معافیت مالیات بر ارزش افزوده؛ کالاها و خدمات معاف از مالیات ارزش افزوده

معافیت مالیات بر ارزش افزوده به منظور حمایت از اقشار کم درآمد، برای برخی کالاها و خدمات است. از آنجا که مالیات بر ارزش افزوده نوعی مالیات بر مصرف است و در واقع مصرف بیشتر، پرداخت مالیات بیشتری را به همراه دارد؛ سازمان امور مالیاتی به منظور حمایت از اقشار کم درآمد، معافیت‌هایی برای برخی کالاها و خدمات ضروری و پرمصرف در نظر گرفته است. همچنین نظر به اینکه مالیات بر ارزش افزوده، از مصرف‌کننده نهایی دریافت می‌شود؛ اعمال این معافیت‌ها در نهایت به نفع افراد جامعه و مصرف‌کنندگان نهایی است.

مواد قانونی معافیت مالیات بر ارزش افزوده

با استناد به مواد ۹، ۱۰، ۱۱ و ۱۲ قانون مالیات بر ارزش افزوده، قانون‌گذار کالاها و خدماتی که از پرداخت مالیات و عوارض ارزش افزوده معاف هستند را دسته‌بندی کرده است، که در ادامه آن را شرح می‌دهیم:

ماده 9 قانون مالیات بر ارزش افزوده

طبق ماده 9 قانون جدید ارزش افزوده عرضه کالاها و ارائه خدمات زیر از پرداخت مالیات و عوارض معاف هستند:

الف. کالاهای مشمول معافیت مالیات بر ارزش افزوده

1. کلیه محصولات کشاورزی فرآوری نشده مشتمل بر محصولات خام زراعی و باغی، گیاهان دارویی، محصولات مرتعی، محصولات جنگل (از جمله چوب خام)، محصولات گلخانه (از جمله سبزی، صیفی، گل و گیاه و انواع قارچ).

2. دام زنده و خوراک آن، کلیه مواد اصلی تولید مثل دام زنده مطابق پروانه صادره توسط وزارت جهاد کشاورزی، پوسال(کمپوست)، کشت بافت و بستر آماده کشت بافت.

3. بذر، نشاء، نهال، سم و کود.
4. آب مصارف کشاورزی.

5. کالا‌های زیر‌:

• 1-5: شیر، پنیر و ماست.
• 2-5: تخم ماکیان.
• 3-5: آرد و نان (بدیهی است این معافیت صرفاً قابل تسری به آن دسته از آردهایی است که منتج به تولید نان می‌شود).
• 4-5: انواع گوشت و فرآورده‌های گوشتی مطابق با فهرستی که هر سال وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تا پایان دی ماه برای اجرا در سال بعد به سازمان امور مالیاتی ارسال می‌کند.
• 5-5: برنج، حبوبات، سویا و پروتئین سویا.
• 6-5: انواع روغن‌های خوراکی؛ اعم از گیاهی و حیوانی.
• 7-5: شیرخشک مخصوص تغذیه کودکان.
• 8-5: تخم مرغ نطفه‌دار و تبدیل آن به جوجه یک روزه.

6. انواع کالا‌های زیر‌:

• 1-6: خمیر کاغذ و کاغذ باطله.
• 2-6: دفتر تحریر.
• 3-6: کاغذ چاپ، تحریر و روزنامه.

7. نسخه‌های کاغذی و الکترونیکی محصولات زیر‌:

• 1-7: کتاب.
• 2-7: روزنامه.
• 3-7: مجله و نشریه.

