بهای تمام شده چیست؟

محاسبه همه هزینه‌هایی که برای تولید محصول مورد استفاده قرار می‌گیرند از اهمیت خاصی در آموزش حسابداری برخوردار است. حسابداری بهای تمام شده یکی از شاخه های حسابداری است که به بررسی این هزینه‌ها و ارزیابی آنها می‌پردازد. این حسابداری از جهات مختلفی برای مدیریت مجموعه‌های اقتصادی حائز اهمیت است. به همین دلیل معمولا به دنبال متخصصان کاربلد در این زمینه هستند.

بهای تمام شده چیست؟

تمام هزینه‌هایی که برای تولید کالای نهایی پرداخت می‌شوند به نوعی بهای تمام شده آن کالا را تشکیل می‌دهند. در تعریف دیگر هزینه مواد مصرفی، نیروی کار، هزینه‌های مستقیم و … جزو این بها محسوب می‌شوند. البته باید توجه داشت که هزینه‌های فروش یا توزیع جزو بهای تمام شده نیستند و غیر مستقیم محسوب می‌شوند.

این مفهوم برای کالایی که فروخته شده است در چارچوب سود و زیان قرار می‌گیرد پس به این ترتیب می‌توان از آن برای محاسبه حاشیه سود ناخالص استفاده کرد.

حسابداری بهای تمام شده چیست؟

این حسابداری که با عنوان حسابداری صنعتی هم شناخته می‌شود به بررسی هزینه‌های شرکت می‌پردازد. در واقع این فرایند شامل سازماندهی، کنترل هزینه‌ها و تصمیم‌گیری در مورد به‌کارگیری آنها در یک برنامه استراتژیک می‌شود. به همین دلیل می‌توان گفت حسابداری بهای تمام شده نقش مهمی در رشد و پیشرفت کسب و کارها از نظر مالی دارد.

مدیران شرکت برای حسابداری صنعتی ارزش زیادی قائلند. چرا که اگر این بخش به درستی کار کند، هزینه‌ها کنترل می‌شوند و در نهایت می‌توان درآمد بهتری کسب کرد. یک حسابدار بهای تمام شده، باید در تجزیه و تحلیل اطلاعات مالی مهارت بالایی داشته باشد.

وظایف حسابدار بهای تمام شده

این عنوان شغلی هم مثل همه مشاغل دیگر وظایفی دارد که باید آنها را در طول خدمت خود رعایت کند. این وظایف عبارتند از:

• انجام آنالیز بودجه کسب و کار و ارائه آن
• تشکیل جداول مربوط به حساب‌ها و ورودی‌های هر حساب
• تجزیه و تحلیل درآمد، هزینه، تعهدات مالی و …
• نظارت و کنترل فعالیت‌های پرسنل حسابداری
• ارائه گزارش‌های دوره‌ای و مقایسه صورت‌های مالی ادوار مختلف

اهمیت حسابداری بهای تمام شده

هزینه موضوعی نیست که بتوان خیلی ساده از کنار آن عبور کرد. اگر مدیریت کسب و کار نتواند کنترل هزینه‌های شرکت را به دست بگیرد و اطلاعات کافی در این زمینه داشته باشد، احتمالا خبری هم از کسب سود و موفقیت نخواهد بود. حسابداری بهای تمام شده، باعث می‌شود مدیران کسب و کار خیلی راحت‌تر در مورد مسائل مالی تصمیم‌گیری کنند.

حسابدار بهای تمام شده کلیه اطلاعات مربوط به هزینه را جمع‌آوری و آنالیز می‌کند و در پایان تجزیه و تحلیل خود، گزارشی را به مدیریت ارائه می‌دهد. در واقع مدیران از طریق حسابداری صنعتی در مورد وضعیت هزینه‌های شرکت اطلاعات به دست می‌آورند. اگر این حسابدار در شرکت وجود نداشته باشد، بحث هزینه و مدیریت آن با مشکل جدی مواجه خواهد شد. خوشبختانه امروزه بیشتر کسب و کارها به اهمیت این موضوع پی برده‌اند و به طوری‌که نمی‌توان حسابداری بهای تمام شده را از شرکت‌های مختلف جدا دانست.

مهم‌ترین بخش‌های حسابداری صنعتی

این حسابداری هم از مواد یا بخش‌های مختلفی تشکیل شده است. برای یک حسابدار بهای تمام شده، تسلط روی این بخش‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است. این بخش‌ها عبارتند از:

• مواد: کلیه اطلاعاتی که در مورد مواد مصرفی به دست می‌آید. در واقع مربوط به حسابداری انبار می‌شود.
• هزینه سربار تولید: اطلاعاتی در مورد کلیه هزینه‌های صورت گرفته برای تولید کالا مورد نیاز است.
• دستمزد مستقیم: به حقوق و دستمزد کارگران حق تولید گفته می‌شود.

در مورد هزینه‌ها هم باید گفت که به طور کلی به دو دسته هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم تقسیم می‌شوند. هزینه‌هایی که در تولید محصول قابل مشاهده هستند، مستقیم و هزینه‌هایی که در فرایند تولید قابل مشاهده نیستند را غیرمستقیم می‌گویند.

