دارایی مشهود و نامشهود چیست؟ تفاوت و انواع آن‌ ها

در دنیای کسب‌وکار و سرمایه‌گذاری امروز، شناخت دقیق دارایی‌های شرکت‌ها و نحوه مدیریت و بهره‌برداری از آن‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. دارایی‌ها اعم از دارایی مشهود و نامشهود، منابع ارزشمندی هستند که به سازمان‌ها کمک می‌کنند تا مزیت رقابتی کسب کرده و رشد پایدار را تجربه کنند.

درک تفاوت‌ها و ویژگی‌های دارایی مشهود و نامهشود نه‌تنها برای سرمایه‌گذاران و مدیران، بلکه برای همه افراد فعال در حوزه مالی ضروری است. در این مقاله به بررسی دو دسته‌ی اصلی دارایی‌ها، یعنی دارایی‌های مشهود و نامشهود می‌پردازیم.

دارایی مشهود چیست؟

دارایی‌های مشهود به دارایی‌هایی گفته می‌شود که ماهیت فیزیکی دارند و می‌توان آن‌ها را لمس و مشاهده کرد. این دارایی‌ها جزو سرمایه‌های شرکت محسوب می‌شوند و به دلیل وجود ملموس و عینی، به آسانی قابل تشخیص، ارزیابی و ارزش‌گذاری هستند. دارایی‌های مشهود معمولاً شامل املاک، ماشین‌آلات، تجهیزات، وسایل نقلیه و سایر اموالی است که به‌طور مستقیم در فرآیند تولید، عملیات یا مدیریت شرکت به کار می‌روند.

ویژگی‌های دارایی مشهود

دارایی نامشهود چیست؟

دارایی‌های نامشهود به دارایی‌هایی گفته می‌شود که ماهیت فیزیکی ندارند و نمی‌توان آن‌ها را لمس یا مشاهده کرد، اما از نظر اقتصادی برای سازمان ارزشمند هستند و در ایجاد مزیت رقابتی نقش مؤثری دارند. این دارایی‌ها می‌توانند شامل مواردی همچون حق امتیاز، برند، حق اختراع و دانش فنی باشند که به سازمان اجازه می‌دهند در بازار به شکلی متمایز فعالیت کند.

ویژگی‌های دارایی نامشهود

تفاوت دارایی مشهود و نامشهود

در ادامه، تفاوت‌های اصلی میان دارایی مشهود و نامشهود را که به شناخت بهتر ویژگی‌ها و نقش هر یک در ساختار مالی و عملیاتی شرکت کمک می‌کند، بررسی می‌کنیم:

در ادامه‌ مقاله، انواع دارایی مشهود و نامشهود را بررسی خواهیم کرد.

انواع دارایی مشهود

دارایی‌های مشهود به دلیل ماهیت فیزیکی و ملموس خود، به چند دسته تقسیم می‌شوند که هرکدام ویژگی‌ها و طول عمر خاصی دارند. در ادامه، این دارایی‌ها را به تفکیک و به شکل زیر دسته‌بندی می‌کنیم.

۱. استهلاک‌پذیر

دارایی‌هایی که با استفاده و گذشت زمان دچار فرسودگی و کاهش ارزش می‌شوند و به استهلاک نیاز دارند. این دارایی‌ها شامل: ساختمان‌ها، ماشین‌آلات و تجهیزات و ابزار و وسایل کاری است. 

۲. استهلاک‌ناپذیر

این دسته شامل دارایی‌هایی است که با گذشت زمان فرسوده نمی‌شوند و نیاز به محاسبه استهلاک ندارند. تنها نمونه بارز این دارایی‌ها، زمین است که ماهیت فیزیکی خود را حفظ می‌کند و ارزشش به دلیل عدم فرسودگی کاهش نمی‌یابد.

۳. با طول عمر کم

این دارایی‌ها عمر مفید کوتاه‌تری دارند و به سرعت مستهلک می‌شوند. مانند:

• ابزارهای دستی و ادوات کوچک: ابزارهای قابل حمل و وسایل مصرفی که معمولاً طی چند سال فرسوده می‌شوند.
• تجهیزات اداری کوچک: پرینترها، اسکنرها و دستگاه‌های کوچک اداری.

۴. با طول عمر زیاد

دارایی‌هایی که عمر مفید طولانی دارند و به مرور زمان به‌ آرامی مستهلک می‌شوند. مانند ساختمان‌ها و سازه‌ها که معمولاً طول عمر بیشتری دارند و به آرامی ارزششان کاهش می‌یابد.

انواع دارایی نامشهود

دارایی‌های نامشهود به دلیل نداشتن ماهیت فیزیکی و ارزش معنوی خاص خود به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند: دارایی‌های نامشهود قابل تشخیص و دارایی‌های نامشهود غیر قابل تشخیص. در ادامه، این دسته‌بندی با جزئیات بیشتری توضیح داده شده است.

