حق العمل کاری

حق العمل کاری به صورت امری رایج در کشور انجام می‌شود و از قدیم الایام رواج داشته است. با توجه به اهمیت این موضوع در قانون تجارت ایران مصوب 1311 یک باب (باب هفتم) به‌طور خاص به قوانین این نوع فعالیت‌ها پرداخته است. امروزه و در عصر حاضر با گسترش فضای کسب و کار اینترنتی و افزایش چشمگیر استارتاپ‌ها، حق العمل کاری شکل جدیدی به خود گرفته است.

به همین خاطر شرکت‌ها و تولیدکنندگان سعی بر این دارند که با تولید انبوه و با گسترش فضای کسب و کار فروش، محصولات خود را با تمام امکانات و طرق مختلف افزایش دهند. از نمونه حق‌ العمل‌ کاران بزرگ می‌توان به آمازون در سطح جهانی و دیجی کالا، اسنپ، بامیلو و ترب در سطح کشور اشاره کرد.

حق العمل کاری چیست؟

حق العمل کاری همان مزدی است که طبق قراردادی که بین طرفین منعقد می‌شود در ازای معامله‌ای که به خواست و حساب دیگری انجام می‌دهد، به شخص انجام دهنده کار پرداخت می‌شود. حق العمل کاری معادل فارسی کمیسیون است. به عبارت دیگر حق العمل کار از جانب شخص دیگر، معامله می‌کند و کارمزد حق العمل کار را در ازای معامله انجام شده طبق قرارداد با آمر دریافت می‌کند. آمر شخصی است که دستور خرید و فروش و انجام معامله را به حق العمل کار می‌دهد.

به عبارتی می‌توان گفت که حق‌ العمل کاری یک نمایندگی ناقص محسوب می‌شود. به دلیل اینکه حق‌ العمل کار با نام خود معامله را انعقاد می‌کند. از این رو مسئولیت‌هایی که از قرارداد ایجاد ناشی می‌شود، بر عهده‌ی اوست. لیکن منافع و مزایای قرارداد، برای آمر است. بنابراین این شخص حق العمل کار است که در مقابل طرف دیگر معامله مسئولیت داشته و آمر مسئولیتی در قبال او ندارد، ولو آنکه شخص ثالث بداند که این فرد حق العمل کار است، باز هم امکان رجوع به آمر را ندارد.

حق العمل کار کیست؟

به موجب ماده 357 قانون تجارت حق العمل کار کسی است که به نام خود ولی به حساب و دستور شخصی دیگر (آمر) معامله می‌کند و بابت انجام این کار، حق الزحمه (حق العمل) دریافت می‌کند. بنابراین بابت استیفاء از عمل وی به او اجرت می‌دهند.

کالای امانی: کالایی که از طرف آمر به حق العمل کار ارسال می‌گردد کالای امانی نام دارد. کالای امانی در انبار حق العمل کار نگهداری شده ولی موجودی کالای حق العمل کار محسوب نمی‌گردد و فقط در حساب‌های انتظامی ثبت می‌شود. کلیه مخارج کالای امانی به عهده آمر است. حق العمل کار مکلف به پرداخت هیچگونه وجهی در رابطه با کالای امانی نبوده و اگر مبلغی پرداخت کند به حساب آمر منظور می‌شود.

کمیسیون: از کمیسیون در قانون تجارت به عنوان حق‌العمل کاری تعبیر شده است و یکی از قراردادهای مهم مندرج در قانون کار است که طبق آن یکی از طرفین (آمر) اجازه انجام معاملات خود را به طرف دیگر (حق‌العمل کار) می‌دهد. در نتیجه انعقاد این قرارداد حق‌العمل کار با نام خود معامله‌‌ای را انجام می‌دهد که سود و زیان آن متوجه آمر است.

در همین راستا به‌نظر می‌رسد، هیچ مانعی برای تعیین حق العمل به‌صورت عین معین یا حتی یکی از صور مال نباشد چراکه ماهیت حق العمل، اجرتِ عملِ حق العمل کار است و بسته به توافقات فی‌مابین وی و آمر، اجرت عمل حق العمل کار می‌تواند مالی غیر از وجه نقد باشد. در حقیقت، اراده‌های تشکیل‌دهنده‌ی عقد قادرند هر نوع مالی را اعم از عین، منفعت و حق را به عنوان حق العمل برگزینند.

