مالیات مفهومی است که شنیدن آن ممکن است برای بسیاری افراد غیرقابل تحمل باشد. دلیل این موضوع شاید عدم فرهنگ‌سازی مناسب در مورد مالیات و فواید آن برای جامعه باشد. بسیاری از مودیان اطلاعات زیادی در مورد تاثیر مالیات روی اقتصاد و جامعه ندارند. همچنین افزایش نرخ مالیات‌ها هم گاهی باعث نارضایتی مودیان می‌شود. همه اینها باعث دامن زدن به فرار مالیاتی در کشور می‌شوند.

طبق آمارهای ارائه شده، سالانه چیزی در حدود 120 تا 130 هزار میلیارد تومان فرار از پرداخت مالیات در کشور وجود دارد. به این رقم تاثیرات منفی آن روی اقتصاد کشور را هم اضافه کنید. در این مطلب قصد داریم به موضوع دور زدن مالیات توسط برخی مودیان و جرائم مالیاتی مربوطه اشاره کنیم.

سرفصل های این مطلب پنهان

1. با مفهوم فرار مالیاتی بیشتر آشنا شوید

2. آشنایی با انواع فرار مالیاتی

3. مجازات دور زدن مالیات برای اشخاص حقوقی

4. مجازات دور زدن مالیات برای اشخاص حقیقی

5. چه عواملی باعث افزایش فرار مالیاتی می‌شوند؟

6. آشنایی با سامانه گزارش جرائم فرار مالیاتی

7. بررسی چگونگی جلوگیری از فرار مالیاتی

8. بررسی وضعیت فرار مالیاتی در ایران

9. بررسی انواع جرائم مالیاتی

9.1. محاسبه مالیات به روش علی‌الراس

9.2. محرومیت از معافیت و بخشودگی

9.3. جریمه و حبس

9.4. باطل شدن اسناد انتقال صوری

9.5. ممنوع الخروج کردن

9.6. مجازات اداری

10. منظور از فرار مالیاتی بانک‌ها چیست؟

11. فرار مالیاتی و اجتناب مالیاتی چه تفاوتی باهم دارند؟

12. چند نکته مهم در خصوص فرار مالیاتی و جرائم مربوط به آن

13. نتیجه گیری

با مفهوم فرار مالیاتی بیشتر آشنا شوید

به هر گونه تلاش غیرقانونی برای عدم پرداخت یا پرداخت کمتر مالیات گفته می‌شود. معمولا برخی از سازمان‌ها یا کسب‌وکارها با هدف کاهش هزینه‌ها و دور زدن قانون، اقدام به این کار می‌کنند. به طور کلی این مفهوم مجموعه فعالیت‌هایی را دربرمی‌گیرد که مودی برای کاهش یا عدم پرداخت مالیات انجام می‌دهد.

در مواد 199 و 200 قانون مالیات‌های مستقیم به این موضوع اشاره شده است. بر این اساس اشخاص حقیقی یا حقوقی که به هر دلیلی فرار مالیاتی داشته‌اند، مشمول جریمه‌ای معادل 20 درصد مالیات پرداخت نشده می‌شوند. این جرائم برای مودیان دولتی هم صدق می‌کند.

یکی از دلایل کشیده شدن اشخاص حقیقی و حقوقی به فرارهای مالیاتی، افزایش نرخ‌های مالیاتی است. این موضوع نه در کشور ما، بلکه در کشورهای سراسر جهان هم وجود دارد. افزایش بی‌رویه نرخ مالیات، انگیزه سرمایه‌داران را برای سرمایه‌گذاری کاهش می‌دهد. به همین دلیل دولت‌ها و قانون‌گذاران باید نهایت دقت را در این زمینه به خرج دهند.

آشنایی با انواع فرار مالیاتی

همانطور که گفتیم، فرار مالیاتی به هرگونه اقدام غیرقانونی برای عدم پرداخت مالیات گفته می‌شود. این نوع فرارها توسط مراجع مربوطه مورد پیگرد قانونی قرار می‌گیرند. البته اقدام برای کاهش غیرقانونی مالیات هم نوعی تخلف محسوب می‌شود. به این ترتیب اقدامات متفاوتی مشمول این قانون می‌شوند. این اقدامات عبارتند از:

عدم ارائه اظهارنامه مالیاتی و ترازنامه مالی برای سه سال متوالی
پنهان کردن درآمد و فعالیت‌های اقتصادی
جلوگیری از دسترسی بازرسان و کارشناسان مالیاتی به اسناد و مدارک مالی
تنظیم نادرست اطلاعات مالی شرکت در اظهارنامه و ترازنامه شرمت
استفاده از کارت بازرگانی اشخاص دیگر برای دور زدن مالیات
تنظیم قراردادهای اقتصادی به نام اشخاص دیگر
ظاهرسازی در نوع کسب و کار برای بهره‌گیری از معافیت‌های مالیاتی