8. کالا‌های وارده همراه مسافر برای استفاده شخصی تا میزان معافیت مقرر طبق قانون امور گمرکی.
9. انواع شمش طلا (وارداتی و داخلی) و انواع حواله‌های کاغذی یا الکترونیکی دارای پشتوانه صددرصد طلا.
10. دارایی‌های غیرمنقول و انواع حواله‌های کاغذی یا الکترونیکی مبتنی بر آن‌ها.
11. هرگونه انتقال دارایی به/از صندوق‌های سرمایه گذاری پروژه موضوع قانون توسعه ابزارها و نهاد‌های مالی جدید به منظور تسهیل اجرای سیاست‌های کلی اصل چهل و چهارم (44) قانون اساسی مصوب 1388/09/25 یا شرکت‌های فرعی صندوق‌های سرمایه‌گذاری پروژه، به عنوان آورده غیرنقد شرکا در همان صندوق‌های سرمایه‌گذاری پروژه.

12. هرگونه انتقال دارایی از/به نهاد واسط موضوع قانون توسعه ابزارها و نهاد‌های مالی جدید به منظور تسهیل اجرای سیاست‌های کلی اصل چهل و چهارم (44) قانون اساسی.
13. فرش دستباف و مواد اولیه اصلی آن.
14. صنایع دستی تولید داخل موضوع ماده (1) قانون حمایت از هنرمندان، استادکاران و فعالان صنایع دستی مصوب 1396/10/26 مطابق فهرستی که تا پایان دی ماه هر سال توسط وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی پیشنهاد می‌شود و به تصویب وزیر امور اقتصادی و دارایی می‌رسد.
15. انواع دارو و واکسن (انسانی و دامی)، لوازم مصرفی درمانی و لوازم توانبخشی.

16. رادار و تجهیزات کمک ناوبری هوانوردی، تجهیزات نظامی و اطلاعاتی موضوع بندهای “پ”، “ت” و “ث” ماده (119) قانون امور گمرکی با رعایت ترتیبات مقرر در بند‌های مذکور.

17. تجهیزات و اقلام با کاربرد صرفاً دفاعی، نظامی، انتظامی، امنیتی و اطلاعاتی. فهرست این تجهیزات و اقلام با پیشنهاد وزارت دفاع و پشتیبانی نیرو‌های مسلح و هماهنگی ستاد کل نیرو‌های مسلح به تصویب هیأت وزیران می‌رسد.

در خصوص جزء (15) این بند، در صورتی که با تایید وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی کالای مورد نظر مشابه داخلی نداشته باشد، واردات آن دارای معافیت مالیات بر ارزش افزوده است و اگر واردات کالای موردنظر به دلیل کمبود تولید داخل نسبت به نیاز بازار، ضرورت داشته باشد، واردات کالای مزبور با رعایت قانون حداکثر استفاده از توان تولیدی و خدماتی کشور و حمایت از کالای ایرانی، مشمول مالیات و عوارض با نرخ سه درصد (3%) در مبادی گمرکی می‌شود. عرضه این کالاها در داخل کشور، مانند عرضه کالا‌های مشابه داخلی مشمول معافیت مالیات بر ارزش افزوده است.

سازمان مکلف است امکان دریافت گزارش‌های مردمی مبنی بر دریافت مالیات و عوارض توسط عرضه‌کنندگان کالاها و خدمات معاف از مالیات و عوارض را از طریق سامانه عملیات الکترونیکی خود و استرداد مبالغ اضافه دریافتی از خریداران فراهم کند.

سازمان امور مالیاتی مکلف است حداکثر سه ماه پس از دریافت گزارش، نسبت به تأیید یا رد و حسب مورد استرداد مبالغ اضافه دریافتی از خریداران اقدام کند. نحوه استرداد این مبالغ به موجب دستورالعملی است که حداکثر پس از سه ماه از لازم الاجراء شدن این قانون توسط سازمان امور مالیاتی با همکاری اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران تهیه و به تصویب وزیر امور اقتصادی و دارایی می‌رسد.

