حق بیمه پاداش افزایش تولید پرداختی به کارگران چقدر است؟

حق بیمه پاداش افزایش تولید پرداختی به کارگران، یکی از مهم‌ترین مباحث در قوانین کار است که تأثیر مستقیمی بر بهره‌وری و کیفیت تولید دارد. این پاداش، بر اساس مادهٔ ۴۷ قانون کار، به‌عنوان یک مشوق مالی طراحی شده است تا انگیزهٔ کارگران برای تولید بیشتر و کاهش ضایعات افزایش یابد. اما نحوهٔ محاسبه، سقف پرداخت و شرایط معافیت از حق بیمه، موضوعاتی هستند که چالش‌های جدی را برای کارفرمایان و کارگران به همراه دارند.

در این مقاله از سری مقالات آموزش حقوق و دستمزد، به بررسی دقیق حق بیمه پاداش افزایش تولید و نکات کلیدی دربارهٔ بهره‌مندی از این پاداش و معافیت‌های قانونی مرتبط با آن پرداخته‌ایم.

پاداش افزایش تولید چیست؟

برابر ماده 47 قانون کار «به منظور ایجاد انگیزه برای تولید بیشتر، کیفیت بهتر، تقلیل ضایعات، افزایش علاقمندی و بالا بردن سطح درآمد کارگران، طرفین قرارداد دریافت و پرداخت پاداش افزایش تولید را مطابق آیین‌نامه‌ای که به تصویب وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی تعیین می‌شود، منعقد می‌کنند.»

در این راستا آیین نامه مذکور در خصوص نحوه انعقاد قراردادهای مربوط به تعیین و پرداخت پاداش افزایش تولید به منظور افزایش بهره‌وری به شماره 9۶۶۸4 مورخ 26/09/90 توسط وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی به سازمان مربوطه ابلاغ و لازم الاجرا شده است.

مفاد مهم نحوه انعقاد قراردادهای پاداش افزایش تولید

طبق آیین نامه محاسبه کارانه و پاداش بهره‌وری به شماره ۹۶۶۴۸، معیارهای اصلی برای محاسبه و انعقاد قراردادهای پاداش افزایش تولید شامل ۳ اصل مهم است:

ماده 3: تولید مبنا عبارت است از میزان تولیدی که بر مبنای آن درصد افزایش تولید در هر دورۀ تناوب محاسبه می‌شود.

تبصره یک: مأخذ تعیین تولید مبنا در کارگاه باید طوری باشد که بر مبنای آن درصد افزایش تولید در هر دوره تناوب مورد محاسبه از 30% تجاوز نکند. اما چنانچه در کارگاهی توان و ظرفیت تولید به نحوی باشد که امکان افزایش تولید بیشتر از 30% میسر شود، رعایت سقف مذکور الزامی نیست.

ماده 5: دوره تناوب عبارت است از طول دوره‌هایی که برای تعیین درصد افزایش تولید در قرارداد مشخص می‌شود و حداکثر یکسال است.

ماده 6: قرارداد پاداش افزایش تولید طبق فرم نمونه ادارهٔ کل تنظیم و نظارت بر روابط کار و نظام‌های جبران خدمت وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در سه نسخه که هر سه در حکم واحد است، تنظیم و پس از امضای طرفین قرارداد و ارسال آن به واحد ذی‌ربط وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و تایید واحد مذکور قابل اجراء خواهد بود.

ماده 9: مأخذ محاسبه ریالی مبلغ پاداش افزایش تولید در کارگاه‌های که فاقد طرح طبقه بندی مشاغل هستند، مزد ثابت (ماده 36 قانون کار) و در مورد کارگاه‌هایی که طرح طبقه بندی ندارند، مزد مبنا (طبق تبصره 2 ماده 36 قانون کار) خواهد بود.

ماده 10: مبلغ پاداش افزایش تولید به تناسب هر یک درصد افزایش تولید و متناسب با میزان حقوق و دستمزد تعیین شده به ازای هر درصد افزایش نسبت به تولید مبنا که در قرارداد خواهد آمد، تعیین می‌شود.

شرکت‌های تولیدی و معدنی براساس آیین نامه و فرم قرارداد پرداخت پاداش افزایش تولید شرکت موضوع ماده 6 آیین نامه مذکور توافق‌نامه فی ما بین کارگران، کارفرما و سازمان کار و رفاه اجتماعی منعقد کرده و براساس قرارداد نسبت به محاسبه و پرداخت پاداش در طی سال اقدام می‌کنند. لازم به ذکر است برابر ماده 4 فرم مصوب قرارداد پرداخت پاداش افزایش تولید شرکت، سهم پاداش افزایش تولید در هر دورۀ تناوب با در نظر گرفتن سقف 50 درصد مجموع مزد کارگران مشمول قرارداد به ازای هر یک درصد افزایش تولید، معادل 3 درصد مجموع مزد یاد شده است.