تمامی این اقدامات فرار مالیاتی واضح و آشکار محسوب می‌شوند. با این حال ممکن است برخی اشخاص حقیقی یا حقوقی، نادانسته اقدام به انجام این فعالیت‌های غیرقانونی کنند. البته این افراد هم تحت پیگرد قانونی قرار می‌گیرند. به همین دلیل و برای جلوگیری از بروز چنین اتفاقاتی، بهتر است حتما با کارشناسان خبره این حوزه در ارتباط باشید.

مجازات دور زدن مالیات برای اشخاص حقوقی

بیشتر فرارهای مالیاتی را اشخاص حقیقی یا سازمان‌ها و شرکت‌ها مرتکب می‌شوند. فرار مالیاتی ممکن است توسط یکی از افراد مرتبط با شرکت، مثل حسابدار یا مدیرعامل صورت بگیرد. البته این موضوع اهمیتی ندارد؛ چرا که جریمه دور زدن مالیات شامل کل شرکت خواهد بود. البته فرد خاطی هم مجازات خاص خود را خواهد داشت.

در یک شرکت اگر افراد دیگری از دور زدن مالیات اطلاع داشته باشند و این موضوع را به مراجع ذی صلاح اطلاع ندهند، شریک جرم محسوب می‌شوند. مجازات این جرم ممنوعیت هرگونه فعالیت شرکت برای 6 ماه تا 2 سال است. مجازات افراد خاطی هم 6 ماه تا 2 سال حبس تعزیری است. همچنین تا 2 سال از انجام هرگونه فعالیت اقتصادی محروم می‌شوند.

مجازات دور زدن مالیات برای اشخاص حقیقی

وقتی صاحب مشاغل یا کسب‌وکار کوچک از پرداخت مالیات خودداری کند، فرار مالیاتی اشخاص حقیقی رخ داده است. همچنین گاهی فرارهای مالیاتی به مالیات بر ارث و سایر مالیات‌ها هم مرتبط می‌شود. در این نوع دور زدن‌های مالیات، شخص مجرم 6 ماه تا 2 سال حبس خواهد شد. همچنین متحمل جرایم نقدی بین 2 تا 8 میلیون تومان و 31 تا 74 ضرب شلاق می‌شود. این مجرم از حقوق اجتماعی بین 6 ماه تا 2 سال محروم خواهد شد.

چه عواملی باعث افزایش فرار مالیاتی می‌شوند؟

پیدا کردن ریشه‌ها و زمینه‌های پیدایش این نوع فرارهای مالیاتی به مبارزه با آنها کمک زیادی می‌کند. بررسی‌های انجام شده، عوامل زیر را در گسترش فرارهای مالیاتی موثر می‌دانند:

جا نیفتادن فرهنگ مالیات در سطح جامعه؛ معمولا دیدگاه افراد به مالیات، نوعی تحمیل و زور از طرف سیستم حاکم است.
ارائه نکردن خوداظهاری توسط خود اشخاص در اظهارنامه به دلیل نداشتن ضمانت اجرایی
نبود سیستم نظارتی جامع برای ثبت اطلاعات
نداشتن اطلاعات و شناخت کافی توسط مودیان
تاخیر در وصول مالیات
وجود قوانین معافیت‌های مالیاتی بسیار گسترده

آشنایی با سامانه گزارش جرائم فرار مالیاتی

تا اینجا با مفهوم فرار یا دور زدن مالیات و جرائم مربوط به آن آشنا شدید. حالا نوبت به آشنایی با سامانه گزارش این نوع جرائم می‌رسد. به دلیل افزایش حجم فرارهای مالیاتی، سامانه‌ای توسط سازمان مالیات کشور، برای گزارش این نوع جرائم راه‌اندازی شده است.

در این سامانه انواع جرائم مالیاتی گزارش داده می‌شوند. به همین منظور می‌توانید به سایت tax.gov.ir مراجعه کنید. اشخاصی که قصد گزارش جرائم مالیاتی را دارند، می‌توانند با مراجعه به این سایت شرح جرم را ثبت کنند.

بررسی چگونگی جلوگیری از فرار مالیاتی

بحث دریافت مالیات و جلوگیری از فرارهای مالیاتی اهمیت بالایی برای دولت دارد. چرا که بخش زیادی از بودجه دولت را مالیات‌ها تشکیل می‌دهند. دریافت مالیات از گروه‌های مختلف درآمد بر اساس قانون مالیات‌های مستقیم و مالیات ارزش افزوده انجام می‌شود. در قوانین مربوط به این دو مالیات، مقررات مشخصی در مورد معافیت و مجازات مالیاتی ذکر شده است.

