اجاره سرمایه چیست؟ ثبت های حسابداری اجاره سرمایه ای

در دنیای کسب‌وکار امروز، مدیریت کارآمد منابع مالی امری حیاتی است. اجاره سرمایه‌ای به‌عنوان یکی از روش‌های تأمین مالی، به شرکت‌ها امکان می‌دهد بدون نیاز به پرداخت نقدی فوری، از دارایی‌های بزرگ بهره‌برداری کنند. در این نوع اجاره، مستاجر علاوه بر حق استفاده از دارایی، مزایا و ریسک‌های مالکیت آن را نیز به‌عهده می‌گیرد. در این مقاله به بررسی مفهوم اجاره سرمایه‌ای و نحوه حسابداری آن می‌پردازیم.

تعریف اجاره سرمایه‌ای

اجاره سرمایه‌ای یک قرارداد طولانی‌مدت بین موجر (مالک دارایی) و مستأجر است که در آن مستاجر حق استفاده از دارایی مورد نظر را دارد. این نوع اجاره با اجاره‌های عملیاتی متفاوت است، چرا که در نهایت منجر به انتقال مالکیت دارایی به مستاجر می‌شود یا به نحوی به او اجازه خرید دارایی را می‌دهد. این نوع اجاره نوعی قرارداد اجاره است که به لحاظ مالی شبیه به خرید دارایی به صورت اقساطی است و معمولاً در این قراردادها، تمامی مزایا و ریسک‌های مربوط به مالکیت دارایی به مستأجر منتقل می‌شود.

شرایط اجاره سرمایه

در اجاره سرمایه‌ای، به منظور شناسایی و طبقه‌بندی آن به‌عنوان یک قرارداد سرمایه‌ای (نه عملیاتی)، حداقل یکی از پنج شرط زیر باید برآورده شود. برای تشخیص اینکه آیا قرارداد اجاره به عنوان یک اجاره سرمایه‌ای دسته‌بندی می‌شود یا خیر، این شرایط باید به‌صورت ترتیبی و با در نظر گرفتن استهلاک دارایی بررسی شوند:

1. انتقال مالکیت در پایان دوره اجاره: در صورتی که در پایان مدت اجاره، مالکیت دارایی به مستأجر منتقل شود، قرارداد به‌عنوان اجاره سرمایه‌ای محسوب می‌شود. این انتقال معمولاً به شکل صریح در قرارداد ذکر می‌شود.
2. اختیار خرید ارزان (گزینه خرید ارزان): اگر مستاجر در طول یا پایان دوره اجاره، اختیار خرید دارایی را با قیمتی بسیار کمتر از ارزش منصفانه آن داشته باشد (که معمولاً به عنوان “گزینه خرید ارزان” شناخته می‌شود)، قرارداد به عنوان اجاره سرمایه‌ای شناسایی می‌شود.
3. طول دوره اجاره برابر با 75 درصد یا بیشتر از عمر اقتصادی دارایی: اگر مدت زمان اجاره حداقل 75 درصد از عمر اقتصادی دارایی را پوشش دهد، حتی اگر قرارداد شرط تملیک نداشته باشد، می‌توان آن را اجاره سرمایه‌ای در نظر گرفت. این شرط نشان می‌دهد که دارایی به اندازه کافی طولانی در اختیار مستاجر قرار دارد که بتوان آن را به‌عنوان انتقال مالکیت تلقی کرد.
4. ارزش فعلی پرداخت‌های اجاره‌ای: اگر ارزش فعلی مجموع پرداخت‌های اجاره‌ای، حداقل 90 درصد از ارزش منصفانه دارایی در روز آغاز اجاره باشد، به این معناست که مستاجر بیشتر ارزش دارایی را پرداخت کرده است. این نیز نشانه‌ای از یک اجاره سرمایه‌ای است.
5. ماهیت خاص دارایی: اگر دارایی ماهیت خاصی داشته باشد، به نحوی که تنها مستأجر قادر به استفاده از آن باشد (به عنوان مثال، دارایی‌هایی که برای نیازهای خاص مستأجر طراحی شده‌اند و برای دیگران قابل استفاده نیستند)، قرارداد اجاره سرمایه‌ای تلقی می‌شود.

اجاره به شرط تملیک

قرارداد اجاره به شرط تملیک، قراردادی است که به موجب آن مالک (موجر) دارایی یا مال مورد نظر را به مستاجر اجاره می‌دهد و شرط می‌شود که در پایان دوره اجاره، در صورتی که مستاجر تمامی شروط قرارداد و اقساط تعیین‌شده را به‌طور کامل پرداخت کند، مالکیت دارایی به او منتقل شود. این نوع قرارداد به مستاجر امکان می‌دهد که در طول مدت اجاره از دارایی استفاده کند و در صورت عمل به تعهدات مالی و قراردادی، مالک نهایی آن شود.