نحوه محاسبه پاداش افزایش تولید بر اساس فرم قرارداد پاداش افزایش تولید

در واقع طبق فرم قرارداد و توافق ایجاد شده فی ما بین کارگران و کارفرما و تأیید و ابلاغ سازمان کار، پرداخت پاداش افزایش تولید با در نظر گرفتن توافقی که در مادهٔ ۴ بالا مشخص می‌شود، توسط کارفرما قابل پرداخت خواهد بود.

بخشنامه معافیت پاداش افزایش تولید از حق بیمه

با عنایت به ردیف 7-1- بند “د” نحوه تشخیص حقوق، مزد و مزایا و سایر هزینه‌های مشمول بخشنامه تنقیح و تلخیص 11 جدید درآمد و ملحقات آن که سازمان تامین اجتماعی ابلاغ کرده که پاداش بهره‌وری و افزایش تولید طبق ماده 47 قانون کار مشمول کسر حق بیمه نمی‌شود. همچنین هیچ‌گونه حق بیمه‌ای را از پرداختی‌های پاداش افزایش تولید کسر نکرده و مبالغ را صرفاً پس از کسر مالیات مربوطه به حساب کارکنان واریز می‌کند.

دستورالعمل پاداش افزایش تولید موسسه حسابرسی سازمان تامین اجتماعی

بازرسان سازمان تأمین اجتماعی در موقع مراجعه به دفاتر و اسناد و مدارک شرکت طی دستور اداری به شمارهٔ ۹۳۳۰/۹۷/۵۰۲۰ مورخ هشتم مهرماه ۱۳۹۷ به مدیرعامل مؤسسه حسابرسی دربارهٔ نحوهٔ محاسبهٔ پاداش افزایش تولید به شرح زیر اقدام می‌‌کنند:

شرایط معافیت پاداش افزایش تولید از حق بیمه چیست؟

شرایط معافیت از حق بیمه برای پاداش افزایش تولید که سازمان تأمین اجتماعی در بخشنامهٔ پاداش بهره‌وری مشخص کرده، به شرح زیر است. 

تأیید آیین‌نامه توسط وزارت کار

آیین‌نامه پرداخت پاداش افزایش تولید باید به تصویب و تأیید ادارهٔ کل تنظیم و نظارت بر روابط کار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی برسد. در صورت عدم تأیید، کل مبلغ پرداختی به‌عنوان پاداش افزایش تولید مشمول کسر حق بیمه خواهد بود.

رعایت سقف قانونی پرداخت

در کارگاه‌های دارای طرح طبقه‌بندی مشاغل، تا سقف ۳۰٪ مزد مبنا (طبق تبصره ۲ ماده ۳۶ قانون کار) معاف از حق بیمه است و در کارگاه‌های فاقد طرح طبقه‌بندی مشاغل، تا سقف ۳۰٪ مزد ثابت (طبق ماده ۳۶ قانون کار) معافیت اعمال می‌شود. پرداخت بیش از این سقف‌ها، مشمول کسر حق بیمه خواهد شد.

غیر مستمر بودن پرداخت

پاداش افزایش تولید نباید به‌صورت مستمر و منظم پرداخت شود. در غیر این صورت، سازمان تأمین اجتماعی آن را مشمول کسر حق بیمه تلقی می‌کند.

برای بهره‌مندی از معافیت حق بیمه در پرداخت پاداش افزایش تولید، کارفرمایان باید به دقت آیین‌نامه‌های مورد نیاز را تنظیم و تأییدیه‌های لازم را از وزارت کار دریافت کنند. همچنین، رعایت سقف‌های تعیین‌شده و غیر مستمر بودن پرداخت، شرط اصلی معافیت از کسر حق بیمه است.

کسر حق بیمه پاداش افزایش تولید در کارگاه‌های غیر مشمول قانون کار و دستگاه‌های اجرایی 

در خصوص سایر کارگاه‌ها (غیر مشمول قانون کار) که مبلغی را تحت عنوان پاداش افزایش تولید به کارکنان خود پرداخت می‌کنند و این پرداختی مبتنی بر قوانین و ضوابط خاصی نیست، طبق مقررات مشمول کسر بیمه خواهد شد.  در خصوص کارگاه‌هایی که جزء شرکت‌های تابعه دستگاه‌های اجرایی ماده ۵ قانون مدیریت خدمات کشوری محسوب می‌شوند، کسر حق بیمه از پرداختی بابت پاداش افزایش تولید مطابق ضوابط، پرداختی حاکم بر آن دستگاه خواهد بود.