کالاهای معاف از مالیات ارزش افزوده
اموال غیرمنقول	محصولات کشاورزی فرآوری نشده
فرش دستباف	دام و طیور زنده، آبزیان، زنبورعسل و نوغان
دفاتر‌تحریر، کتاب و مطبوعات، انواع کاغذ چاپ	فلزات گرانبها و شمش طلا
اقلام با مصارف صرفاً دفاعی، نظامی، انتظامی	دام حیوانات ، دام زنده
انواع دارو، لوازم مصرفی درمانی، خدمات درمانی انسانی حیوانی و گیاهی	انواع نشاء، نهال
رادار و تجهیزات کمک ناوبری، هوانوردی ویژه فرودگاه‌ها	کالاهای اهدایی به صورت بلاعوض به وزارتخانه‌ها، موسسات دولتی و نهادهای عمومی غیردولتی با تأیید هیأت وزیران

ب. خدمات مشمول معافیت مالیات بر ارزش افزوده

1. خدمات درمانی، تشخیصی و پیشگیری، خدمات توانبخشی و حمایتی و خدمات آرامستان‌ها.
2. خدمات درمانی و پیشگیری دامی و گیاهی، واحد‌های ماشینی کردن (مکانیزاسیون) آب کشاورزی، کشت بافت و تولید اندام‌های تکثیری گیاهان.
3. خدمات زینک، چاپ، انتشار روزنامه اعم از کاغذی یا الکترونیکی، کتاب، نشریه و خدمات نشر و توزیع آن‌ها به استثنای موسسات کمک آموزشی و کنکور و هرگونه تبلیغات کالاها و خدمات داخلی در روزنامه‌ها و نشریات؛
4. ارائه خدماتی که ما به ازای آن به صورت حقوق اداره کار پرداخت می‌شود، در صورتی که مشمول فصل مالیات بر درآمد حقوق موضوع قانون مالیات‌های مستقیم باشد.

تبصره: در ارائه خدمت توسط شرکت‌های تأمین نیروی انسانی و شرکت‌هایی که از طریق قرارداد‌های حجمی خدمات خود را با در اختیار گذاشتن نیروی کار به متقاضی ارائه می‌کنند (مانند شرکت‌های ارائه دهنده خدمات پرستاری و خدمات نظافتی)، بخشی از قرارداد که مربوط به هزینه‌های حقوق و دستمزد است، معاف می‌شود. حکم این بند مشروط به تأیید میزان دستمزد و مزایا توسط سازمان بیمه‌گر است.

5. عملیات و خدمات بانکی شامل دریافت سپرده، اعطای تسهیلات و یا ایجاد اعتبار، ارائه ضمانت‌نامه و انتقال وجه در چهارچوب قوانین مربوط و مصوبات شورای پول و اعتبار.
6. خدمات اعتباری قرض‌الحسنه صندوق‌های قرض‌الحسنه دارای مجوز فعالیت از بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران یا سایر مراجع مورد تأیید بانک مذکور و همچنین صندوق‌های قرض‌الحسنه که به موجب قانون تأسیس شده یا می‌شوند.
7. خدمات مالی و اعتباری اعطای تسهیلات توسط صندوق‌های حمایتی، ضمانت صادرات، سرمایه‌گذاری، بیمه‌ای و پژوهش و فناوری که به موجب قانون یا با مجوز قانون تأسیس شده یا می‌شوند در چهارچوب اساسنامه آن‌ها.‌
8. خدمات بیمه‌های زندگی، خدمات بیمه‌های محصولات کشاورزی، خدمات بیمه اجتماعی و درمان تکمیلی.

9. خدمات بازار سرمایه شامل خدمات معاملات و تسویه اوراق بهادار و کالا در بورس‌ها و بازار‌های خارج از بورس به تشخیص شورای عالی بورس و اوراق بهادار.
10. خدمات انتشار و نقل و انتقال سهام، حق تقدم، سهم الشرکه و سایر اوراق بهادار موضوع بند (24) ماده (1) قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران مصوب 1384/09/01 با اصلاحات بعدی.
11. صدور و ابطال، نقل و انتقال واحد‌های سرمایه‌گذاری صندوق‌های سرمایه‌گذاری دارای مجوز از سازمان بورس اوراق بهادار.
12. منحصراً سود تسهیلات اعطائی شرکت‌های واسپاری (لیزینگ) دارای مجوز فعالیت از بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران به مشتریان (مصرف کنندگان).

