محاسبه اضافه کاری؛ مراحل و قوانین مربوط به آن [حل مثال]
اضافه کاری و نحوه محاسبه اضافه کاری، یکی از مهمترین چالشهای بین کارفرما و کارگران است. قانون اضافه کاری مفهوم مشخصی دارد اما معمولاً هرکس نگاه متفاوتی به اضافه کاری دارد. اما آنچه که مهم است همه بدانند، تعریف اضافه کاری از نگاه قانون، قوانین مربوط به آن و نحوه محاسبه اضافه کاری است.
درواقع بسیاری از کارگران و کارمندان در طول روز اضافه کاری دارند و آشنایی با فرمول قانون کار در این زمینه مهم است. البته مدتزمان اضافهکار به توافق بین کارمندان و کارفرماها برمیگردد و پرداخت دستمزد برای این مدتزمان، الزامی است.
برای آشنایی بیشتر با نحوه محاسبه اضافه کاری و فرمول ساعت اضافه کاری در قانون کار ادامه مطلب را از دست ندهید.
اضافه کاری به چه معناست؟
پیش از اینکه به بحث در مورد محاسبه اضافه کاری بپردازیم ابتدا لازم است که تعریف دقیقی از اضافه کاری را ارائه دهیم. براساس قانون کار، مدتزمان انجام کار در نظر گرفتهشده برای کارمندان در طول روز ۷.۳۳ ساعت است که در هفته به ۴۴ ساعت میرسد. به اینترتیب اگر کارمند مدتزمان بیشتری از عدد تعیینشده توسط وزارت کار، در شرکت و با توافق کارفرما کار کند، لازم است که برای او اضافه کاری در نظر گرفته شود.
ناگفته نماند که وزارت کار برای مشاغل سخت و زیان آور مدتزمان متفاوتی را نسبت به مشاغل عادی در نظر گرفتهاست. به این صورت که برای مشاغل سخت و زیان آور، روزانه ۶ ساعت کار و در هفته ۳۶ ساعت فعالیت در نظر گرفتهشده است.
5 قانون کاربردی قبل از محاسبه اضافه کاری
قوانین دیگری نیز به منظور محاسبه اضافه کاری برای کارگران در نظر گرفته شده است که قبل اینکه کارفرما اضافه کاری برای کارمند یا کارگر در نظر بگیرد، باید به آنها توجه داشته باشد.
قانون اول: بر اساس ماده 59 قانون کار، شرایط اضافه کاری کارگران، آن است که در حالت عادی علاوه بر اینکه کارگر باید با انجام اضافه کاری موافق باشد، پرداخت مبلغ اضافه کاری به ازای هر ساعت کار اضافی نیز الزامی میباشد.
البته، باید در نظر داشت که ساعات کار اضافی کارگران در طول روز، نباید از 4 ساعت بیشتر شود و به عبارت دیگر، مجموع ساعات کاری کارگر در طول روز، نباید بیشتر از 12 ساعت شود؛ مگر در موارد استثنایی، آن هم با توافق طرفین.
قانون دوم: مطابق ماده ۸۳ قانون کار، در نظر گرفتن هر نوع کار اضافی و انجام کار در شب، ارجاع کارهای سخت و زیانآور و نیز حمل بار با دست، بیش از حد مجاز و بدون استفاده از وسایل مکانیکی برای کارگر نوجوان (زیر 18 سال) ممنوع است و با افراد متخلف طبق قوانین برخورد میشود.
قانون سوم: بر اساس ماده 60 قانون کار، گاهی ارجاع اضافه کاری به کارگر، علی رغم رضایت وی نیز مورد پذیرش خواهد بود. به شرط اینکه انجام کار اضافه، برای جلوگیری از حوادث غیر قابل پیش بینی یا ترمیم خسارات ناشی از این حوادث بوده یا به منظور اعاده فعالیت کارگاه، پس از بروز حوادثی همچون سیل یا زلزله، اجتناب ناپذیر باشد.
در چنین شرایطی، میتوان به میزان 8 ساعت علاوه بر ساعت کار اصلی، انجام کار اضافه را از کارگران درخواست نمود. اما کارفرما مکلف است پس از انجام کار اضافه، ظرف مهلت 48 ساعت، موضوع را به اداره کار اطلاع داده تا ضرورت کار اضافه و مدت آن، مشخص شود. در غیر این صورت، کارفرما مکلف به پرداخت غرامت و خسارات وارده به کارگران خواهد بود.
قانون چهارم: بر اساس ماده 52 قانون کار، در مشاغل سخت و زیان آور و همچنین در کارهای زیر زمینی همچون کار در معدن، میزان ساعات کاری افراد نباید از 6 ساعت در روز و 36 ساعت در هفته بیشتر شود. به همین دلیل، کارگران مشاغل سخت و زیان آور و زیر زمینی، شرایط اضافه کاری را نخواهند داشت.
