تهاتر در حسابداری چیست؟ ثبت آن چگونه است؟

تهاتر، یکی از قدیمی‌ترین روش‌های مبادله، به معنای مبادله کالا با کالا یا خدمات به جای پول بوده که از ابتدای تاریخ بشریت رواج داشته است. این روش امروزه به اشکال مختلف در حسابداری و معاملات کاربرد دارد. در ادامه این مقاله از محاسبان، مفهوم تهاتر و ثبت‌های مرتبط با آن در حسابداری را بررسی می‌کنیم. 

تهاتر در حسابداری چیست؟

تهاتر در حسابداری یا Barter یکی از مفاهیم مهم و کاربردی است که به فرآیند تسویه بدهی‌ها و مطالبات بین دو یا چند طرف، از طریق کسر مبالغ از یکدیگر گفته می‌شود. این روش به معنای جبران بدهی‌ها و مطالبات متقابل است و نیازی به پرداخت وجه نقد یا استفاده از موجودی نقدی برای تسویه ندارد. استفاده صحیح و درست از تهاتر به بهبود مدیریت مالی و کاهش پیچیدگی در ثبت حساب‌ها کمک می‌کند.

به عنوان مثال، اگر یک شرکت از تأمین‌کننده خود مبلغی را بدهکار باشد و در عین حال از همان تأمین‌کننده طلب داشته باشد، می‌توانند با انجام عملیات تهاتر این دو مبلغ را با هم برابر کرده و نیاز به پرداخت پول نقد را کاهش دهند. این کار باعث تسهیل در فرآیندهای مالی، کاهش جابجایی‌های غیرضروری وجه و در نهایت بهبود جریان نقدی در سازمان‌ها می‌شود.

تهاتر ممکن است در موارد مختلف رخ دهد. از جمله : 

تهاترها تأثیر‌های مالی و مالکیتی مهمی دارند و نیاز به دقت و انطباق با مقررات و استانداردهای حسابداری و مالی دارند. به عنوان مثال، ممکن است برای تهاتر‌هایی که از لحاظ مالیاتی مهم هستند، مقررات خاصی وجود داشته باشد. همچنین تأثیر تهاتر بر مالکیت و کنترل شرکت یا دارایی‌ها باید مدنظر قرار گرفته شود.

انواع تهاتر در حسابداری

تهاتر در حسابداری انواع مختلفی دارد. اشخاص می‌توانند با رعایت دقیق، این موارد را با یکدیگر تهاتر کنند که در زمان رسیدگی مالیاتی و بستن سال مالی شرکت و همچنین در زمان ارسال اظهارنامه ارزش افزوده با مشکل روبرو نشوند. تهاتر در حسابداری به معنای پایاپای کردن حساب‌ها است که به صورت زیر طبقه‌بندی می‌شود:

• تهاتر دارایی‌ها با بدهی‌ها در صورت وضعیت مالی
• تهاتر درآمدها با هزینه­‌ها در صورت عملکرد مالی
• تهاتر جریان­‌های نقدی در صورت جریان‌های وجوه نقدی
• تهاتر حساب‌های دریافتنی و پرداختنی

تهاتر دارایی‌ها با بدهی‌ها در صورت وضعیت مالی

تهاتر دارایی‌ها با بدهی‌ها در صورت وضعیت مالی را می‌توان از جنبه‌های مختلفی مورد توجه قرار داد که به شرح زیر است:

الف. تهاتر دارایی‌ها و بدهی‌ها مطابق با استانداردهای حسابداری.

ب. تهاتر دارایی و بدهی در مواردی که تهاتر، محتوای معامله یا رویدادی دیگر را منعکس می‌کند.

نحوه تهاتر دارایی ها و بدهی ها و اقلام درآمد و هزینه

بر‌اساس بند ۳۱ استاندارد حسابداری شماره ۱، واحدهای تجاری نباید دارایی‌ها و بدهی‌ها یا اقلام درآمد و هزینه‌ها را با یکدیگر تهاتر کند، مگر اینکه در یکی از استانداردهای حسابداری، تهاتر آن‌ها الزامی یا مجاز شده باشد و همچنین بر‌اساس بند ۳۲ این ماده، دارایی‌ها و بدهی‌ها و درآمدها و هزینه‌ها باید به صورت جداگانه گزارش شوند. به استثنای مواردی که تهاتر، محتوای معامله یا رویداد دیگری را منعکس می‌کند.

در بند ۲۱ استاندارد حسابداری شماره ۲، تأکید بر آن دارد که یک واحد تجاری باید گزارش خالص جریان‌های نقدی حاصل از فعالیت‌های عملیاتی، سرمایه‌گذاری یا تأمین مالی را ارائه دهد. این گزارش مشروط بر این است که دریافت‌ها و پرداخت‌های نقدی از طرف مشتریان، به طور مستقیم ناشی از جریان‌های نقدی منعکس‌کننده فعالیت‌های تجاری باشد نه واحد تجاری. 

