آموزش گام به گام بستن حسابهای دائمی و موقت در حسابداری

آیا تا به حال با چالش عدم تطابق ترازنامه‌های مالی مواجه شده‌اید؟ یا نگران بوده‌اید که خطایی کوچک در ثبت حساب‌ها، گزارش‌های مالی سالانه شما را به خطر بیندازد؟ بستن حساب‌ها در حسابداری به عنوان آخرین مراحل عملیات پایان سال، از اصلی‌ترین وظایف حسابداران محسوب می‌شود. در این مقاله از محاسبان، به طور جامع مراحل بستن حساب‌ها در حسابداری را بررسی می‌کنیم.

بستن حساب ها در حسابداری

بستن حساب‌ در حسابداری به فرآیندی اشاره دارد که در پایان دوره مالی انجام می‌شود تا حساب‌های موقت به صفر رسیده و اطلاعات مالی برای شروع دوره جدید آماده شوند. این فرآیند شامل انتقال مانده حساب‌های موقت به حساب‌های دائمی و تنظیم ترازنامه و گزارش‌های مالی است.

بستن حساب‌ها به معنای صفر کردن مانده حساب‌های موقتی است. حساب‌های موقتی فقط برای یک دوره مالی فعال هستند و باید قبل از شروع دوره جدید صفر شوند تا عملکرد مالی هر دوره به صورت مجزا قابل تحلیل باشد.

دسته بندی حساب‌ها

به طور کلی حساب‌ها به سه بخش تقسیم خواهند شد: 

1. حساب‌های دائمی
2. حساب‌های موقت
3. حساب‌های مخلوط

1. حساب‌های دائمی

مانده بعضی از حساب‌های دفتر کل در پایان یک دوره مالی به دوره مالی بعد منتقل می‌شود که به آن‌ها «حساب‌های دائمی» می‌گویند. تمامی حساب‌های قابل درج در ترازنامه حسابداری یعنی دارایی، بدهی و سرمایه جزء حساب‌های دائمی طبقه‌بندی می‌شوند. البته به این حساب‌ها، حساب‌های ترازنامه‌ای نیز گفته می‌شود.

۲. حساب‌های موقت

حساب‌های موقت حساب‌هایی هستند که باید در پایان دوره مالی بسته شوند و مانده این گونه حساب‌ها به سال مالی بعد منتقل نمی‌شود. طبق اصل تطابق هزینه با درآمد، مانده حساب‌های موقت باید به صفر برسد. این نوع حساب‌ها نباید در دوره مالی بعد دارای مانده باشند و به آنها حساب‌های سود و زیان نیز گفته می‌شود.

۳. حساب‌های مخلوط

حساب‌های مخلوط (یا حساب‌های مختلط) در حسابداری به حساب‌هایی گفته می‌شود که ترکیبی از عناصر موقت و دائمی هستند. این نوع حساب‌ها در ابتدا به صورت یک حساب یکپارچه ثبت می‌شوند، اما در پایان دوره مالی باید اجزای آن‌ها به حساب‌های موقت و دائمی تفکیک شوند. به عنوان مثال پیش‌پرداخت اجاره و پیش‌دریافت درآمد شامل بخش‌های موقت و دائمی هستند که در پایان دوره مالی نیاز به جداسازی دارند.

بستن حساب های موقت در شرکت های خدماتی

حساب‌های موقت در شرکت‌های خدماتی که در پایان سال باید بسته شوند، به شرح زیر است:

1. حساب درآمد
2. حساب هزینه‌ها
3. حساب سود و زیان جاری
4. حساب برداشت

حساب‌های موقت شامل حساب‌های درآمدی، هزینه‌ها و برداشت‌ها هستند. برای بستن این حساب‌ها، از یک حساب واسطه به نام سود و زیان جاری استفاده می‌شود. همان‌طور که اشاره شد، بستن حساب ها نیازمند تغییر ماهیت آن‌ها است. مراحل بستن حساب ها در شرکت‌های خدماتی به شرح زیر است که در ادامه هر مرحله بررسی خواهد شد.