هزینه‌یابی در حسابداری بهای تمام شده چیست؟

مفهوم هزینه‌یابی به طبقه‌بندی هزینه‌ها، برای دستیابی به قیمت تمام شده محصول است. در هزینه‌یابی گزارشات مربوط به تولید و ثبت کالا تهیه و تنظیم می‌شوند. در واقع هدف اصلی در هزینه‌یابی، پیدا کردن ریشه‌های هزینه و علل ایجاد آنهاست. اگر این کار به خوبی صورت نگیرد، نمی‌توان حسابداری بهای تمام شده را به خوبی پیش برد. به این ترتیب در زمینه کنترل هزینه هم با مشکل مواجه خواهید شد.

در هزینه‌یابی، بهای تمام شده برای ارائه یا طراحی محصول و ساخت و تولید آن باید تعیین شود. همچنین باید راه حل عملی برای بهبود وضعیت مالی ارائه شود. در واقع هزینه‌یابی به حسابداری بهای تمام شده کمک می‌کند تا اطلاعات صحیحی در خصوص علل و منشا هزینه‌ها در اختیار مدیران قرار دهد. این موضوع برای اتخاذ تصمیمات کاربردی از سوی مدیران و پیشرفت کسب و کار ضروری است.

در واقع هزینه‌یابی به تعیین بهای تمام شده کالا یا خدمات می‌پردازد. البته خود هزینه‌یابی هم به روش‌های مختلفی انجام می‌شود که هر کدام از آنها کاربرد خاص خود را دارند. انواع هزینه‌یابی در حسابداری صنعتی، عبارتند از مبتنی بر هدف، سنتی، بر مبنای حجم تولید، چرخه عمر، مبتنی بر فعالیت و حجم تولید.

انواع بهای تمام شده در حسابداری

بعد از آشنایی با مفهوم بهای تمام شده، نوبت به بررسی انواع آن می‌رسد. این مفهوم در حسابداری به انواع مختلفی دسته‌بندی می‌شود که در ادامه به بررسی آنها می‌پردازیم.

بهای تمام شده مستقیم و غیرمستقیم

همانطور که اشاره کردیم، هزینه‌های به‌کار رفته در تولید یک محصول که بر فعالیت مجموعه تاثیر می‌گذارند، هزینه‌های مستقیم هستند. از طرف دیگر هزینه‌هایی که مشهود نیستند در دسته هزینه‌های غیرمستقیم قرار می‌گیرند.

بهای تمام شده قابل کنترل و غیرقابل کنترل

این مفاهیم نشان می‌دهند که کدام هزینه‌های محصولات قابل کنترل و کدامیک غیرقابل کنترل هستند. از عنوان مشخص است که هزینه‌هایی که در کنترل مدیران قرار دارند، قابل کنترل و بقیه غیرقابل کنترل هستند.

اقلام تفاضلی بهای تمام شده

این مفهوم به مدیران کمک می‌کند تا تصمیم بهتری بگیرند. با استفاده از این روش می‌توان هزینه واردات محصول را با تولید همان محصول مقایسه کرد.

بهای تمام شده اختیاری

در این روش می‌توان برخی هزینه‌ها را به صورت اختیاری و برای مدتی معین حذف کرد. به این هزینه‌ها، اختیاری گفته می‌شود. برای مثال هزینه تبلیغات، هزینه آگهی، هزینه آموزش و … به نوعی اختیاری هستند.

بهای تمام شده فرصت از دست رفته

معمولا اصطلاح فرصت از دست رفته زمانی به کار می‌رود که شرکتی برای کسب سود در بازار سرمایه‌گذاری کرده است، اما در همان زمان فرصتی دیگر برای سرمایه‌گذاری را از دست داده است. فرصت‌های دیگری که سازمان می‌توانست در آنها سرمایه‌گذاری کند، فرصت از دست رفته هستند.

بررسی انواع حسابداری بهای تمام شده

این نوع حسابداری هم انواع مختلفی دارد که عبارتند از:

1. حسابداری بهای تمام شده استاندارد

2. بهای تمام شده مبتنی بر فعالیت

3. بهای تمام شده حاشیه‌ای

که در ادامه با آنها آشنا خواهید شد.

حسابداری بهای تمام شده استاندارد

در این نوع حسابداری بهای تمام شده، کارایی نیروی انسانی، مواد اولیه و … با استفاده از نسبت‌های استاندارد حسابداری مورد آنالیز قرار می‌گیرند.

بهای تمام شده مبتنی بر فعالیت

در این نوع حسابداری از یک سیستم برای بررسی فعالیت‌های موثر بر هزینه‌ها استفاده می‌شود. در این سیستم فعالیت‌های عمده شناسایی می‌شوند و برای هر یک از آنها هزینه سربار اختصاص داده می‌شود.

بهای تمام شده حاشیه‌ای

نوعی ساده از حسابداری است که هزینه فروش یک محصول، سود و میزان فروش را مورد بررسی قرار می‌دهد. این نوع حسابداری به مدیران تا رسیدن به اصلاحات لازم کمک زیادی می‌کند.