حسابداری اجاره سرمایه‌ای

حسابداری اجاره سرمایه ای توسط اجاره دهنده و اجاره کننده عبارت است از:

حسابداری اجاره سرمایه ای توسط اجاره دهنده

در اجاره سرمایه‌ای، بیشتر مخاطرات و مزایای ناشی از مالکیت دارایی به اجاره‌کننده منتقل می‌شود، به همین دلیل اجاره‌دهنده با این دارایی مانند یک فروش رفتار می‌کند و آن را از دفاتر خود حذف می‌نماید. در این حالت، تنها یک رقم دریافتنی معادل سرمایه‌گذاری خالص در اجاره در ترازنامه اجاره‌دهنده ثبت می‌شود. برای انجام ثبت‌های حسابداری اجاره سرمایه‌ای در دفاتر اجاره‌دهنده، از حساب‌های زیر استفاده می‌شود:

دسته‌بندی اجاره‌های سرمایه‌ای از دیدگاه اجاره‌دهنده

اجاره‌های سرمایه‌ای از نظر اجاره‌دهنده به دو دسته تقسیم می‌شوند:

1. اجاره از نوع فروش

این نوع اجاره زمانی روی می‌دهد که ارزش منصفانه دارایی مورد اجاره با بهای تمام شده آن متفاوت است. در این حالت، اجاره‌دهنده معمولاً تولیدکننده یا فروشنده کالا بوده و از اجاره به‌عنوان ابزاری برای فروش محصولات خود استفاده می‌کند. هدف وی نه تنها کسب سود از فروش دارایی بلکه به‌دست آوردن درآمد از تأمین مالی (درآمد بهره) نیز هست. به عنوان مثال، اجاره‌های مسکن و خودرو که توسط تولید کنندگان یا فروشندگان انجام می‌شود، مصداقی از این نوع اجاره هستند. درآمد حاصل از قراردادهای اجاره سرمایه‌ای از نوع فروش به دو بخش تقسیم می‌شود:

2. اجاره از نوع تامین مالی مستقیم

در اجاره سرمایه‌ای تامین مالی مستقیم، درآمد اجاره‌دهنده تنها شامل درآمد بهره است. در این نوع اجاره، ارزش منصفانه و بهای تمام شده دارایی تقریباً مشابه یکدیگر هستند.

3. اجاره سرمایه‌ای اهرمی

اجاره سرمایه‌ای اهرمی یک نوع خاص از اجاره سرمایه‌ای تامین مالی مستقیم است که به اجاره‌دهنده این امکان را می‌دهد تا از مزایای مالیاتی بیشتری بهره‌برداری کند. در این مدل، اجاره‌دهنده بیشتر هزینه خرید دارایی را از یک شخص ثالث قرض می‌گیرد و این قرض به گونه‌ای است که حق رجوع ندارد. از نظر مالیاتی، اجاره‌دهنده هنوز مالک دارایی محسوب می‌شود.

حسابداری اجاره سرمایه ای توسط اجاره کننده

در حسابداری اجاره‌های سرمایه‌ای، مورد اجاره باید به عنوان دارایی و بدهی اجاره‌ای در ترازنامه اجاره‌کننده ثبت شود. این ثبت باید به مبلغی معادل ارزش منصفانه دارایی در آغاز قرارداد یا ارزش فعلی حداقل مبالغ پرداخت‌های اجاره (هر کدام که کمتر است) انجام شود. مبالغ اجاره به دو بخش تقسیم می‌شوند: هزینه بهره وکاهش مانده بدهی. این تقسیم‌بندی به اجاره‌کننده کمک می‌کند تا وضعیت مالی خود را به‌درستی منعکس کند.

استهلاک دارایی اجاره‌ای

ثبت حسابداری اجاره سرمایه ای

ثبت حسابداری مربوط به اجاره سرمایه‌ای از نوع فروش در دفاتر اجاره دهنده به شکل زیر است:

1. انعقاد قرارداد اجاره:

2. دریافت اقساط اجاره:

3. شناسایی درآمد بهره تحقق یافته:

4. خاتمه قرارداد اجاره:
در پایان دوره اجاره یکی از دو حالت زیر اتفاق خواهد افتاد:

• تملک دارایی اجاره‌ای توسط اجاره کننده: در این حالت ثبتی در دفاتر اجاره دهنده انجام نمی‌شود.
• عودت دارایی اجاره‌ای به اجاره دهنده:

جمع بندی

اجاره سرمایه‌ای به عنوان یک قرارداد طولانی‌مدت میان موجر و مستاجر، امکان بهره‌برداری مؤثر از دارایی‌ها را فراهم می‌کند. این نوع اجاره نه‌تنها حق استفاده از دارایی را به مستاجر می‌دهد، بلکه در پایان دوره، امکان انتقال مالکیت یا خرید دارایی را نیز فراهم می‌آورد. به عنوان یک ابزار مالی استراتژیک، اجاره سرمایه‌ای به سازمان‌ها کمک می‌کند تا دارایی‌ها و تعهدات بلندمدت خود را به‌طور کارآمد مدیریت کنند و نقدینگی خود را بهبود بخشند. به طور کلی، این نوع اجاره به افزایش کارایی و بهبود عملکرد مالی شرکت‌ها کمک می‌کند و به آن‌ها امکان می‌دهد بدون نیاز به پرداخت نقدی فوری، از دارایی‌های بزرگ بهره‌برداری کنند.

سوالات متداول