حق بیمه پاداش افزایش تولید پرداختی به کارگران چقدر است؟

برابر ماده 47 قانون کار «به منظور ایجاد انگیزه برای تولید بیشتر، کیفیت بهتر، تقلیل ضایعات، افزایش علاقمندی و بالا بردن سطح درآمد کارگران، طرفین قرارداد دریافت و پرداخت پاداش افزایش تولید را مطابق آیین‌نامه‌ای که به تصویب وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی تعیین می‌شود منعقد می‌نمایند.»

در این راستا آیین نامه مذکور در خصوص نحوه انعقاد قراردادهای مربوط به تعیین و پرداخت پاداش افزایش تولید به منظور افزایش بهره وری به شمارة 9۶۶۸4 مورخ 26/09/90 توسط وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی به سازمان مربوطه ابلاغ و لازم الاجرا گردیده است. به مناسبت روز کارگر در این مقاله از سری مقالات آموزش حقوق و دستمزد به بررسی پرداختی حق بیمه پاداش افزایش تولید (Bonus for increased production) به کارگران پرداخته‌ایم.

مفاد مهم نحوه انعقاد قراردادهای پاداش افزایش تولید

ماده 3: تولید مبنا عبارتست از میزان تولیدی که بر مبنای آن درصد افزایش تولید در هر دوره تناوب محاسبه می‌گردد.

تبصره یک: ماخذ تعیین تولید مبنا در کارگاه باید طوری باشد که بر مبنای آن درصد افزایش تولید در هر دوره تناوب مورد محاسبه از 30% تجاوز نکند. لیکن چنانچه در کارگاهی توان و ظرفیت تولید به نحوی باشد که امکان افزایش تولید بیشتر از 30% میسر گردد، رعایت سقف مذکور الزامی نمی‌باشد.

ماده 5: دوره تناوب عبارتست از طول دوره‌هایی که برای تعیین درصد افزایش تولید در قرارداد مشخص می‌شود و حداکثر یکسال می‌باشد.

ماده 6: قرارداد پاداش افزایش تولید طبق فرم نمونه اداره کل تنظیم و نظارت بر روابط کار و نظام‌های جبران خدمت وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در سه نسخه که هر سه در حکم واحد است تنظیم و پس از امضای طرفین قرارداد و ارسال آن به واحد ذی ربط وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و تایید واحد مذکور قابل اجراء خواهد بود.

ماده 9: ماخذ محاسبه ریالی مبلغ پاداش افزایش تولید در کارگاه‌های که فاقد طرح طبقه بندی مشاغل می‌باشند مزد ثابت (طبق ماده 36 قانون کار) و در مورد کارگاه‌هایی که دارای طرح طبقه بندی می‌باشند مزد مبنا (طبق تبصره 2 ماده 36 قانون کار) خواهد بود.

ماده 10: مبلغ پاداش افزایش تولید به تناسب هر یک درصد افزایش تولید و متناسب با میزان حقوق و دستمزد تعیین شده به ازای هر درصد افزایش نسبت به تولید مبنا که در قرارداد خواهد آمد تعیین می‌گردد.

شرکت‌های تولیدی و معدنی نیز بر اساس آیین نامه و فرم قرارداد پرداخت پاداش افزایش تولید شرکت موضوع ماده 6 آیین نامه مذکور توافق نامه فی ما بین کارگران، کارفرما و سازمان کار و رفاه اجتماعی منعقد نموده و بر اساس قرارداد نسبت به محاسبه و پرداخت پاداش در طی سال اقدام می‌نمایند. لازم به ذکر است برابر ماده 4 فرم مصوب قرارداد پرداخت پاداش افزایش تولید شرکت، سهم پاداش افزایش تولید در هر دوره تناوب با در نظر گرفتن سقف … درصد مجموع مزد کارگران مشمول قرارداد بازاء هر یک درصد افزایش تولید معادل … درصد مجموع مزد یاد شده می‌باشد.

نحوه محاسبه پاداش افزایش تولید بر اساس فرم قرارداد پاداش افزایش تولید

در واقع طبق فرم قرارداد و توافق ایجاد شده فی ما بین کارگران و کارفرما و تایید و ابلاغ سازمان کار، پرداخت پاداش افزایش تولید با در نظر گرفتن توافقی که در ماده 4 بالا مشخص می‌گردد توسط کارفرما قابل پرداخت خواهد بود.