سرفصل‌های آموزش حسابداری بهای تمام شده

با توجه به ضرورت حسابداری صنعتی در شرکت‌های مختلف، آموزش مفاهیم و روش‌های مرتبط با آن هم اهمیت بالایی دارد. برای آموزش صحیح حسابداری بهای تمام شده از سرفصل‌های زیر استفاده می‌شود:

• مطالعات تفکیک هزینه‌ها
• پیش‌بینی و تجزیه و تحلیل اطلاعات
• مشاوره و ارائه استراتژی مالیات بر درآمد
• انواع تکنیک‌های سود مالیاتی
• طراحی و تجزیه و تحلیل سیستم‌های مربوط به هزینه‌یابی
• حسابرسی و تلفیق صورت‌های مالی

مهم‌ترین اهداف حسابداری بهای تمام شده

قطعا این نوع حسابداری هم اهداف خاصی را دنبال می‌کند. اهدافی که به سرانجام رسیدن آنها، مساوی است با پیشرفت مالی کسب و کار. در ادامه به بررسی مهم‌ترین اهداف حسابداری صنعتی می‌پردازیم.

کمک به بودجه‌بندی شرکت

وقتی یک مجموعه اقتصادی درک صحیحی از هزینه‌ها داشته باشد، ایده‌های بهتری هم برای بودجه‌بندی خواهد داشت. اندازه‌گیری و محاسبه هزینه‌های ثابت بسیار ساده هستند اما هزینه‌های متغیر، مثل مواد اولیه، نیروی کار و … کمی پیچیدگی‌های خاص خود را دارند. حسابداری بهای تمام شده کمک می‌کند تا پول خرج شده در مجموعه ردیابی شود.

افزایش سود شرکت

وقتی فرایندهای مربوط به تولید و در کنار آن هزینه‌ها به درستی انجام شوند، می‌توان انتظار سود بیشتری را هم برای شرکت داشت. به این ترتیب محاسبه بهای تمام شده به صورت مستقیم روی سود شرکت تاثیر می‌گذارد.

افزایش بهره‌وری شرکت

بررسی هر فرایندی که در هزینه‌های شرکت تاثیرگذار هستند، باعث بهبود روند شرکت می‌شود. این موضوع به طور چشمگیری روی بهره‌وری شرکت موثر است.

مقایسه حسابداری بهای تمام شده و حسابداری مالی

همانطور که تا اینجا متوجه شده‌اید، حسابداری صنعتی برای کمک به مدیران شرکت و تصمیم‌گیری آنها به کار گرفته می‌شود. از طرف دیگر حسابداری مالی وظیفه تهیه گزارشات و اطلاعات مالی را برعهده دارد. در واقع حسابداری مالی عملکرد کلی شرکت در زمینه هزینه، سود، درآمد و … را مورد بررسی و ارزیابی قرار می‌دهد. حسابداری بهای تمام شده به صورت اختصاصی به بررسی هزینه‌ها و در نهایت بودجه‌بندی می‌پردازد.

در حسابداری مالی هزینه‌ها با توجه به نوع معاملات دسته‌بندی می‌شوند. این در حالی است که حسابداری بهای تمام شده، هزینه‌ها را بر اساس نیاز مدیریت طبقه‌بندی می‌کند.

نکته: به دلیل این که هر دو نوع حسابداری در داخل شرکت‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند، نیازی به رعایت اصول حسابداری وجود ندارد. در واقع شیوه محاسبه و استفاده از استانداردها در هر شرکت نسبت به شرکت‌های دیگر متفاوت است.

تاریخچه حسابداری بهای تمام شده

بعد از انقلاب صنعتی، اقتصاد و به طور کلی مشاغل دچار تغییرات اساسی شدند. به همین دلیل در این دوران با عناوین شغلی جدیدی مواجه شدیم. پیگیری هزینه در صنایع مختلف به یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها برای مدیران تبدیل شد. ابتدا بیشترین تمرکز حسابداری بهای تمام شده روی شرکت‌های فولاد و راه‌آهن بود. این حسابداری فرصتی را برای شرکت‌های فوق به وجود آورد تا هزینه‌های خود را خیلی بهتر مدیریت و کنترل کنند. در ابتدای قرن 20 بحث حسابداری بهای تمام شده بسیار گسترده‌تر از قبل شد. همچنین به ادبیات مدیریت بازرگانی هم اضافه شد.

نتیجه گیری

در این مطلب به بررسی حسابداری بهای تمام شده پرداختیم. در این نوع حسابداری کلیه هزینه‌هایی که برای تولید محصول به کار گرفته می‌شوند، مورد محاسبه و ارزیابی قرار می‌گیرند. به همین دلیل برای مدیران از اهمیت بالایی برخوردار است. چرا که با استفاده از اطلاعات مربوط به بهای تمام شده کالا یا خدمات، می‌توانند تصمیمات و استراتژی‌های مناسب‌تری اتخاذ کنند. این نوع حسابداری به انواع مختلفی ازجمله استاندارد، حاشیه‌ای و مبتنی بر فعالیت تقسیم می‌شود که هر کدام کارایی خاص خود را دارند.