درآمد و هزینه چیست؟ ثبت های درآمد و هزینه در حسابداری

در این مقاله از سری مقالات آموزش حسابداری با مفهوم درآمد و هزینه در حسابداری (Income and cost in accounting) و ماهیت این حساب‌ها، ثبت های صحیح درآمد و هزینه و تفاوت درآمد و هزینه با پیش دریافت و پیش پرداخت آشنا می‌شوید و تاثیر آن بر سرمایه را بهتر درک می‌کنید. پس با ما همراه باشید.

درآمد در حسابداری (Income in Accounting) چیست؟

موسسات خدماتی در ازای ارائه خدمات خود به مشتریان حق الزحمه‌ای دریافت می‌کنند که با توجه به اصل تحقق درآمد و مبنای تعهدی در زمان ارائه خدمات، باید درآمد شناسایی و ثبت شود؛ نه صرفا در زمان دریافت وجه آن. با توجه به اینکه درآمد موجب افزایش سرمایه می‌شود، ماهیت درآمد نیز مانند سرمایه بستانکار است و همچنین افزایش سرمایه بستانکار است و کاهش آن بدهکار می‌باشد.

هزینه در حسابداری (Cost in Accounting) چیست؟

هزینه حسابی موقت است که دارای ماهیت بدهکار است. بنابراین مانده حساب مربوط به آن به دوره مالی بعدی  منتقل نمی‌شود. پس می‌توان نتیجه گرفت که هزینه عبارتند از تمامی  مخارجی که یک واحد اقتصادی جهت کسب درآمد متحمل می‌شود و در واقع جزء حساب سود زیانی یعنی حساب موقت می‌باشد.

اصل تحقق درآمد چیست؟

مفهوم اصل تحقق این است که درآمد زمانی تحقق می یابد که کالا و خدمات تولید شده توسط یک کسب و کار به مشتری منتقل شود، چه به صورت نقدی، چه به عنوان دارایی و یا به عنوان وعده پرداخت نقدی یا دارایی های دیگر در آینده که یک شرکت به طور منطقی مطمئن است که پرداختی مشابه آن از مشتری دریافت می‌شود. یعنی درآمد تنها زمانی قابل شناسایی و ثبت است که کالاها یا خدمات اساسی مرتبط با درآمد تحویل یا ارائه شوند. بر اساس این اصل تمامی درآمد ها باید در زمان وقوع و تحقق آن ها شناسایی شوند.

• زمان دریافت وجه بابت فروش کالا و خدمات ملاک نیست.
• ملاک اصلی تحویل کامل کالا و خدمات است، هر چند مبلغی دریافت نشده باشد.

اصل تحقق درآمد در استانداردهای حسابداری

در بند ۱۵ و 21 استانداردهای حسابداری شماره 3 درآمدهای عملیاتی، به ترتیب برای شناسایی فروش کالا و ارائه خدمات شرایطی در نظر گرفته که به صورت زیر است:

فروش‌ كالا

ارائـه‌ خدمات‌

۲۱- هرگاه‌ ماحصل‌ معامله‌ای‌ را كه‌ متضمن‌ ارائـه‌ خدمات‌ است‌ بتوان‌ به‌گونه‌ای‌ اتكاپذیر براورد كرد، درآمد عملیاتی‌ مربوط‌ باید با توجه‌ به‌ میزان‌ تكمیل‌ آن‌ معامله‌ شناسایی‌ شود. ماحصل‌ معامله‌، زمانی‌ به‌گونه‌ای‌ اتكاپذیر قابل‌ برآورد است‌ كه‌ همه‌ شرایط‌ زیر احراز شده‌ باشد.

• جریان‌ منافع‌ اقتصادی‌ مرتبط‌ با معامله‌ به‌ درون‌ واحد تجاری‌ محتمل‌ باشد،
• مبلغ‌ درآمد عملیاتی‌ را بتوان‌ به‌ گونه‌ای‌ اتكاپذیر اندازه‌گیری‌ كرد،
• میزان‌ تكمیل‌ معامله‌ به‌ گونه‌ای‌ اتكاپذیر قابل‌ اندازه‌گیری‌ باشد، و
• مخارجی‌ كه‌ درارتباط‌ با ارائـه‌ خدمات‌ تحمل‌ شده‌ یا خواهد شد، به‌گونه‌ای‌ اتكاپذیر قابل‌ اندازه‌گیری‌ باشد.