به عنوان مثال اگر شرکتی برابر تبصره یک ماده 3 آیین نامه سقف 30% افزایش تولید را پیش بینی نموده و جمع مزد ثابت دوره تناوب مبلغ  000/000/000/ 27 ریال باشد و میزان افزایش تولید محقق شده معادل 15% باشد و طی فرم قرارداد مصوب مقرر شده باشد به ازای هر یک درصد افزایش تولید معادل 3% درصد مجموع مزد یاد شده پاداش افزایش تولید پرداخت گردد. شرکت موظف خواهد بود به میزان 000/000/000/27* (3%*15%) =  000/000/150/12 ریال پاداش به کارگران خود پرداخت نماید که این امر در طی دوره تناوب با نظارت نماینده کارگران و کارفرما و سازمان کار محقق خواهد شد.

بخشنامه معافیت پاداش افزایش تولید از حق بیمه

با عنایت به ردیف  7-1- بند “د” نحوه تشخیص حقوق، مزد و مزایا و سایر هزینه‌های مشمول بخشنامه تنقیح و تلخیص 11 جدید درآمد و ملحقات آن که سازمان تامین اجتماعی ابلاغ نموده که پاداش بهره وری و افزایش تولید طبق ماده 47 قانون کار مشمول کسر حق بیمه نمی‌باشد. همچنین هیچ گونه حق بیمه‌ای را از پرداختی‌های پاداش افزایش تولید کسر ننموده و مبالغ را صرفا پس از کسر مالیات مربوطه به حساب کارکنان واریز می‌نماید.

دستورالعمل پاداش افزایش تولید موسسه حسابرسی سازمان تامین اجتماعی

بازرسان سازمان تامین اجتماعی در موقع مراجعه به دفاتر و اسناد و مدارک شرکت طی دستور اداری به شماره 9330/97/5020 مورخ هشتم مهرماه 1397 به مدیرعامل موسسه حسابرسی درباره نحوه محاسبه پاداش افزایش تولید به شرح زیر اقدام می‌نمایند:

📌 در خصوص پرداختی‌های تحت عنوان پاداش افزایش تولید، داشتن تایيديه اداره کل تنظیم و نظارت بر روابط کار الزامی می‌باشد. در غیر این‌ صورت کل مبلغ پرداختی بابت پاداش افزایش تولید مطابق ماده ۲۰ قانون تامین اجتماعی مشمول کسر بیمه خواهد بود.

📌 پاداش افزایش تولید پرداختی به کارکنان شاغل در کارگاه‌های دارای طرح طبقه‌بندی مشاغل تا سقف سی درصد (30%) مزد مبنا (تبصره 2 ماده 36 قانون کار) و کارگاه‌های فاقد طرح طبقه‌بندی مشاغل تا سقف سی درصد (30%) مزد ثابت (ماده ۳۶ قانون کار)، مشمول قانون تامین اجتماعی و کسر حق بیمه نمی‌باشد و در صورت پرداخت بیش از سی درصد، مازاد بر سی درصد مشمول کسر حق بیمه می‌باشد.

📌 در خصوص سایر کارگاه‌ها (غيرمشمول قانون کار) که اقدام به پرداخت مبالغی تحت عنوان پاداش افزایش تولید به کارکنان خود می‌نمایند و این پرداختی مبتنی بر قوانین و ضوابط خاصی نمی‌باشد مراتب برابر مقررات مشمول کسر حق بیمه خواهد بود.

📌 در خصوص کارگاه‌هایی که جزء شرکت‌های تابعه دستگاه‌های اجرایی ماده ۵ قانون مدیریت خدمات کشوری محسوب می‌گردند، کسر حق بیمه از پرداختی بابت پاداش افزایش تولید مطابق ضوابط، پرداختی حاکم بر آن دستگاه خواهد بود.

نظر به دستور مربوطه و با توجه به مثال بالا صرفا (30%*000/000/000/27)=000/000/100/8 ریال پاداش افزایش تولید شرکت را مورد قبول واقع قرار داده و معاف از کسر حق بیمه دانسته و مابه التفاوت پاداش پرداختی شرکت به میزان 000/000/050/4 ریال را با رعایت سقف مشمول ضریب حق بیمه معادل 30% ماده 28 قانون تامین اجتماعی دانسته و جهت شرکت برگ مطالبه بدهی صادر و در گزارش نهایی خود نیز مراتب را اعلام می‌کنند.