۱. بستن حساب های درآمد

برای بستن حساب‌های درآمد که دارای مانده بستانکار هستند، باید حساب درآمد را بدهکار و حساب سود و زیان جاری را بستانکار کنیم.

۲. بستن حساب های هزینه

حساب‌های هزینه که دارای مانده بدهکار هستند، باید به صورت جداگانه بستانکار شوند و حساب‌ سود و زیان جاری به مبلغ کل مانده حساب‌های هزینه بدهکار شود.

۳. بستن حساب خلاصه سود و زیان

برای بستن حساب‌های درآمد و هزینه از حساب سود و زیان جاری استفاده شد که این حساب هم در نهایت باید بسته شود که دو حالت به وجود می‌آید: 

حالت اول: در صورتی که درآمدهای شرکت از مجموع هزینه‌ها بیشتر باشد، سود حاصل می‌شود. در این حالت برای بستن حساب سود و زیان جاری، این حساب را بدهکار و حساب سود و زیان انباشته را بستانکار می‌کنیم.

حالت دوم: اگر درآمدهای شرکت کمتر از مجموع هزینه‌ها باشد، در این حالت برای بستن حساب سود و زیان جاری باید حساب سود و زیان جاری را بستانکار و حساب سود و زیان انباشته را بدهکار کنیم.

۴. بستن حساب برداشت

حساب برداشت که دارای ماهیت بدهکار است، برای بستن باید بستانکار شود و به همان میزان حساب سرمایه بدهکار شود. به این ترتیب، تمام حساب‌های موقت در شرکت خدماتی بسته شده و مانده آن‌ها صفر به صفر می‌رسد.

بستن حساب های موقت در شرکت های بازرگانی

حساب‌های موقت در شرکت‌های بازرگانی که در پایان سال باید بسته شوند، به شرح زیر است:

1. حساب سود و زیان جاری
2. حساب‌های فروش
3. حساب‌های خرید
4. حساب برداشت
5. حساب هزینه‌ها
6. حساب برگشت از خرید و تخفیفات
7. حساب برگشت از فروش و تخفیفات

بستن حساب‌های درآمد، هزینه و برداشت در شرکت‌های بازرگانی مشابه شرکت‌های خدماتی است. اما در شرکت‌های بازرگانی حساب‌های موقت دیگری مانند خرید، فروش، برگشت از خرید، برگشت از فروش، تخفیف خرید و تخفیف فروش هم وجود دارد که این حساب‌ها هم موقت هستند و  باید مانده آن‌ها به صفر برسد. بستن حساب ها در شرکت بازرگانی به شرح زیر است:

۱. تمامی حساب‌های موقتی با مانده بدهکار (هزینه‌ها، خرید کالا، برگشت از فروش و تخفیفات نقدی فروش)، بستانکار شده و در مقابل حساب سود و زیان جاری بدهکار می‌شود.

۲. تمامی حساب‌های موقت با مانده بستانکار (فروش کالا، برگشت از خرید و تخفیفات نقدی خرید) بدهکار شده و حساب سود و زیان جاری بستانکار می‌شود.

۳.  برای بستن حساب سود و زیان جاری، ابتدا مانده آن را بررسی می‌کنیم که دو حالت ممکن است وجود داشته باشد:

حالت اول: اگر مانده سود و زیان جاری بدهکار باشد، برای بستن این حساب باید حساب سود و زیان جاری را بستانکار و حساب سود و زیان انباشته را بدهکار کنیم.

حالت دوم: اگر مانده سود و زیان جاری بستانکار باشد، برای بستن این حساب، باید سود و زیان جاری را بدهکار و حساب سود و زیان انباشته را بستانکار کنیم.

