اصول حسابداری چیست؟ 4 اصل کاربردی حسابداری

می‌خواهید کسب‌وکارتان را با صورت‌های مالی دقیق و صحیح به موفقیت برسانید؟ بدون تسلط بر اصول حسابداری، نه تنها کنترل مالی کسب‌وکارتان را از دست می‌دهید، بلکه مشکلات قانونی و مالیاتی هم گریبان‌ گیرتان می‌شود. این اصول، کلید ورود شما به دنیای حسابداری و مدیریت مالی هستند. آماده‌اید با یادگیری اصول حسابداری، کسب‌وکارتان را متحول کنید؟ این مقاله را مطالعه کنید و اولین قدم را در این زمینه بردارید.

اصول حسابداری (Accounting Principles)

حسابداری به عنوان زبان مشترک تجارت، اطلاعات مالی را با استفاده از استانداردها و اصول مشخص به گونه‌ای ارائه می‌دهد که قابل فهم، قابل اعتماد و مقایسه‌پذیر باشند. شاید به عنوان حسابدار هیچ وقت از شما خواسته نشود اصول حسابداری را نام ببرید، ولی لازم است بدانید این اصول، چارچوبی منظم و تعریف‌ شده برای ثبت و گزارش تراکنش‌های مالی فراهم می‌کنند. این اصول با هدف حفظ انسجام و صحت و شفافیت در اطلاعات مالی، به تمامی کسب‌وکارها از کوچک‌ترین واحدهای اقتصادی تا بزرگ‌ترین سازمان‌های بین‌المللی کمک می‌کنند که فعالیت‌های خود را به‌درستی مدیریت کنند.

مفروضات حسابداری، پایه و اساس چارچوب حسابداری را تشکیل می‌دهند و اصول حسابداری به زبان ساده، قواعد و راهنمایی‌هایی هستند که عملیات مالی را اندازه‌گیری و ثبت می‌کنند. تعریف را اینگونه می‌توان ارائه داد: فرآیند تهیه و ثبت اطلاعات مالی و نحوۀ محاسبه و تعیین سود را مشخص می‌کنند. 

استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی (IFRS) به عنوان چارچوبی جهانی برای تهیهٔ گزارش‌های مالی شفاف و قابل مقایسه شناخته می‌شوند. در ایران، استانداردهای حسابداری که با الهام از IFRS و متناسب با قوانین و شرایط داخلی توسط سازمان حسابرسی تدوین شده‌اند، نقش مشابهی برعهده دارند. این استانداردها با ارائه چارچوبی منسجم و یکپارچه برای ثبت و گزارش تراکنش‌های مالی، به اطمینان از دقت، شفافیت و انسجام اطلاعات مالی کمک می‌کند. این موضوع به کسب‌وکارهای ایرانی، از شرکت‌های کوچک تا سازمان‌های بزرگ کمک می‌کند که فعالیت‌های مالی خود را با اثربخشی و کارایی بیشتری مدیریت کنند. 

۴ اصل اصول حسابداری

۴ اصل بنیادین و مهم حسابداری که به عنوان اصول این رشته شناخته می‌شوند، عبارت است از: 

• اصل تحقق درآمد (Revenue principle)
• اصل بهای تمام شده (cost principle)
• اصل افشای کامل (Full Disclosure Principle)
• اصل تطابق درآمد (matching principle)

این اصول در تمام سیستم‌های حسابداری مدرن، از جمله استانداردهای حسابداری ایران و چارچوب‌های بین‌المللی مانند IFRS نقش کلیدی دارند و به حسابداران کمک می‌کنند که اطلاعات مالی را به گونه‌ای ثبت و ارائه دهند که برای ذی‌نفعان مفید و قابل اعتماد باشد. پس از آشنایی با  این مفهوم، در ادامه ۴ اصل اصول حسابداری را به صورت کامل و جامع بررسی می‌کنیم.

1. اصل تحقق درآمد (Revenue principle)

مطابق با این اصل، شناسایی درآمد در زمان دریافت وجه صورت نمی‌گیرد، بلکه به محض تحقق انجام می‌شود. قانون کلی برای شناخت درآمد، قابل اندازه‌گیری بودن و قابل اتکا بودن آن است. به زبان ساده، درآمد باید هنگامی که کسب می‌شود، ثبت شود و نه قبل از آن.