13. خدمات حمل و نقل (اعم از بار و مسافر) درون و برون شهری و بین المللی جاده‌ای، ریلی و دریایی.
14. برگزاری دوره‌های آموزشی ورزشی با مجوز وزارت ورزش و جوانان.
15. درآمدهای حاصل از برگزاری مسابقات ورزش همگانی و ملی با مجوز وزارت ورزش و جوانان، برگزاری نمایشگاه‌های ورزشی با مجوز وزارت ورزش و جوانان.
16. خدمات اقامتی هتل‌های سه ستاره و پایین‌تر، مهمان پذیرها و سایر مراکز اقامتی دارای مجوز از وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی یا اتحادیه‌های ذی‌ربط.

17. قدرالسهم هزینه مشترک (شارژ) دریافتی توسط شرکت‌های خدماتی موضوع قانون نحوه واگذاری مالکیت و اداره امور شهرک‌های صنعتی مصوب 1387/02/31 از واحد‌های تولیدی، صنعتی و خدماتی مستقر در شهرک‌های صنعتی بابت ارائه خدمات به آن‌ها.
18- خدمات فنی، بازسازی، تعمیر و نگهداری کالا‌های موضوع جزء (97) بند «الف» این ماده که توسط مرکز وابسته به دستگاه‌های نظامی، انتظامی و امنیتی ارائه می‌شود، مطابق فهرستی که با تصویب وزرای دفاع و پشتیبانی نیرو‌های مسلح و امور اقتصادی و دارایی ابلاغ می‌شود.

خدمات معاف از مالیات ارزش افزوده
خدمات درمانی و پیشگیری دامی و گیاهی، واحد‌های ماشینی کردن (مکانیزاسیون) آب کشاورزی، کشت بافت و تولید اندام‌های تکثیری گیاهان	خدمات درمانی، تشخیصی و پیشگیری، خدمات توانبخشی و حمایتی و خدمات آرامستان‌ها
ارائه خدماتی که مابه ازای آن به صورت حقوق اداره کار پرداخت می‌شود، در صورتی که مشمول فصل مالیات بر درآمد حقوق موضوع قانون مالیات‌های مستقیم باشد	خدمات زینک، چاپ، انتشار روزنامه اعم از کاغذی یا الکترونیکی، کتاب، نشریه و خدمات نشر و توزیع آن‌ها
خدمات مالی و اعتباری اعطای تسهیلات توسط صندوق‌های حمایتی، ضمانت صادرات، سرمایه‌گذاری، بیمه‌ای، پژوهش و فناوری دارای مجوز	عملیات و خدمات بانکی و خدمات اعتباری قرض‌الحسنه صندوق‌های دارای مجوز
خدمات بازار سرمایه شامل خدمات معاملات و تسویه اوراق بهادار و کالا در بورس‌ها و بازار‌های خارج از بورس به تشخیص شورای عالی بورس و اوراق بهادار	خدمات بیمه‌های زندگی، خدمات بیمه‌های محصولات کشاورزی، خدمات بیمه اجتماعی و درمان تکمیلی
صدور و ابطال، نقل و انتقال واحد‌های سرمایه‌گذاری صندوق‌های سرمایه‌گذاری دارای مجوز	خدمات انتشار و نقل و انتقال سهام، حق تقدم، سهم‌الشرکه و سایر اوراق بهادار
خدمات حمل و نقل (اعم از بار و مسافر) درون و برون شهری و بین المللی جاده‌ه‌ای، ریلی و دریایی	سود تسهیلات اعطائی شرکت‌های واسپاری (لیزینگ) دارای مجوز فعالیت
قدرالسهم هزینه مشترک (شارژ) دریافتی توسط شرکت‌های خدماتی موضوع قانون نحوه واگذاری مالکیت و اداره امور شهرک‌های صنعتی	خدمات فنی، بازسازی، تعمیر و نگهداری کالا‌های موضوع جزء (۹۷) بند «الف» این ماده که توسط مرکز وابسته به دستگاه‌های نظامی، انتظامی و امنیتی ارائه می‌شود