قانونگذار نیز حق العمل را به‌طور مطلق و عام آورده و آن را مختص به قسمت خاصی از مال ننموده است اما به هر حال تعیین و میزان حق العمل باید در هنگام انعقاد قرارداد حق العمل کاری جزو مفاد تراضی طرفین عقد قرار بگیرد و شرایط پرداخت آن تعیین گردد.

وظایف و مسئولیت های حق العمل کار

حق العمل کار وظیفه انجام معاملات را زیر نظر آمر دارد که در صورت تخطی می‌بایست از عهده کلیه خساراتی که به علت سر پیچی از دستورت آمر بوده است، برآید بر این اساس قانون تجارت در قراردادی که بین حق‌العمل کار و آمر بسته می‌شود حق‌العمل کار را ملزم به انجام وظایف و مسئولیت‌هایی می‌کند که برخی از آن‌ها عبارتند از:

10. حق‌ العمل کار وظیفه دارد دستوراتی که از طرف شرکت به او داده می‌شود را انجام دهد. دستورهای آمر بر دو نوع است یکی دستورهای آمرانه و اجباری و دیگری دستورهای اختیاری.
11. در صورت نیاز تمام معاملاتی که حق‌ العمل کار انجام می‌دهد باید با نام خودش باشد.
12. حق‌ العمل کار باید شرکت را از جریان معاملات خود آگاه کند به ویژه هنگامی که معامله‌ای انجام شده باشد.
13. مطابق ماده 360 قانون تجارت حق‌ العمل کار مکلف به بیمه کردن اموالی که موضوع معامله است نیست مگر اینکه آمر دستور داده باشد.

14. مطابق ماده 361 قانون تجارت اگر محصولی که مورد معامله قرار می‌گیرد معیوب باشد، حق‌ العمل کار موظف است این مورد را به شرکت گزارش دهد. همچنین مسئولیت دارد که اقدامات لازم برای محافظت و نگه‌داری از محصول را انجام دهد تا در صورت لزوم محصول را به شرکت مرجوع کند.
15. مطابق ماده 362 قانون تجارت در صورتی که امکان فاسد شدن سریع کالا وجود دارد،حق العمل کار می تواند کالا را با اطلاع آمر به فروش برساند .

16. مطابق ماده 363 قانون تجارت در صورتی که حق العمل کار با مبلغ کمتر از قیمتی که آمر مشخص کرده است کالا را بفروش رساند ، حق العمل کار مسئول تفاوت خواهد بود و ما به التفاوت آن را باید بپردازد و یا اثبات نماید که از ضرر بیشتر جلوگیری کرده است و امکان اجازه از آمر مقدور نبوده است.
17. مطابق ماده 364 قانون تجارت درصورتی‌که حق‌ العمل‌کار مقصر شناخته شود باید از عهده کلیه خساراتی که ناشی از عدم رعایت دستور آمر وارد نموده است برآید.

18. مطابق ماده 365 قانون تجارت درصورتی‌که حق‌ العمل‌کار محصولی را به قیمت کمتر از آن چیزی که آمر تعین کرده است بخرد یا بیشتر از آن قیمتی که تعیین شده است به فروش برساند. در این صورت حق العمل کار حق استفاده از تفاوت قیمت محصول را نداشته و باید آن را در حساب آمر محسوب کند.

19. مطابق ماده 366 قانون تجارت اگر حق‌ العمل‌کار بدون رضایت آمر محصولی را به صورت نسیه یا قسطی به خریدار بفروشد. در صورت به وجود آمدن هرگونه ضرر یا زیان، اثرات ناشی از آن متوجه حق‌ العمل کار خواهد بود مگر اینکه آمر به این کار راضی باشد.
20. مطابق ماده 367 قانون تجارت حق العمل کار وظیفه و یا مسئولیتی در برابر پرداخت وجوه طرف معامله ندارد.