شرایط ثبت درآمد 

برای شناسایی و ثبت درآمد مطابق با اصل تحقق درآمد، سه شرط زیر باید کامل برقرار باشد: 

۱. قابلیت اندازه‌گیری منطقی مبلغ درآمد

منظور از اینکه مبلغ درآمد به‌طور منطقی قابل اندازه‌گیری باشد، یعنی به صورت دقیق یا با تخمین معقول بتوان آن را محاسبه کرد. به عبارت دیگر، مقدار درآمد مشخص و قابل پیش‌بینی باشد. 

۲. اطمینان از قابلیت وصول درآمد

باید احتمال معقولی وجود داشته باشد که مبلغ درآمد به صورت نقدی یا معادل آن قابل دریافت است. شرط اطمینان از قابلیت وصول درآمد به کاهش ریسک عدم وصول درآمد کمک می‌کند. 

۳. تکمیل فعالیت‌های مربوط به کسب درآمد

باید تمامی فعالیت‌های مربوط به کسب آن درآمد به طور کامل انجام شده باشند یا به مرحله‌ای رسیده باشند که تعهدات اصلی شرکت به مشتری انجام شده باشد. 

2. اصل بهای تمام شده (cost principle)

اصل بهای تمام شده یکی از اصول اصلی حسابداری است که بیان می‌کند، تمام معاملات باید در زمان انجام، براساس بهای تمام شده یا هزینه واقعی ثبت شوند. بهای تمام شده یعنی مبلغ نقدی یا ارزش معادل نقدی که در زمان خرید دارایی مانند ساختمان یا ماشین‌آلات پرداخت شده است. همچنین براساس این اصل، بدهی‌ها هم به ارزش نقدی واقعی در زمان وقوع معامله، اندازه‌گیری و ثبت می‌شوند. 

به زبان ساده، زمانی که چیزی می‌خرید یا تعهدی ایجاد می‌کنید، باید همان مبلغی که در آن لحظه پرداخت یا توافق کرده‌اید، در دفاتر حسابداری ثبت شود، نه ارزش فعلی یا آینده آن. 

در صورتی که یک دارایی از طریق مبادله غیرنقدی مثلاً معاوضه کالا به دست آید، ارزش آن براساس ارزش متعارف (بازار)  دارایی مشابه در زمان انتقال مالکیت در نظر گرفته می‌شود. به عبارت ساده در حسابداری، ارزش دارایی در زمان به دست آمدن، طبق ارزش منصفانه بازار ثبت می‌شود. این مبلغ به عنوان بهای تمام شده تاریخی در ترازنامه وارد می‌شود، نه ارزش روز دارایی. 

اصل بهای تمام‌ شده به تغییرات ارزش دارایی‌ها در طول زمان مانند نوسانات بازار یا تغییرات ارزش پول مانند تورم توجهی ندارد. با این حال، نقطه قوت اصلی این اصل، دقت و قابلیت اتکای آن است. این اصل براساس اسناد و مدارک معتبر مانند فاکتور یا قرارداد ثبت می‌شود و از این‌رو قابل ردیابی و تأیید است. با این روش، ارزش واقعی دارایی در زمان خرید ثبت شده و از ثبت ارزش‌های تخمینی یا غیرمستند جلوگیری می‌شود، که این امر به ارائه صورت‌های مالی قابل اعتماد کمک می‌کند. 

3. اصل افشا در حسابداری (Full Disclosure Principle)

اصل افشای کامل در حسابداری، یعنی شرکت باید تمام اطلاعات مهم و مرتبط با وضعیت مالی شرکت را به‌صورت دقیق به سهامداران، سرمایه‌گذاران و افراد مرتبط گزارش دهد. این اطلاعات معمولاً در یادداشت‌های همراه با صورت‌های مالی ارائه می‌شوند و شامل گزارش‌هایی از عملکرد واحد تجاری هستند که برای تصمیم‌گیری دیگران اهمیت دارند، مانند عملکرد مالی، ریسک‌ها و بدهی‌ها. البته این اصل به معنای افشای کامل تمام جزئیات نیست و تنها اطلاعات مهمی که برای تصمیم‌گیری اهمیت دارند، باید گزارش شوند و باید میان هزینهٔ تهیه، افشا، اهمیت و ارتباط اطلاعات، تعادل برقرار شود.