نظر به دستور مربوطه و با توجه به مثال بالا صرفاً ۸,۱۰۰,۰۰۰,۰۰۰ = (۳۰٪ × ۲۷,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰) ریال پاداش افزایش تولید شرکت را مورد قبول واقع قرار داده و معاف از کسر حق بیمه دانسته و مابه‌التفاوت پاداش پرداختی شرکت به میزان ۴,۰۵۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال را با رعایت سقف مشمول ضریب حق بیمه معادل ۳۰٪ ماده ۲۸ قانون تامین اجتماعی دانسته و جهت شرکت برگ مطالبه بدهی صادر و در گزارش نهایی خود مراتب آن را اعلام می‌کنند.

بند گزارش انشایی بازرسان موسسه حسابرسی تامین اجتماعی

مبالغی بابت پاداش افزایش تولید به هزینه منظور شده که با رعایت مفاد نامه شماره ۹۳۳۰ / ۹۷ / ۵۰۲۰ مورخ ۰۸ / ۰۷ / ۱۳۹۷ مدیر کل محترم وصول حق بیمه با أخذ مستندات در ستون‌های مربوطه کاربرگ شماره ۲ طبقه بندی می‌شود.

گزارش انشایی در بند مربوطه به بررسی و تأیید مدارک مالی مرتبط با پاداش افزایش تولید توسط بازرسان سازمان تأمین اجتماعی اشاره دارد. به طور دقیق‌تر، این گزارش توضیح می‌دهد که:

دلایل تناقض اقدامات سازمان تامین اجتماعی با قوانین و بخشنامه‌ها

از دلایل مغایرت اقدام سازمان تأمین اجتماعی با متن قوانین و بخشنامه‌ها می‌توان به مغایرت به قاعدهٔ فقهی احسان و استناد به بخشنامه منسوخ و تضاد با مفاد بخشنامه‌های قانونی و کاهش انگیزهٔ کارفرمایان و کارگران و اشتباه در تعریف پاداش به عنوان مزد اشاره کرد که در ادامه به شرح زیر آمده است:

1. در گزارش كارشناسی پرونده‏‌های ديوان عدالت اداری پژوهشكده شورای نگهبان با موضوع درخواست ابطال بخش سوم بخش‌نامه 3/11 حوزه فنی و درآمد سازمان تأمین اجتماعی درخصوص نحوه تشخیص حقوق، مزد، مزایا و سایر هزینه‌های مشمول حق بيمه جهت مغایرت شرعی: قاعده فقهی احسان «ما علی المحسنین من سبیل» به شرح زیر اظهار نظر کرده است:

برهمین اساس هم «آیین‌نامه نحوه انعقاد قراردادهای مربوط به تعیین و پرداخت پاداش افزایش تولید به‌منظور افزایش بهره‌وری موضوع ماده 47 قانون کار» به تصویب رسیده است و مطابق ماده (2) این آیین‌نامه «پاداش افزایش تولید در واحدهای تولیدی، صنعتی، خدماتی، معدنی، کشاورزی و… به تناسب درصد کمی تولیدات، نسبت به تولید مبنا محاسبه و پرداخت می‌شود.»

لذا مطابق قانون و مقررات از یک‌سو «پاداش افزایش تولید» ثابت و مستمر نیست و از سوی دیگر در قبال کار نیست، بلکه به‌منظور افزایش انگیزه کارگران پرداخت می‌شود و ازاین رو از تعریف «مزد» مستثنی شده است. بر این اساس می‌توان این‌چنین نتیجه گرفت که مطابق قانون تأمین اجتماعی، نباید از چنین موضوعی حق بیمه کسر شود.

2. موسسه حسابداری در متن گزارشات نهایی خود به سازمان تامین اجتماعی در خصوص پاداش افزایش تولید به نامه شماره 9330/97/5020 مورخ 08/07/1397 استناد می‌کند، در صورتی که مفاد بخشنامه تنقیح و تلخیص بخشنامه 11 جدید درآمد از زمان صدور، جایگزین دستور اداری مربوط به پاداش افزایش تولید به شماره 9330/97/5020 مورخ 08/07/1397 شده است و این استناد خلاف پیوست دوازده بخشنامه صادره می‌باشد.