به طور کلی و باتوجه به قوانین جدید سازمان امور مالیاتی، برخی اشخاص و مشاغل هیچ راهی برای فرار مالیاتی ندارند. درواقع این افراد به نوعی ملزم به پرداخت مالیات شده‌اند. برای مثال کارمندان بخش خصوصی یا دولتی، مالیاتشان را از طریق کسر حقوق پرداخت می‌کنند. همچنین مالیات بر ارزش افزوده که 9 درصد است و از مصرف‌کنندگان دریافت می‌شود. برای فرار از پرداخت این نوع مالیات‌ها، هیچ راهی وجود ندارد.

طبق برآورد کارشناسان، بیشتر فرارهای مالیاتی توسط اشخاص حقیقی و حقوقی پردرآمد اتفاق میفتد. این فرارهای مالیاتی آثار سوئی را بر درآمدهای دولت خواهند داشت. به همین دلیل خدمات اجتماعی دولت هم کیفیت لازم را نخواهد داشت. همچنین فرار مالیاتی باعث توزیع ناعادلانه ثروت در سطح جامعه می‌شود. همچنین باعث قدرت گرفتن برخی جناح‌های سیاسی خواهد شد.

به طور کلی عدم وصول مالیات در بخش‌های مختلف، صدمات جبران‌ناپذیری را به اقتصاد کشور وارد می‌کند. این کار امنیت اقتصادی را با مشکل روبرو کرده و باعث عدم سرمایه‌گذاری خارجی در کشور می‌شود. به همین دلیل اصلاح و برنامه‌ریزی مناسب و الزام به پرداخت مالیات توسط مودیان ضروری به نظر می‌رسد.

بررسی وضعیت فرار مالیاتی در ایران

طبق گفته معاون مالیات‌های مستقیم سازمان مالیات کشور، چیزی در حدود 120 تا 130 هزار میلیارد تومان در سال فرارهای مالیاتی تشکیل می‌دهند. این رقم سرسام‌آور از بودجه دولت کم می‌شود. همانطور که می‌دانید مالیات‌ها منابع درآمد عمده دولت در کشورهای توسعه‌یافته محسوب می‌شوند. در کشور ما هم بنا بر مولفه‌های اقتصاد مقاومتی به درآمد دولت از طریق وصول مالیات تاکید شده است.

قانون در کشور ما چه راه‌ها و برنامه‌هایی برای جلوگیری از فرار مالیاتی دارد؟ همانطور که اشاره کردیم افزایش نرخ مالیات به بی‌انگیزگی سرمایه‌گذاران منجر می‌شود. به همین دلیل در تعیین نرخ‌ها و قوانین مربوط به مالیات باید نهایت دقت صورت بگیرد.

بررسی انواع جرائم مالیاتی

برای تنبیه مودیان بد حساب یا مودیانی که مالیات خود را به هر دلیلی پرداخت نمی‌کنند، جرائمی را به عنوان تنبیه در نظر گرفته است. در صورتی که مودیان تکالیف مالیاتی خود را رعایت نکنند با شیوه‌هایی که در ادامه مطرح می‌کنیم با آنها برخورد خواهد شد.

محاسبه مالیات به روش علی‌الراس

همانطور که می‌دانید، اصل در نظام مالیاتی بر خوداظهاری گذاشته می‌شود. درواقع سازمان امور مالیاتی، اصل را بر صحت اطلاعات درج شده در اظهارنامه می‌گذارد. با این حال ممکن است برخی مودیان از انجام تکالیف خود سرباز زنند. در این حالت کارشناس و مامور مالیاتی شخصا برای بررسی و ارزیابی اطلاعات اقدام می‌کند. این شیوه برای مودیانی در نظر گرفته می‌شود که با سازمان مالیات همکاری نمی‌کنند و به نوعی فرار مالیاتی دارند. درواقع این شیوه نوعی مجازات برای این افراد محسوب می‌شود. قانونگذار موارد زیر را مشمول علی‌الراس بودن مالیات می‌داند:

عدم ارائه ترازنامه و صورت حساب سود و زیان در موعد مقرر
غیرقابل رسیدگی بودن مدارک ارائه شده توسط اداره مالیات
عدم ارائه ممیزی مدارک و گزارشات

محرومیت از معافیت و بخشودگی

در قانون مالیات‌های مستقیم و بنا به شرایط خاصی، مودی مالیاتی از پرداخت مالیات معاف می‌شود. البته در صورتی که اظهارنامه مالیاتی خود را به موقع تحویل بدهد. اگر اظهارنامه توسط مودی تسلیم اداره مالیات نشود از معافیت مالیاتی خبری نخواهد بود.