مزایای اصل تحقق درآمد در حسابداری

با رعایت اصل تحقق درآمد می توان شفافیت بیشتر در گزارشات مالی مرتبط با درآمد داشته باشیم همچنین با ثبت به روز درآمد گزارشات صحیح تری از درآمد در اختیار استفاده کنندگان قرار می‌گیرد و همچنین گزارشات دقیق‌تری از درآمدهای وصول شده و وصول نشده در اختیار داریم.

اصل تطابق درآمد و هزینه چیست؟

اصل تطابق درآمد و هزینه به معنای تطابق هزینه‌های یک دوره حسابداری با درآمدهای آن دوره است. به عبارت دیگر، هزینه‌هایی که در فرایند تولید محصول یا ارائه خدمات به وجود می‌آیند، باید با درآمدهای حاصل از فروش آن محصول یا خدمات متناظر شوند.

اصل تطابق درآمد در استانداردهای حسابداری

اصل تطابق درآمد و هزینه در استانداردهای حسابداری بسیار مهم است و تمامی استانداردهای حسابداری به این اصل توجه دارند. برای مثال، در استاندارد حسابداری بین‌المللی (IFRS)، این اصل به عنوان یکی از اصول حسابداری اساسی ذکر شده است. همچنین در استاندارد حسابداری مالیاتی نیز، این اصل به عنوان یکی از اصول اساسی حسابداری مالیاتی تأکید شده است.

تفاوت درآمد و پیش دریافت

پیش دریافت به این معناست که قبل از اینکه ما کالا یا خدماتی را به کسی ارائه کنیم اول پول کالا یا خدمات را از خریدار دریافت کنیم مثل پیش دریافت اجاره. به این معنا که هنوز از آن محل استفاده نکرده‌ایم و وجه آن را جلوتر پرداخت کرده‌ایم. درنتیجه طبق اصل تحقق درآمد، تا زمانی که خدمات ارائه نشده نباید درآمد ثبت شود.

ثبت های درآمد در حسابداری

در زمانی که خدمات را ارائه کرده باشیم و وجه آن را دریافت کنیم (ارائه خدمات نقد).

در زمانی که خدمات را ارائه کرده باشیم و وجه آن را دریافت نکنیم (ارائه خدمات نسیه).

در زمانی که هنوز خدمات ارائه نکرده باشیم و وجه آن را دریافت کرده باشیم.

هزینه در حسابداری

موسسات خدماتی برای انجام عملیات خود به منظور کسب درآمد مخارجی مانند هزینه حقوق و دستمزد، اجاره، هزینه برق، آب، گاز و… را متحمل می‌شوند که به آن‌ها هزینه می‌گویند. هزینه را نیز در هنگام تحمل باید ثبت کرد حتی اگر وجه آن را پرداخت نکرده باشیم. هزینه‌ها باعث کاهش سرمایه می‌شوند. درنتیجه ماهیت آن‌ها بدهکار است و افزایش آن‌ها نیز بدهکار است.

تفاوت هزینه و پیش پرداخت

پیش پرداخت به این معناست که ما پولی را قبل از دریافت کالا و خدمات به کسی پرداخت کنیم. مثل پیش پرداخت اجاره و پیش پرداخت بیمه؛ به این معنا که هنوز خدمات را دریافت نکرده‌ایم ولی جلوتر وجه آن را پرداخت کرده‌ایم. با توجه به مبنای تعهدی در این مواقع نباید هزینه ثبت شود و از حساب پیش پرداخت استفاده می‌شود.

ثبت های هزینه در حسابداری

در زمانی که خدمات را دریافت کرده‌ایم و وجه آن را نیز پرداخت کرده‌ایم (هزینه نقدی).

در زمانی که خدمات را دریافت کرده‌ایم ولی وجه آن را هنوز پرداخت‌ نکرده‌ایم (هزینه غیر نقدی).