3. بنا بر ردیف 7-1- بند “د” نحوه تشخیص حقوق، مزد و مزایا و سایر هزینه‌های مشمول بخشنامه تنقیح و تلخیص 11 جدید درآمد و ملحقات آن که سازمان تامین اجتماعی ابلاغ کرده که پاداش بهره وری و افزایش تولید طبق ماده 47 قانون کار مشمول کسر حق بیمه نیست و شرکت نیز طبق ماده 4 فرم قرارداد، پاداش افزایش تولید لازم الاجرا را منعقد کرده و با نظارت سازمان کار و نمایندگان کارگران نیز پرداختی‌های مربوط را انجام داده است. لذا محدود کردن پاداش به میزان حداکثر سقف 30% جمع متوسط مزد ثابت یا مزد مبنا کارکنان توسط سازمان تامین اجتماعی مغایر با مفاد فرم قرارداد پاداش افزایش تولید و نقض قانون و بخشنامه‌های صادره خواهد بود.

4. اخذ حق بیمه از پاداش افزایش تولید با دلایلی مبنی بر مازاد پرداختی و احتساب این مبالغ به عنوان حقوق و مزد باعث تضییع حقوق کارگران و کارفرمایان و سلب احسان و کمک به معیشت کارگران و برداشت نادرست از قانون بوده که سبب خواهد شد کارفرمایان با ترس از پرداخت حق بیمه از پرداخت پاداش افزایش تولید امتناع کنند و کارفرمایان با مشکلات شکایت کارگران و اختلاف فی ما بین روبر خواهند شد یا حق بیمه مازاد را از پرداختی‌های به کارگران به استناد به گزارش سازمان تامین اجتماعی کسر می‌کنند و موجب کاهش سطح معیشت کارگران می‌شوند.

5. نظر به توضیحات بند یک بالا متاسفانه سازمان تامین اجتماعی پرداخت مازاد پاداش افزایش تولید را به عنوان مزد و انجام کار بدون هیچ گونه مستندات دارای شرایط بند 5 ماده 2 قانون تلقی کرده، در صورتی که فلسفه پرداخت پاداش عاملی انگیزشی بوده و فاقد انجام کار اضافی و غیر مستمر است.

پاداش افزایش تولید مشمول مالیات است؟

بر اساس تبصرهٔ ۳ مادهٔ ۳۶ قانون کار و مادهٔ ۴۷ قانون کار، پاداش افزایش تولید به‌عنوان یکی از مزایای رفاهی و انگیزشی شناخته شده و مشمول مالیات نیست. این پاداش به‌منظور افزایش بهره‌وری، کاهش ضایعات و ارتقای کیفیت تولید طراحی شده و در تعریف حقوق و مزایای شغلی مشمول مالیات قرار نمی‌گیرد.

کلام آخر

با توجه به اقدام مؤسسه حسابرسی سازمان تأمین اجتماعی و در نظر گرفتن سقف حداکثر ۳۰ درصد حقوق و مزایای ثابت و مبنای کارکنان کارگاه به عنوان اقلام مشمول معافیت کسر حق بیمه بدون توجه به مادهٔ ۱۰ نحوهٔ انعقاد قراردادهای پاداش افزایش تولید و همچنین مادهٔ ۴ فرم مصوب قرارداد پرداخت پاداش افزایش تولید موضوع ماده ۶ آیین نامه مصوب ۰۶/۰۹/۱۳۹۰، انتظار می‌رود کمیتهٔ وحدت رویه سازمان تأمین اجتماعی در خصوص اصلاح و رعایت قانون اقدام متناسب برداشته و در جهت حمایت کارگران و افزایش انگیزه و بالا بردن معیشت و ایجاد ظرفیت‌های تولید بیشتر کارگاه‌ها اصلاحات متناسب را عمل کند.

به مدیران و عوامل اجرایی شرکت پیشنهاد می‌شود در صورت پرداخت پاداش افزایش تولید بیشتر از 30 درصد مجموع مزد حقوق و مزایا ثابت یا مزد مبنا در طی سال، در زمان عقد قرارداد، پاداش افزایش تولید برابر بند 4 فرم مصوب قرارداد سقف پرداختی درصد مجموع مزد کارگران مشمول قرارداد تا میزان 50% مشخص کنند.

نویسنده مقاله: ولی الله سعیدی

مولف کتاب بازرسی دفاتر قانونی ماده 47 قانون تأمین اجتماعی (ضوابط و مقررات اجرایی)

مدیر فنی سابق برون سپاری مؤسسه حسابرسی سازمان تأمین اجتماعی استان اصفهان

مدرس دورهٔ بادیگارد پلاس موسسه حسابداری محاسبان

مدرس دانشگاه فنی‌وحرفه‌ای شهید مهاجر اصفهان

سوالات متداول