بند گزارش انشایی بازرسان موسسه حسابرسی تامین اجتماعی

مبالغی بابت پاداش افزایش تولید به هزینه منظور گردیده، که با رعایت مفاد نامه شماره 9330 / 97 / 5020 مورخ 08 / 07 / 1397 مدیر کل محترم وصول حق بیمه با اخذ مستندات در ستون‌های مربوطه کاربرگ شماره 2 طبقه بندی گردید.

دلایل اقدام مغایر سازمان تامین اجتماعی با متن قانون و بخشنامه‌های صادره

1- در گزارش كارشناسی پرونده‏‌های ديوان عدالت اداری پژوهشكده شورای نگهبان با موضوع درخواست ابطال بخش سوم بخش‌نامه 3/11 حوزه فنی و درآمد سازمان تأمین اجتماعی درخصوص نحوه تشخیص حقوق، مزد، مزایا و سایر هزینه‌های مشمول حق بيمه جهت مغایرت شرعی: قاعده فقهی احسان «ما علی المحسنین من سبیل» به شرح زیر اظهار نظر نموده است:

مشمولیت پرداخت حق بيمه نسبت به پاداش نوعی «اسائه است به محسن» و از این‌ جهت با «ما علی المحسنین من سبیل» مغایر است. مطابق قاعده «احسان» محسن نباید مواخذه شود و در قضیه حاضر محسن (شرکت) فقط از باب احسان و تشویق بنا به تشخیص مدیریت به کارگران پاداشی را پرداخت کرده است و هیچ اجباری به این پرداخت نداشته است. با اجرایی نمودن بخش‌نامه مورد شکایت و اخذ وجوهی به‌عنوان حق بيمه از شرکت بابت پاداش‌های اعطا شده، محسن تحت‌فشار قرار گرفته است و براین‌اساس مغایر با قاعده فقهی مذکور است.

در نتیجه گیری اعلام نموده است مطابق قوانین حاضر مبنای کسر حق بیمه، پرداخت‌هایی است که اولاً در مقابل كار به بیمه‌شده (کارگر) داده شود و ثانیاً جنبه مستمر داشته باشد. اما درخصوص اینکه آیا «پاداش افزایش تولید» مشمول چنین پرداخت‌هایی می‌شود یا خیر، باید گفت این نوع پرداختی در ماده (34) قانون کار در کنار و در عرض سایر دریافتی‌های قانونی کار نظیر «مزد یا حقوق»، «کمک عائله‌مندی»، «هزینه‌های مسکن» و … تحت عنوان «حق‌السعی» شناخته شده است.

از سوی دیگر در ماده (36) همین قانون «مزد ثابت» به «مجموع مزد شغل و مزایای ثابت پرداختی به‌تبع شغل» اطلاق شده است و براساس تبصره «3» همین ماده «پاداش افزایش تولید» در کنار سایر «مزایای رفاهی و انگیزه‌ای» به‌صراحت جزئی از مزد ثابت و‌ مزد مبنا محسوب نشده است. ماده (47) این قانون «پاداش افزایش تولید» را عاملی انگیزشی داشته و مقرر داشته «به‌منظور ایجاد انگیزه برای تولید بیشتر و کیفیت بهتر و تقلیل ضایعات و افزایش علاقه‌مندی و بالا بردن سطح درآمد کارگران، طرفین، ‌قرارداد دریافت و پرداخت پاداش افزایش تولید را مطابق آیین‌نامه‌ای که به تصویب وزیر کار و امور اجتماعی تعیین می‌شود منعقد می‌نمایند.»

برهمین اساس نیز «آیین‌نامه نحوه انعقاد قراردادهای مربوط به تعیین و پرداخت پاداش افزایش تولید به‌منظور افزایش بهره‌وری موضوع ماده 47 قانون کار» به تصویب رسیده است و مطابق ماده (2) این آیین‌نامه «پاداش افزایش تولید در واحدهای تولیدی، صنعتی، خدماتی، معدنی، کشاورزی و …… به تناسب درصد کمی تولیدات، نسبت به تولید مبنا محاسبه و پرداخت می‌شود.»

لذا مطابق قانون و مقررات از یکسو «پاداش افزایش تولید» ثابت و مستمر نیست و از سوی دیگر در قبال کار نیست، بلکه به‌منظور افزایش انگیزه کارگران پرداخت می‌شود و ازاین رو از تعریف «مزد» مستثنی گردیده است. براین اساس می‌توان این‌چنین نتیجه گرفت که مطابق قانون تأمین اجتماعی، نمی‌بایست از چنین موضوعی حق بیمه کسر گردد.