قانون پنجم: بر اساس ماده 61 قانون کار، ارجاع اضافه کاری به کارگرانی که شب کاری (بین ساعت 22 تا 6 صبح) انجام میدهند یا شغل آنها جزء کارهای خطرناک و سخت و زیان آور است، ممنوع میباشد و این افراد شرایط اضافه کاری را ندارند.
ساعت اضافه کاری آیا شامل صرف غذا هم میشود؟
براساس ماده ۵۱ قانون کار، ساعت کاری همان مدت زمانی است که کارگر وقت خود را برای انجام کاری بهخصوص در اختیار کارفرما قرار میدهد. بنابراین پیداست که زمان صرف صبحانه یا نهار بخشی از ساعت کاری عادی نیست.
البته اگر در کارگاهی زمان صرف صبحانه و نهار از قبل بهعنوان ساعت کاری در نظر گرفته میشده است، لازم است که این عرف اجرا شده و به همان منوال قبل استمرار داشته باشد. البته در ادامه بیشتر در رابطه با نحوه محاسبه اضافه کاری صحبت خواهیم کرد.
مطابق ماده ۱۵۰ قانون کار، کلیه کارفرماها موظف هستند که مدت زمانی را برای انجام فرایض دینی در ماه مبارک رمضان برای کارگران در نظر بگیرند. این فرایض شامل صرف افطار یا سحری میشود و جزو ساعت کار کارگران بهشمار میآید.
نحوه محاسبه اضافه کاری
حال که متوجه شدیم اضافه کاری به چه معناست، نوبت آن است که با روش محاسبه آن هم آشنا شویم. رویه معمول و مرسوم در کارگاههای مشمول قانون کار برای محاسبه اضافه کاری، بر اساس تقسیم حقوق یا مزد ماهانه بر ساعات کارکرد موظفی موضوع ماده 51 قانون کار انجام میشود که با افزودن 40% به مزد یک ساعت کار عادی، مزد یک ساعت اضافه کاری محاسبه خواهد شد.
حقوق سال 1403 چقدر است؟
جدول ساعات کار موظفی 1402
در جدول ساعات کاری 1402 که مطابق با تعاریف ساعت کار در قانون کار است، ساعت کاری روزانه، هفتگی و ماهانه کارگران مشخص شده است. با توجه به اینکه تعداد روزهای کاری و تعطیلات رسمی و تعداد روزهای هر ماه متفاوت است بنابراین ساعت کاری ماهانه و هفتگی کارگران نیز رقم و عدد ثابتی نبوده و هر هفته و هر ماه از فرمول محاسبه ساعت کاری به صورت مجزا باید محاسبه شود.
مراحل محاسبه اضافه کاری
ساعت اضافه کاری ماه = ساعت کارکرد واقعی ماه – ساعت کارکرد موظفی ماه
مزد هر ساعت اضافه کاری = مزد ثابت روزانه ÷ 7.33 × 1/4
مبلغ اضافه کاری ماه = مزد هر ساعت اضافه کاری × ساعت اضافه کاری ماه
بهعبارت سادهتر هر ساعت اضافه کاری برابر با ۱۴۰ درصد دستمزد هر ساعت فعالیت عادی است. البته در این بین یک نکته بسیار مهم وجود دارد. بسیاری از افراد مزد اضافه کاری را براساس حداقل مزد کارگران بدون سابقه در نظر میگیرند. در حالیکه اضافه کاری باید براساس مزد ثابت روزانه یا حداقل مزد توافقی محاسبه شود. در ادامه کمی بیشتر درباره این اشتباهات رایج صحبت خواهیم کرد.
مزد ثابت چیست؟
اشتباهات رایج در محاسبه اضافه کاری
دستمزد کارگر شامل حداقل مزد یا مزد توافقی، مزد پایه و دیگر مزایای ثابت است. برخی از مزایای ثابت شامل (مزایای به تبع شغل)، حق سختی کار، حق سرپرستی، حق فنی و … هستند. اما باید توجه داشت که بن، حق مسکن و حق اولاد را نباید در محاسبه اضافه کاری در نظر گرفت. بنابراین مزد ساعتی هر کارگر باید در نظر گرفته شود تا اضافه کاری بهدرستی محاسبه شود.
شرایط اضافه کاری در قانون کار
در نظر گرفتن اضافه کاری برای کارگران شرایط و ضوابط مخصوص به خود را دارد. آگاهی از این شرایط کمک میکند که رفتاری برخلاف قانون صورت نگیرد. همانطور که پیشتر اشاره کردیم، مدتزمان کاری برای کارگران معمولی ۴۴ ساعت در هفته است و ساعت کاری بهصورت روزانه نباید از ۸ ساعت تجاوز کند. با این حال اضافه کاری یا کار کردن بیشتر از ساعات تعیینشده شرایط خاص خود را دارد که در ذیل شرح دادیم.
✔ شرط اول این است که بین کارگر و کارفرما برای اضافه کاری توافق حاصلشده باشد.
✔ افراد زیر ۱۸ سال مجاز بهاضافه کاری نیستند.