4. اصل تطابق درآمد (matching principle)

اصل تطابق درآمد می‌گوید که هزینه‌ها باید در همان دوره مالی‌‌ که درآمد مرتبط با آن‌ها شناسایی شده است، ثبت شوند. این اصل تضمین می‌کند که صورت سود و زیان تصویری واقعی از عملکرد شرکت ارائه دهد. به سخنی دیگر، سود هر دوره مالی از تفاوت بین درآمدهای تحصیل شده و هزینه‌های تحمیل شده در همان دوره محاسبه می‌شود. هزینه‌هایی که در دوره جاری انجام می‌شوند، به‌عنوان دارایی همان دوره در صورت‌های مالی ثبت شده و بعداً به‌صورت هزینه شناسایی می‌شوند که صورت‌های مالی، عملکرد واقعی واحد تجاری را نشان دهند.

برای شناخت هزینه‌ها ۴ مبنای اصلی وجود دارد که به زبان ساده توضیح می‌دهیم: 

۴.۱ تخصیص منطقی

هنگامی که از منافع یک دارایی در بیش از یک دوره مالی استفاد شود و ارتباط مستقیمی با درآمد یا هزینه خاصی نداشته باشد، بهای تمام شده آن دارایی باید به صورت منطقی و سیستماتیک بین دوره‌های مالی سرشکن شود. 

مثال: خرید یک دستگاه موتورسیکلت به ارزش ۱۰۰ میلیون تومان با عمر مفید ۵ سال، باعث ثبت هزینه استهلاک سالانه ۲۰ میلیون تومان می‌شود. 

۴.۲ ارتباط مستقیم بین درآمد و هزینه

برخی از هزینه‌ها مستقیماً به درآمدی که در یک دوره مالی به دست می‌آید، مربوط هستند. وقتی درآمد ثبت می‌شود، این هزینه‌ها هم بلافاصله به عنوان هزینه دوره ثبت می‌شوند. 

مثال: فرض کنید که شما یک مغازه کیف فروشی دارید. شما یک کیف را به قیمت ۱٬۰۰۰٬۰۰۰ میلیون تومان می‌فروشید. این کیف را قبلاً به قیمت ۶۰۰٬۰۰۰ هزار تومان خریده بودید. وقتی کیف فروخته می‌شود و درآمد ۱ میلیون تومان ثبت می‌شود، همان موقع ۶۰۰ هزار‌تومان (هزینه خرید کیف) به عنوان هزینه دوره ثبت می‌شود. چون این هزینه مستقیماً به درآمد فروش مربوط است. 

۴.۳ شناخت بلادرنگ

وقتی هزینه‌ای به درآمد خاصی در یک دوره مالی مربوط نباشد‌، کل آن هزینه در همان دوره‌ای که اتفاق می‌افتد، ثبت می‌شود. 

مثال: فرض کنید که یک شرکت برای تبلیغات در یک ماه ۵۰ میلیون تومان خرج می‌کند. این هزینه به دوره خاصی مرتبط نیست و نمی‌توان آن را به دوره‌های دیگر تقسیم کرد. به همین دلیل کل ۵۰ میلیون تومان در همان ماه به عنوان هزینه ثبت می‌شود. 

۴.۴ هزینه بدون منافع جاری

هزینه‌هایی که نمی‌توان آن‌ها را به دوره‌های مختلف تقسیم کرد و منفعتی چه در حال حاضر و چه در آینده از آن‌ها حاصل نمی‌شود، به عنوان هزینه در همان دوره‌ای که رخ می‌دهند، ثبت می‌شوند. 

مثال: فرض کنید که یک شرکت به دلیل نقض قوانین به مبلغ ۳ میلیون تومان جریمه باید پرداخت کند. این هزینه به درآمد خاصی ارتباط ندارد و در آینده هم منفعتی ندارد. بنابراین کل مبلغ جریمه در همان دوره پرداخت و به عنوان هزینه ثبت می‌شود. 