ماده 10‌ قانون مالیات بر ارزش افزوده

موارد زیر مشمول معافیت مالیات بر ارزش افزوده هستند و مالیات و عوارض خرید نهاده‌های آن‌ها مسترد می‌شود:

الف‌. صادرات کالاها به خارج از کشور از طریق مبادی خروجی رسمی با ارائه پروانه سبز گمرکی صادره توسط گمرک یا برگ خروجی (در مورد صادرات کالا) و صادرات خدمات با ارائه قرارداد مربوط و گواهی انجام کار که به تأیید نزدیک‌ترین نمایندگی رسمی جمهوری اسلامی ایران در کشور مقصد رسیده باشد یا گواهی ارزآوری با تأیید بانک مرکزی یا سایر اسناد و مدارک مثبته.

صادرات کالاها و خدمات از قلمرو گمرکی سرزمین اصلی به مناطق آزاد تجاری‌- صنعتی خارج از نقاط جمعیتی که دارای تراز تجاری مثبت باشند، در صورتی که محصور بودن آن‌ها به صورت سالانه به تایید گمرک جمهوری اسلامی ایران برسد، مشمول این بند خواهد بود.

ب‌. خدمات معاوضه (سوآپ) نفت خام، فرآورده‌های نفتی (بنزین، نفت‌گاز، نفت کوره، نفت سفید، گازمایع و سوخت‌ هوایی)، گازطبیعی و برق.

ماده 11 قانون مالیات بر ارزش افزوده

مالیات و عوارض پرداختی بابت خرید کالاها در داخل ایران که ظرف دوماه از تاریخ خرید همراه مسافران اعم از ایرانی و خارجی از کشور خارج می‌شود و نیز، مالیات و عوارض پرداختی گردشگران خارجی بابت بلیط پرواز خارجی خریداری‌ شده از شرکت‌های هواپیمایی ایرانی، هنگام خروج از کشور با ارائه صورتحساب الکترونیکی و یا اسناد و مدارک مثبته، توسط سازمان از محل وصولی‌های جاری مسترد می‌شود.

مشاغل دارای معافیت مالیات بر ارزش افزوده

براساس قانون دائمی ارزش افزوده، مشاغلی که به تولید یا عرضه کالاها و یا خدماتی که دارای معافیت مالیات بر ارزش افزوده هستند، مشاغل معافیت مالیات بر ارزش افزوده نامیده می‌شوند. در واقع تنها کالاها و خدمات مطرح شده در این قانون، جزء موارد مشمول ارزش افزوده محسوب نمی‌شوند؛ برای سایر کالاهای مشمول ارزش افزوده پرداخت مالیات و عوارض الزامی است.

جمع‌بندی

در نهایت، معافیت مالیات بر ارزش افزوده یکی از موضوعات کلیدی در قوانین مالیاتی است که تأثیر مستقیمی بر کسب‌وکارها و مصرف‌کنندگان دارد. طبق مواد ۹ الی ۱۲ قانون جدید مالیات بر ارزش افزوده، برخی کالاها و خدمات اساسی، صادرات و برخی فعالیت‌های فرهنگی از این مالیات معاف هستند. آگاهی از این معافیت‌ها نه‌تنها به کاهش هزینه‌ها کمک می‌کند، بلکه به برنامه‌ریزی مالی صحیح و رعایت الزامات قانونی یاری می‌رساند. 

سوالات متداول