2- موسسه حسابداری در متن گزارشات نهایی خود به سازمان تامین اجتماعی در خصوص پاداش افزایش تولید به نامه شماره 9330/97/5020 مورخ 08/07/1397 استناد می‌کند در صورتی که مفاد بخشنامه تنقیح و تلخیص بخشنامه 11 جدید درآمد از زمان صدور، جایگزین دستور اداری مربوط به پاداش افزایش تولید به شماره 9330/97/5020 مورخ 08/07/1397 شده است و این استناد خلاف پیوست دوازده بخشنامه صادره می‌باشد.

3- بنا بر ردیف  7-1- بند “د” نحوه تشخیص حقوق، مزد و مزایا و سایر هزینه‌های مشمول بخشنامه تنقیح و تلخیص 11 جدید درآمد و ملحقات آن که سازمان تامین اجتماعی ابلاغ نموده که پاداش بهره وری و افزایش تولید طبق ماده 47 قانون کار مشمول کسر حق بیمه نمی‌باشد و شرکت نیز طبق ماده 4 فرم قرارداد، پاداش افزایش تولید لازم الاجرا را منعقد نموده و با نظارت سازمان کار و نمایندگان کارگران نیز پرداختی‌های مربوط را انجام داده است. لذا محدود کردن پاداش به میزان حداکثر سقف 30% جمع متوسط مزد ثابت یا مزد مبنا کارکنان توسط سازمان تامین اجتماعی مغایر با مفاد فرم قرارداد پاداش افزایش تولید و نقض قانون و بخشنامه‌های صادره خواهد بود.

4- اخذ حق بیمه از پاداش افزایش تولید با دلایلی مبنی بر مازاد پرداختی و احتساب این مبالغ به عنوان حقوق و مزد باعث تضییع حقوق کارگران و کارفرمایان و سلب احسان و کمک به معیشت کارگران و برداشت نادرست از قانون بوده که سبب خواهد شد کارفرمایان با ترس از پرداخت حق بیمه از پرداخت پاداش افزایش تولید امتناع نمایند و کارفرمایان با مشکلات شکایت کارگران و اختلاف فی ما بین روبر خواهند شد یا حق بیمه مازاد را از پرداختی‌های به کارگران به استناد به گزارش سازمان تامین اجتماعی کسر می‌نمایند و موجب کاهش سطح معیشت کارگران می‌گردند.

5- نظر به توضیحات بند یک بالا متاسفانه سازمان تامین اجتماعی پرداخت مازاد پاداش افزایش تولید را به عنوان مزد و انجام کار بدون هیچ گونه مستندات دارای شرایط بند 5 ماده 2 قانون تلقی نموده، در صورتی که فلسفه پرداخت پاداش عاملی انگیزشی بوده و فاقد انجام کار اضافی و غیر مستمر می‌باشد.

جمع بندی

با توجه به اقدام موسسه حسابرسی سازمان تامین اجتماعی و در نظر گرفتن سقف حداکثر 30 درصد حقوق و مزایای ثابت و مبنای کارکنان کارگاه به عنوان اقلام مشمول معافیت کسر حق بیمه بدون توجه به ماده 10 نحوه انعقاد قراردادهای پاداش افزایش تولید و همچنین ماده 4 فرم مصوب قرارداد پرداخت پاداش افزایش تولید موضوع ماده 6 آیین نامه مصوب 06/09/1390، انتظار می‌رود کمیته وحدت رویه سازمان تامین اجتماعی در خصوص اصلاح و رعایت قانون اقدام متناسب برداشته و در جهت حمایت کارگران و افزایش انگیزه و بالا بردن معیشت و ایجاد ظرفیت‌های تولید بیشتر کارگاه‌ها اصلاحات متناسب را عمل نماید.                                   

نویسنده مقاله: ولی الله سعیدی

مولف کتاب بازرسی دفاتر قانونی ماده 47 قانون تامین اجتماعی (ضوابط و مقررات اجرایی)

مدیر فنی سابق برون سپاری موسسه حسابرسی سازمان تامین اجتماعی استان اصفهان

مدرس دوره بادیگارد پلاس موسسه حسابداری محاسبان

مدرس دانشگاه فنی و حرفه‌ای شهید مهاجر اصفهان