بررسی اهمیت اصول حسابداری

ممکن است این سوال برای شما پیش بیاید که چرا این اصول اهمیت دارند؟ در پاسخ باید گفت که این اصول چارچوبی اساسی برای ثبت گزارش دقیق و قابل اعتماد اطلاعات مالی فراهم می‌کنند. این اصول به شرکت‌ها کمک می‌کنند که صورت‌های مالی خود را به شکلی منسجم و معتبر تهیه کنند.

همهٔ شرکت‌هایی که اقدام به انتشار اطلاعات مالی خود برای عموم مردم می‌کنند موظف هستند، هنگام تهیه و ارائه گزارش‌های مالی از این اصول پیروی کنند. این اصول، استانداردهای جهانی هستند که امکان مقایسه‌ و هماهنگی بین صورت‌های مالی شرکت‌های مختلف را فراهم می‌کنند. همچنین، این اصول مبنایی برای طراحی نرم افزارهای حسابداری به شمار می‌روند و چارچوب مشترکی برای ثبت دقیق اطلاعات مالی در این نرم افزارها ایجاد می‌کنند.

چرا به اصول حسابداری نیاز داریم؟

اصول اولیه حسابداری با ایجاد چارچوب‌های استاندارد و مشخص، اطلاعات مالی شرکت را شفاف‌تر نشان می‌دهند و کمک می‌کنند که گزارش‌های مالی دقیق‌تر و شفاف‌تر تهیه شوند. این اصول، قوانین پایه‌ای هستند که به حسابداران کمک می‌کنند که اطلاعات مالی را به شکل منظم، قبال اعتماد و قابل مقایسه ثبت و ارائه کنند. 

یکی از اهداف اصلی یادگیری اصول حسابداری این است که بتوانیم در دنیای اقتصاد و کسب‌وکار با یک زبان مشترک با یک‌دیگر صحبت کنیم. با یادگیری این اصول، افراد حرفه‌ای‌تر امور مالی را انجام می‌دهند و در زمینه ثبت و تحلیل اطلاعات مالی، تجربه کافی کسب می‌کنند.

روش‌های شناسایی درآمد در اصول حسابداری

یکی از اصول مهم حسابداری، اصل تحقق درآمد است. به همین دلیل، آشنایی با روش‌های مختلف شناسایی درآمد در حسابداری اهمیت زیادی دارد. در ادامه این روش‌ها را به صورت ساده و روان توضیح می‌دهیم: 

1. روش وصول

در این روش، درآمد زمانی ثبت می‌شود که وجه نقد از مشتری دریافت شود. این شیوه زمانی کاربرد دارد که دریافت وجه از مشتری، قابل اطمینان یا قطعی نباشد. بنابراین فروشنده تا زمان وصول وجه، درآمد را ثبت نمی‌کند. 

مثال: زمانی که فروشنده‌ای کالا را با احتمال عدم پرداخت توسط مشتری می‌فروشد و تا زمان دریافت پول، درآمد را ثبت و شناسایی نمی‌کند. 

۲. روش فروش

در این روش درآمد، پس از فروش کالا یا خدمات، بلافاصله درآمد را ثبت می‌کنند. حتی اگر وجه آن بعداً دریافت شود. این روش در فروش‌های نقد و نسیه رایج است. 

مثال: فروشگاه لوازم خانگی، کالایی را به مشتری می‌فروشد و فاکتور نسیه صادر می‌کند. فروش در همان لحظه به عنوان درآمد ثبت می‌شود، هر‌چند پرداخت مبلغ را بعداً انجام دهند. 

۳. روش اقساطی

در فروش‌های اقساطی، پرداخت‌ها به صورت تدریجی و در چند مرحله انجام می‌شود. در این روش، درآمد را به تناسب دریافت هر قسط شناسایی و ثبت می‌‌کنند. 

مثال: فرض کنید که شرکتی، خودرویی را با مبلغ ۶۰۰ میلیون تومان می‌فروشد و خریدار قرار است در ۱۲ قسط ماهانه آن را پرداخت کند. در این روش، با دریافت هر قسط، ۱/۱۲ از کل درآمد فروش شناسایی می‌شود. 