جریمه و حبس

در موارد خاصی قانون برای مودیانی که فرار مالیاتی مرتکب می‌شوند، جریمه و حبس درنظر گرفته است. به این ترتیب مودیان مالیاتی که از انجام تکالیف خود امتناع می‌کنند، ممکن است مشمول جریمه و حبس شوند.

باطل شدن اسناد انتقال صوری

گاهی برخی از مودیان به منظور دور زدن قوانین مالیاتی، اقدام به انتقال اموال و دارایی‌های خود به همسر یا فرزندان می‌کنند. سازمان امور مالیاتی در صورت احراز، مودیان خاطی را با ابطال اسناد مذکور جریمه می‌کند.

ممنوع الخروج کردن

در ماده 202 قانون مالیات‌های مستقیم به این موضوع اشاره شده است. بر این اساس سازمان امور مالیاتی می‌تواند از خروج بدهکاران مالیاتی از کشور جلوگیری کند.

مجازات اداری

این جرائم مربوط به متخلفان سازمان‌های دولتی یا شهرداری‌ها می‌شود. به این ترتیب کارکنان سازمان‌های دولتی اگر فرار مالیاتی انجام دهند علاوه‌بر مجازات‌های دیگر به مجازات اداری و محرومیت از فعالیت نیز محکوم می‌شوند.

منظور از فرار مالیاتی بانک‌ها چیست؟

فرارهای مالیاتی فقط مختص شرکت‌ها و کسب‌وکارهای مختلف نیست. گاهی بانک‌ها هم از پرداخت مالیات خودداری می‌کنند. به همین دلیل در قانون اساسی به این موضوع اشاره شده است. بر اساس این قانون در صورتی که بانک‌ها بیشتر از نرخ مقرر بهره بانکی، اقدام به پرداخت سود سپرده کنند، باید مالیات پرداخت کنند. این کار باعث افزایش مشتریان و سپرده‌گذاران خواهد شد. اگر بانک‌ها نسبت به پرداخت این مالیات اقدام نکنند، مجرم شناخته می‌شوند و با آنها مطابق قانون فرارهای مالیاتی برخورد می‌شود.

فرار مالیاتی و اجتناب مالیاتی چه تفاوتی باهم دارند؟

تفاوت اصلی بین این دو مفهوم در رفتار مودیان مالیاتی خلاصه می‌شود. فرار یا دور زدن مالیات نوعی جرم و تخلف از قانون محسوب می‌شود. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که مودی رفتاری را انجام می‌دهد تا از پرداخت مالیات خودداری کند. از طرف دیگر در اجتناب مالیاتی، فرد ترسی از افشای عمل خود ندارد. این موضوع از خلا‌های موجود در قوانین مربوط به مالیات نشات می‌گیرد. در اجتناب مالیاتی، فرد به دنبال راهکارهایی برای کاهش مالیات است.

چند نکته مهم در خصوص فرار مالیاتی و جرائم مربوط به آن

حال که با کلیات فرارهای مالیات و جرائم آن آشنا شدید، بهتر است نکاتی را هم درباره این موضوع بدانید:

برای فرار مالیاتی راه جبران وجود دارد. یعنی اگر خیلی زود به اشتباه خود پی ببرید و در پی جبران آن باشید، سیستم مالیاتی شرایطی را برای پرداخت مالیات فراهم می‌کند.
اگر سازمان یا نهادی مرتکب فرار مالیاتی شود، صدور هرگونه سند تجاری از سوی آن سلب خواهد شد.
بهتر است در صورت مواجهه با هر نوع فرار مالیاتی، آن را به مسئولین مربوطه گزارش دهید.

نتیجه گیری

فرار مالیاتی یکی از معضلات بزرگی است که دولت با آن دست و پنجه نرم می‌کند. سالانه هزاران میلیارد از کسری بودجه شامل فرارهای مالیاتی می‌شود. همین موضوع آسیب‌های اقتصادی زیادی را برای کشور به همراه دارد. دور زدن مالیات از شکاف‌ها و خلاهای موجود در قوانین مالیاتی نشات می‌گیرند. به همین دلیل باید تدابیر لازم در این زمینه صورت بگیرد. افزایش فرارهای مالیاتی منجر به بی‌انگیزگی سرمایه‌گذاران و افزایش شکاف طبقاتی در جامعه می‌شود. با این حال برای جلوگیری از فرارهای مالیاتی جرائمی را برای مودیان متخلف درنظر گرفته‌اند. در این مطلب به بررسی دلایل فرارهای مالیاتی و جرائم مربوط به آن پرداختیم.