارفرما میتواند بازنشستگی بيمه شدگانی را كه حداقل پنج سال پس از رسيدن به سن بازنشستگی مقرر در قانون تأمین اجتماعی به كار خود ادامه داده‌اند از سازمان تأمین اجتماعی تقاضا نمايد. براین اساس کارفرما میتواند درخواست بازنشستگی بیمه شده مرد را با 65 سال سن و بیمه شده زن را با 60 سال سن از سازمان تأمین اجتماعی تقاضا نماید. (به شرط داشتن سابقه مورد نظر)
ج: کسانی که دارای 35 سال سابقه پرداخت حق بیمه باشند بدون شرط سنی می‌توانند تقاضای بازنشستگی نمایند.
د: زنان کارگر با داشتن «20» سال سابقه کار و 42 سال سن به شرط پرداخت حق بیمه با 20 روز حقوق می‌توانند بازنشسته شوند.
در خصوص این گروه از بیمه شدگان اشاره لازم به توضیح است که محاسبه مستمری آن‌ها بر اساس سابقه فرد که نباید از 20 سال کمتر باشد تعیین می‌شود. در صورتی که مستمری آن‌ها کمتر از حداقل حقوق سال مورد نظر باشد طبق بخشنامه شماره 48 مورخ 1386/03/09 سازمان تأمین اجتماعی به آنان حداقل حقوق سال مورد نظر پرداخت می‌شود.
ی: بازنشستگی زودهنگام: در این نوع از بازنشستگی فرد بیمه شده میتواند با سابقه و سن کمتر بازنشسته شود. در برخی از کشورها بازنشستگی زود هنگام و پیش از موعد یکی از تدابیر برای پاسخگویی و حل برخی مشکلات اقتصادی و اجتماعی بشمار میرود ویاشرایطبرخیازکارهامثلسختو زیان آوربودن یا فعالیت در مناطق بد آب و هوا ضرورت بازنشستگی زود از موعد را اقتضاء مینماید.
شرایط بازنشستگی در کارهای سخت و زیان آور
طبق قانون بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان آور افرادی که حداقل «20» سال متوالی یا «25» سال متناوب در کارهای سخت و زیان آور (مخل سلامتی) اشتغال داشته و در هر مورد حق بیمه مذکور را به سازمان پرداخته باشند، بدون شرط سنی می‌توانند تقاضای بازنشستگی کنند.
نکته مهم
همچنین چنانچه كميسيون‌های پزشكی موضوع ماده (91) قانون تأمين اجتماعی قبل از رسيدن بيمه شده شاغل در كارهای سخت و زیان آور به سابقه مقرر ( 20 سال متوالی و 25 سال متناوب برای کارهای سخت و زیان آور)، فرسايش جسمی و روحي وی را ناشی از اشتغال به كارهای سخت و زيان آور تشخيص و تأييد نمايند، فرد بیمه شده میتواند درخواست بازنشستگی نماید. بر این اساس هر سال سابقه پرداخت حق بیمه در کارهای سخت و زیان آور «1/5» سال محاسبه خواهد شد.
دیدگاهتان را بنویسید