۴. روش درصد پیشرفت کار

از این روش برای پروژه‌های بلند مدت استفاده می‌‌کنند. در روش درصد پیشرفت کار، درآمد به تدریج و براساس درصد پیشرفت واقعی کار ثبت می‌شود، به شرطی که بتوان میزان دقیق درصد تکمیل کار را برآورد کرد. مانند پروژه یک شرکت در حال ساخت. 

مثال: فرض کنید که شرکت ساختمانی، قراردادی به ارزش ۵ میلیارد تومان برای ساخت یک ساختمان دارد. پس از گذشت ۶ ماه، ٪۴۰ از پروژه انجام شده است. بنابراین می‌توان ٪۴۰ از مبلغ قرارداد، یعنی ۲ میلیارد تومان را به عنوان درآمد در همان دوره ثبت کرد. 

۵. روش تکمیل کار

برای پروژه‌هایی که مدت زمان اجرای آن‌ها طولانی است و برآورد درصد پیشرفت به صورت دقیق امکان‌پذیر نیست، تمام درآمدهای پروژه فقط پس از اتمام کامل پروژه ثبت می‌شوند. 

مثال: شرکتی قراردادی سه ساله برای تولید نرم افزار با یک شرکت نرم افزاری منعقد کرده است. این شرکت تا پایان پروژه درآمدی ثبت نمی‌کند و پس از تحویل کامل نرم افزار، کل مبلغ قرارداد را به عنوان درآمد شناسایی می‌کند.

استفاده از اصول حسابداری چه مزایایی دارد؟

به‌کارگیری اصول حسابداری به ثبت دقیق، شفاف و قابل اعتماد صورت‌های مالی کمک می‌کند. استفاده از این اصول و قوانین مزایای زیر را دارد: 

۱. انعطاف‌پذیر

از اصلی‌ترین مزایای اصول حسابداری می‌توان به منعطف بودن آن‌ها اشاره کرد. به این معنی که این اصول برای تمامی مشاغل، موسسات و کسب‌وکارها قابل استفاده هستند. این اصول شیوه‌ای ساده و قابل‌ فهم برای همهٔ شرکت‌ها یا موسسات فراهم می‌کنند که با استفاده از آن صورت‌های مالی را محاسبه کنند. 

۲. حسابرسی ساده‌تر

وقتی که اصول حسابداری دقیق رعایت شوند، روند حسابرسی ساده‌تر می‌شود. چون همه چیز طبق یک استاندارد مشخص ثبت شده و حسابرس به راحتی می‌تواند صحت اطلاعات را چک کند. 

۳. قابلیت مقایسه

رعایت این اصول باعث می‌شود که بتوانیم نتایج مالی آن‌ها را با یک‌دیگر مقایسه کنیم. این کار به مدیران کمک می‌کند که عملکرد شرکت خود را نسبت به رقبا بسنجند و برای رشد شرکت، برنامه‌ریزی بهتری انجام دهند.  

آموزش اصول حسابداری 

به‌ طور کلی اصول اساسی حسابداری، نحوۀ تنظیم و تهیه صورت‌ های مالی در یک واحد تجاری را مشخص می‌کند که استفاده از آن‌ها روند ثبت اطلاعات مالی را تسهیل می‌سازد. موسسه محاسبان یکی از بهترین آموزشگاه‌ حسابداری در اصفهان در زمینه حسابداری است که اصول حسابداری را با بهره‌گیری از بهترین اساتید این حوزه آموزش می‌دهد. شما می‌توانید آموزش حسابداری که اولین قدم برای تبدیل شدن به یک مدیر مالی است را در این موسسه گذرانده و بر آن مسلط شوید.

جمع‌بندی

در این مقاله از سایت محاسبان، به بررسی اصول حسابداری پرداختیم. آشنایی و یادگیری این اصول برای هر حسابدار ضروری است؛ زیرا این اصول، چارچوب استانداردی برای یادگیری حسابداری محسوب می‌شوند. بدون درک صحیح این اصول، یادگیری حسابداری نیز ممکن نخواهد بود. نظرات و تجربیات خود را دربارهٔ یادگیری اصول حسابداری در کامنت‌ها با ما به اشتراک بگذارید و به ما بگویید چرا می‌خواهید حسابداری را یاد بگیرید؟

سوالات متداول