۱. قابل تشخیص

۲. غیر قابل تشخیص

استاندارد حسابداری دارایی مشهود

استاندارد حسابداری شماره ۱۱ به مبحث دارایی‌های ثابت مشهود پرداخته و روش‌های حسابداری مربوط به این دارایی‌ها را مشخص می‌کند. هدف این استاندارد، فراهم کردن اطلاعات لازم برای شناسایی سرمایه‌گذاری‌های واحد تجاری در دارایی‌های ثابت و تغییرات آن‌ها است. 

استاندارد شماره ۱۱ شامل موضوعاتی مانند شناخت دارایی، تعیین مبلغ دفتری، هزینه استهلاک و زیان کاهش ارزش می‌شود. همچنین، این استاندارد باید برای تمام دارایی‌های ثابت مشهود به کار گرفته شود، مگر اینکه استاندارد دیگری نحوه متفاوتی را الزامی کند.  دارایی‌های ثابت مشهود که دارای عمر طولانی و مفید هستند، به‌منظور تولید، عرضه کالا و خدمات یا مقاصد اداری استفاده می‌شوند و نشانه‌ای از اعتبار و حسن شهرت شرکت‌ها به شمار می‌آیند.

بهای تمام شده و واگذاری دارایی مشهود و نامشهود

در این بخش به بررسی بهای تمام‌شده و روش‌های واگذاری دارایی مشهود و نامشهود خواهیم پرداخت.

بهای تمام شده و واگذاری دارایی مشهود

طبق بند 71 استاندارد 11 حسابداری با عنوان دارایی‌های ثابت مشهود، نکات مهمی درباره واگذاری یا کنارگذاری این دارایی‌ها وجود دارد:

سود یا زیان ناشی از برکناری یا واگذاری دارایی‌های ثابت مشهود را باید در زمان حذف این دارایی‌ها در صورت سود و زیان دوره ثبت کنند. این سود یا زیان به‌طور دقیق معادل تفاوت بین عایدی حاصل از واگذاری و مبلغ دفتری دارایی تعیین می‌شود. برای محاسبه ارزش دفتری در زمان واگذاری یا کنارگذاری، مانده استهلاک انباشته را تا تاریخ واگذاری در نظر می‌گیرند. 

در صورتی که دارایی کنار گذاشته شود، ارزش دفتری آن را به‌عنوان زیان در صورت سود و زیان دوره ثبت می‌کنند. همچنین، در صورت واگذاری دارایی، با توجه به مبلغ عواید ناشی از واگذاری و تفاوت آن با ارزش دفتری (که شامل بهای تمام‌شده پس از کسر استهلاک انباشته و کاهش ارزش زیان است)، ممکن است سود یا زیان محاسبه شود.

بهای تمام شده دارایی نامشهود

دارایی مشهود و نامشهود در ترازنامه

دارایی مشهود و نامشهود در ترازنامه به عنوان دارایی‌های غیرجاری شناخته می‌شوند. دارایی‌های مشهود معمولاً به‌طور مجزا و با توجه به نوع و ارزش دفتری آن‌ها در ترازنامه ثبت می‌شوند. در صورتی که ارزش دارایی‌های نامشهود معمولاً به بهای تمام‌شده آن‌ها بستگی دارد. این دارایی‌ها در طول زمان ممکن است دچار استهلاک شوند، با این حال، برخی از آن‌ها که عمر مفید نامحدود دارند، مشمول استهلاک نخواهند شد.

ثبت حسابداری دارایی‌های مشهود

رویدادهای مرتبط با خرید، فروش و استهلاک دارایی‌های ثابت در حسابداری دارای ثبت‌های خاصی هستند که شامل موارد زیر می‌شود:

ثبت حسابداری خرید نقدی

ثبت حسابداری خرید با ارزش افزوده

ثبت حسابداری خرید نسیه

ثبت حسابداری هزینه استهلاک

جمع بندی

دارایی مشهود و نامشهود هر دو نقشی اساسی در ساختار مالی و عملکرد بلندمدت سازمان‌ها ایفا می‌کنند. دارایی‌های مشهود مانند تجهیزات و ساختمان‌ها زیرساخت‌های فیزیکی کسب‌وکار را فراهم می‌کنند. در حالی که دارایی‌های نامشهود مثل برند، حق‌اختراع و دانش فنی مزیت‌های رقابتی و ارزش افزوده‌ای منحصر به فرد ایجاد می‌کنند که به‌ویژه در صنایع مبتنی بر فناوری و دانش از اهمیت بیشتری برخوردار است. توجه به مدیریت بهینه دارایی مشهود و نامشهود و اعمال استراتژی‌های مناسب برای حفظ و ارتقای ارزش آن‌ها، از عوامل کلیدی در موفقیت و پایداری سازمان‌ها به‌شمار می‌رود.

سوالات متداول