✔ اضافه کاری باید بهصورت موقتی برای کارگر تعیین شود. اضافه کاری بیش از ۴ ساعت در روز مجاز نیست. (مگر در شرایط اضطراری)
✔ کارگرانی که فعالیت کاری سخت و زیانبار دارند، مجاز به داشتن اضافه کاری نیستند.
✔ محاسبه اضافه کاری و پرداخت هزینه آن باید توسط کارفرما صورت بگیرد.
مثالی از محاسبه اضافه کاری 1402
آقای کریمی در آذر ماه سال 1402 بر اساس اعلام واحد کارگزینی 197 ساعت کارکرد داشته و قرارداد ایشان بر مبنای حداقل حقوق اداره کار میباشد. بر اساس جدول موظفی سال 1402 ساعت کاری موظفی در آذر ماه 183 ساعت است. برای محاسبه اضافه کاری آقای کریمی طبق مراحل زیر عمل مینماییم:
ساعت اضافه کاری ماه = ساعت کارکرد واقعی ماه – ساعت کارکرد موظفی ماه
14 = 183 – 197
مزد هر ساعت اضافه کاری = مزد ثابت روزانه ÷ 7.33 × 1/4
337,953 = 1/4 × 7.33 ÷ 1,769,428
مبلغ اضافه کاری ماه = مزد هر ساعت اضافه کاری × ساعت اضافه کاری ماه
4,731,342 = 14 × 337,953
به اینترتیب اضافه کاری برای آقای کریمی کارگر با حداقل حقوق اداره کار مبلغ 4,731,342 ریال است.
آیا حق بیمه اضافه کاری به کارگران تعلق میگیرد؟
یکی از مهمترین سوالاتی که زمان تعیین و پرداخت اضافه کاری کارگران مطرح میشود، این است که آیا حق بیمه اضافه کاری به کارگران تعلق میگیرد یا خیر؟ در پاسخ به این سوال باید جواب مثبت داد.
بر اساس ماده 5 قانون تامین اجتماعی، حقوق یا مزد و کارمزد کارگران، شامل هر وجوه نقدی یا غیر نقدی مستمر خواهد بود و در قبال کار انجام شده، باید اضافه کاری کارگران به او پرداخت شود. بنابراین میتوان گفت که در قبال اضافه کاری کارگران، حق بیمه به همه کارگران در هر شرایطی تعلق خواهد گرفت.
حق بیمه چیست؟
مجازات کار اجباری طبق قانون چیست؟
بر طبق ماده ۱۷۲ قانون وزارت کار، زمانی که کارفرما فرد را مجبور به انجام کار در خارج از ساعت عادی کار کند، موظف به پرداخت دستمزد کار انجام شده است و علاوه بر آن محکوم به جریمه نقدی به میزان 50 تا 200 برابر حداقل دستمزد روزانه کارگر و حبس از ۹۱ روز تا یک سال خواهد شد.
جمع بندی
اگر بین کارگر و کارفرما برای اضافه کاری توافق حاصل شود، لازم است که حسابداران حتماً با نحوه محاسبه اضافه کاری آشنا باشند. البته قوانینی وجود دارد که بیان دارد برخی افراد مجاز به انجام اضافه کاری نیستند؛ مانند کارگرانی با کار سخت و زیان آور و افراد زیر ۱۸ سال سن.
حساب کردن اضافه کاری به این صورت است که به مزد ساعتی کارگر باید ۴۰ درصد اضافه شود. البته باید توجه داشت که هنگام محاسبه اضافه کاری نباید اشتباهاً برای همه کارگران حداقل دستمزد بهازای هر ساعت کاری محاسبه شود.
همچنین اضافهکاری شرایط خاص خود را دارد و باید بهصورت موقتی برای کارگران در نظر گرفته شود. با آگاهی از این قوانین، حال میتوانید بهراحتی اضافه کاری را برای کارگران محاسبه کنید.
اگر بهدنبال آموزش حسابداری بهشیوهای دقیق و اصولی هستید، مجموعه محاسبان در کنار شماست. این مجموعه با برگزاری دورههای حسابداری از مبتدی تا پیشرفته، قدم قدم به شما در تمام مراحل کاری، یاری میرساند.
سوالات متداول
1. سقف اضافه کاری در قانون کار کارگران چه میزان است؟
طبق ماده 59 قانون کار، ساعات کار اضافی که توسط کارفرما تعیین و به کارگران ارجاع داده شده، در هر هفته نباید بیش تر از ۴ ساعت در روز باشد. مگر این که بین کارفرما و کارگران توافقاتی انجام شود که بر آن اساس فرد بیشتر از سقف کاری قانونی بتواند در محل کار حضور داشته باشد.
2. اضافه کاری چگونه محاسبه میشود؟
ساعت اضافه کاری ماه = ساعت کارکرد واقعی ماه – ساعت کارکرد موظفی ماه
مزد هر ساعت اضافه کاری = مزد ثابت روزانه ÷ 7.33 × 1/4
مبلغ اضافه کاری ماه = مزد هر ساعت اضافه کاری × ساعت اضافه کاری ماه
دیدگاهتان را بنویسید