در زمانی که خدمات را هنوز دریافت نکرده‌ایم ولی وجه آن را جلوتر پرداخت کرده باشیم

مثال ثبت درآمد و هزینه

پیش دریافت‌ها جز بدهی‌ها و پیش پرداخت‌ها جز دارایی هستند. درنتیجه هر دو جز حساب‌های دائمی محسوب می‌شوند و در ترازنامه حسابداری گزارش می‌شوند. اما درآمد و هزینه جز حساب‌های موقت هستند و در صورت سود و زیان منعکس می‌شوند. به مثال زیر توجه کنید:

1402/05/02 پرداخت اجاره مردادماه به مبلغ 4,000,000 ریال. ثبت زیر در دفاتر انجام می‌شود:

1402/05/03 بانک خدمات ارائه شده مبلغ 5,000,000 ریال دریافت شد. ثبت زیر در دفاتر انجام می‌شود:

1402/05/06 پرداخت هزینه آب به مبلغ 600,000 ریال. ثبت زیر در دفاتر انجام می‌‎‌شود:

1402/05/08 پرداخت حقوق کارکنان به مبلغ 2,500,000 ریال. ثبت زیر در دفاتر انجام می‌‎‌شود:

در نتیجه صورت سود و زیان شرکت در تاریخ 1402/05/08 به شرح زیر است:
سود و زیان خالص = هزینه حقوق – هزینه آب – درآمد
1,900,000 = 2,500,000 – 600,000 – 5,000,000

انواع درآمد در حسابداری

1. درآمد عملیاتی

به درآمدهایی که از طریق عملیات اصلی شرکت حاصل می‌شود، درآمد عملیاتی گفته می‌شود. مانند درآمد حاصل از فروش محصولات یا خدمات. این نوع از درآمد در خط اول صورت سود و زیان آورده می‌شود.

2. درآمد غیرعملیاتی

به درآمــد هایی که از طریق عملیات اصلی شرکت به دست نیامده باشند یا به عبارتی قابل پیش‌بینی یا تکرارشونده نباشند، درآمد غیرعملیاتی می‌گویند. برای مثال، درآمـد حاصل از فروش یک دارایی، ثروت باد آورده سرمایه گذاری ها یا دریافت خسارت از طریق دعوی قضایی به‌عنوان درآمــد غیر عملیاتی در نظر گرفته می‌شوند.

انواع هزینه ها در حسابداری

1. هزینه های عمومی و اداری

هزینه عمومی و اداری به مخارجی گفته می شود که به صورت دوره ای می‌باشد و ثابت می‌ماند. این هزینه ها روی فروش محصولات و کالا تاثیر مستقیم ندارند، اما جزء مخارج عمده شرکت به شمار می آیند.

2. هزینه های توزیع و فروش

این هزینه ها به بخش های فروش محصولات و خدمات مشتریان مربوط می شود، هزینه توزیع و فروش شامل موارد زیر است:

3. هزینه های مالی

در رابطه با هزینه‌های مالی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

4. هزینه های استهلاک اموال

دسته بندی هزینه ها از لحاظ عملیاتی و غیرعملیاتی

هزینه غیر عملیاتی، شامل مواردی میشود که، به طور مستقیم ارتباطی با عملیات اصلی هر کسب وکاری ندارند. از میان این موارد می توان به هزینه های مربوط به استقراض پول و بهره اشاره کرد. هزینه عملیاتی، مستقیماٌ به فعالیتهای اصلی هر مجموعه اقتصادی ارتباط دارند. از بین آنها میتوان از هزینه های اجاره، اداری و بهای تمام شده کالاهای فروش رفته نام برد.

جمع بندی

در این مقاله آموخیتم که ماهیت هزینه بدهکار و ماهیت درآمد بستانکار است. حساب های درآمد و هزینه در صورت سود و زیان شرکت گزارش می‌شوند. درآمد و هزینه را باید با توجه به مبنای تعهدی و با توجه به اصل تحقق درآمد در زمان تحقق شناسایی کرد.

سوالات متداول