۴. بستن حساب برداشت

بستن حساب های موقت در شرکت های تولیدی

فرآیند بستن حساب‌های موقت در شرکت‌های تولیدی مشابه شرکت‌های خدماتی و بازرگانی است، اما به دلیل ماهیت  فعالیت تولیدی، حساب‌های خاصی مانند بهای تمام‌شده کالای ساخته‌شده و حساب کالای در جریان ساخت در این فرآیند نقش دارند.

حساب‌های موقت در شرکت‌های تولیدی که باید در پایان سال مالی بسته شوند، به شرح زیر هستند: 

• درآمد فروش (فروش محصولات ساخته‌شده)
• برگشت از فروش و تخفیفات
• هزینه‌ها (هزینه‌های تولید مستقیم و غیرمستقیم) هزینه‌های توزیع و فروش و هزینه‌های اداری و عمومی
• سایر درآمدها و هزینه‌های غیرعملیاتی
• خلاصه حساب سود و زیان
• برداشت یا سود انباشته (در شرکت‌های سهامی)

مراحل بستن حساب‌های موقت در شرکت تولیدی:

1. بستن حساب درآمد فروش و برگشت از فروش

2. بستن حساب هزینه‌های عملیاتی (شامل بهای تمام‌شده)

در شرکت تولیدی، بهای تمام‌شده کالای فروش رفته از طریق فرمول زیر محاسبه می‌شود و شامل چندین حساب موقت است: 

موجودی مواد اولیه اول دوره + خرید مواد اولیه – موجودی مواد اولیه پایان دوره = مواد مصرف‌شده مواد مصرف شده + دستمزد مستقیم + سربار کارخانه = مجموع هزینه‌های تولید 

مجموع هزینه‌های تولید + کالای در جریان ساخت اول دوره – کالای در جریان ساخت پایان دوره = بهای تمام‌شده کالای ساخته‌شده

بهای تمام شده کالای ساخته شده +  موجودی کالای ساخته‌شده اول دوره – موجودی کالای ساخته‌شده پایان دوره =  بهای تمام‌شده کالای فروش‌رفته

3. بستن سایر درآمدها و هزینه‌های غیرعملیاتی

4. انتقال مانده خلاصه حساب سود و زیان به سرمایه یا سود انباشته

طریقه بستن حساب های موقت در شرکت های پیمانکاری

بستن حساب‌های موقت در شرکت‌های پیمانکاری نیز مشابه سایر شرکت‌ها انجام می‌شود، اما تفاوت اصلی در نوع درآمد و هزینه‌ها و شناخت درآمد پیمانکاری است که طبق روش‌های خاصی مانند نسبت تکمیل یا کامل‌شده انجام می‌شود. حساب‌های موقت در شرکت‌های پیمانکاری که باید در پایان سال بسته شوند، به شرح هستند:

• درآمد حاصل از پیمان‌ها (درآمد شناسایی‌شده)
• هزینه‌های پیمان (مواد، دستمزد، سربار مستقیم)
• هزینه‌های عملیاتی (اداری، عمومی، فروش)
• سایر درآمدها و هزینه‌های غیرعملیاتی
• برداشت / سود انباشته
• خلاصه حساب سود و زیان

مراحل بستن حساب‌های موقت در پایان دوره مالی

1. بستن حساب درآمدهای پیمان

درآمد شناسایی‌شده از پیمان‌های بلندمدت طبق روش شناسایی (مثلاً درصد پیشرفت کار) در طی سال شناسایی می‌شود. در پایان دوره:

درآمد پیمان‌ها → بدهکار

خلاصه سود و زیان → بستانکار

 2. بستن حساب‌های هزینه‌های پیمان

شامل هزینه‌های مستقیم مربوط به پروژه‌ها:

خلاصه سود و زیان → بدهکار

هزینه‌های پیمان (مواد مصرفی، دستمزد، سربار) → بستانکار

3. بستن هزینه‌های اداری و عمومی

خلاصه سود و زیان → بدهکار

هزینه‌های اداری و عمومی → بستانکار

4. بستن سایر درآمدها و هزینه‌های غیر عملیاتی

درآمدهای غیرعملیاتی → بدهکار

خلاصه سود و زیان → بستانکار

خلاصه سود و زیان → بدهکار

هزینه‌های غیرعملیاتی → بستانکار

 5. انتقال سود یا زیان خالص به حساب سود انباشته یا سرمایه

• اگر سود باشد:

خلاصه سود و زیان → بدهکار

سود انباشته / سرمایه → بستانکار

• اگر زیان باشد:
  

سود انباشته / سرمایه → بدهکار

خلاصه سود و زیان → بستانکار

6. بستن حساب برداشت (در شرکت‌های شخصی)

سرمایه → بدهکار

برداشت → بستانکار

روش بستن حساب‌ های دائمی

قبل از بستن حساب‌های دائمی، لازم است ابتدا ذخیره مالیات و اندوخته قانونی شناسایی و ثبت شود. نحوهٔ انجام این مراحل به شرح زیر است:

روش محاسبه مالیات

طبق قانون مالیات‌های مستقیم، مالیات عملکرد شرکت معادل ۲۵ درصد سود خالص محاسبه می‌شود. پیش از تعیین ذخیره مالیات عملکرد، باید مواردی مانند درآمدهای معاف از مالیات و هزینه‌های مربوط به آن‌ها از سود خالص کسر شوند.

روش محاسبه اندوخته قانونی

به استناد مواد ۱۴۰ و ۲۳۸ قانون تجارت، هیئت مدیره موظف است هر سال یک بیستم از سود خالص شرکت، پس از کسر زیان‌های انباشته سال‌های قبل، به عنوان اندوخته قانونی تعیین کند. این اقدام به منظور تقویت وضعیت مالی شرکت و ایجاد یک سپر حفاظتی برای مقابله با مشکلات مالی آینده صورت می‌گیرد.

همانطور که گفتیم مانده بعضی از حساب‌های دفتر کل در پایان یک دوره مالی به دوره مالی بعد منتقل می‌شود که به آن‌ها «حساب‌های دائمی» می‌گویند. تمامی حساب‌های قابل درج در ترازنامه یعنی دارایی، بدهی، سرمایه و استهلاک انباشته جزء حساب‌های دائمی هستند. در پایان دوره مالی، مانده این حساب‌ها صفر شده و به دوره بعد منتقل می‌شوند. برای بستن این حساب‌‌ها از یک حساب واسطه به نام تراز اختتامیه استفاده می‌کنیم.

مراحل بستن حساب‌های دائمی

بستن حساب دارایی‌ها

بستن حساب بدهی‌ها و سرمایه

مثال بستن حساب ها 

تراز آزمایشی اصلاح‌شده شرکت بازرگانی ایران در پایان سال مالی ۱۴۰۴ به شرح زیر ارائه شده است:

مطلوب است: بستن حساب‌های موقت و دائمی.

بستن حساب‌های موقت:

بستن حساب‌های دائم:

جمع‌بندی

در این مقاله از محاسبان با نحوهٔ بستن حساب‌ها در حسابداری آشنا شدیم و یاد گرفتیم که این فرآیند شامل بستن حساب‌های موقت، تنظیم حساب‌های مختلط و به‌روزرسانی حساب‌های دائمی است. با اجرای صحیح این مراحل، شرکت‌ها می‌توانند گزارش‌های مالی قابل‌اتکایی تهیه کرده و برای دوره مالی بعدی آماده شوند. رعایت اصول حسابداری و استفاده از ثبت‌های دقیق، از خطاها جلوگیری کرده و به تصمیم‌گیری‌های مالی بهتر کمک می‌کند.

سوالات متداول