تهاتر درآمدها با هزینه­‌ها در صورت عملکرد مالی

تهاتر درآمدها با هزینه‌ها در صورت‌های عملکرد مالی از جنبه‌های مختلفی به شرح زیر مورد توجه است:

الف. تهاتر درآمدها با هزینه‌ها مطابق با استانداردهای حسابداری

تهاتر ارزش منصفانه مابه ازای دریافتی بابت فروش با تخفیفات تجاری (استاندارد ۳)

تهاتر زیان کاهش ارزش دارایی واگذار شده در معاوضه با سود حاصل از معاوضه دارای محتوای تجاری (استاندارد ۱۱) 

تهاتر سود حاصل از افزایش ارزش یک گروه از اقلام موجودی‌های کالا با زیان کاهش ارزش گروه دیگری از اقلام موجودی‌های کالا در صورت تعیین اقل بهای تمام شده و خالص ارزش فروش بر‌اساس گروه‌های مشابه موجودی‌ها (استاندارد ۸) 

ب. تهاتر درآمدها با هزینه‌ها در مواردی که تهاتر، محتوای معامله یا رویدادی دیگر را منعکس می‌کند

تهاتر سود یا زیان ناشی از تسعیر یک قلم پولی در مبادلات مختلف طی یک دورهٔ مالی.

تهاتر سود و زیان حاصل از قطع شناخت سرمایه‌گذاری‌های جاری طی دوره با سود زیان حاصل از تجدید شناخت آن‌ها در پایان دوره مالی.

تهاتر سود و زیان واگذاری سهام واحد فرعی پیشین با سود زیان ارزشیابی باقیمانده سرمایه‌گذاری در سهام شرکت فرعی پیشین هنگامی که حق کنترل شرکت فرعی از دست می‌رود.

ج. گزارش اقلام صورت‌های عملکرد مالی که تهاتر محسوب نمی‌شود

گزارش جمع خالص درآمدها و هزینه‌های غیر عملیاتی در صورت سود و زیان.

گزارش سود و زیان ناشی از چند رویداد جداگانه منجر به عملیات متوقف شده در صورت سود و زیان.

گزارش مانده سایر اقلام سود و زیان جامع پس از کسر مالیات انتقالی آن‌ها در صورت سود و زیان جامع.

تهاتر جریان­‌های نقدی در صورت جریان‌‌های وجوه نقدی

تهاتر در صورت جریان‌های وجوه نقدی به معنی تطبیق و مقایسه جریان‌های نقدی ورودی و خروجی در یک دوره زمانی مشخص است. این فرآیند به تحلیل‌گران کمک می‌کند که وضعیت نقدینگی شرکت را دقیق‌تر ارزیابی کنند و دقت در گزارش‌های مالی افزایش یابد. تهاتر می‌تواند در بخش‌های مختلف صورت جریان نقدی (عملیات، سرمایه‌گذاری و تأمین مالی) انجام شود و با استفاده از نرخ تنزیل، جریان‌های نقدی آینده به ارزش فعلی تبدیل می‌شوند. این روش به شرکت‌ها کمک می‌کند که جریان‌های نقدی خود را بهینه مدیریت کرده و تأثیرات آن‌ها را بر وضعیت مالی بهتر درک کنند.

تهاتر حساب‌های دریافتنی و پرداختنی

تهاتر حساب‌های دریافتی و پرداختی یکی از ابزارهای نوین در مدیریت مالی است که با هدف ساده‌سازی فرآیندهای مالی و تسویه متقابل حساب‌ها میان سازمان‌ها و شرکای تجاری به کار می‌رود. در این شیوه، بدهی‌ها و مطالبات طرفین به‌صورت متقابل محاسبه و با یکدیگر تهاتر می‌شوند؛ به‌گونه‌ای که نیاز به جابه‌جایی وجه نقد به حداقل رسیده یا کاملاً از میان برداشته می‌شود. این روش نه‌تنها کارایی مالی را افزایش می‌دهد، بلکه به کاهش هزینه‌های مالی هم کمک می‌کند.

انواع طبقه بندی تهاتر 

در ادامه انواع طبقه‌بندی تهاتر را نام برده و توضیح می‌دهیم. 

تهاتر مستقیم

تهاتر غیر مستقیم

تهاتر مشترک

ثبت سند حسابداری تهاتر در حسابداری

ثبت‌های حسابداری مربوط به حساب‌های دریافتنی و حساب‌های پرداختنی:

فروش کالا به صورت نسیه:

خرید کالا به صورت نسیه:

پیامدهای مالیاتی تهاتر

تهاتر در حسابداری، هرچند ابزاری کارآمد برای تسویه بدهی‌ها بدون تبادل نقدی است، اما پیامدهای مالیاتی قابل توجهی دارد که نیازمند مدیریت هوشمندانه است. مهم‌ترین چالش مالیاتی، شناسایی درآمد یا هزینه ناشی از تهاتر است. حتی در غیاب جریان نقدی، گاهی ممکن است ممیز مالیاتی تهاتر را به‌عنوان یک تراکنش مالی تلقی کرده و آن را مشمول مالیات می‌دانند. ثبت دقیق این معاملات برای پیشگیری از مشکلات ضروری است.

تهاتر ممکن است بر معافیت‌های مالیاتی هم تأثیر منفی بگذارد. افزایش درآمد مشمول مالیات ناشی از تهاتر می‌تواند برخی معافیت‌های قانونی را بی‌اثر کند. علاوه بر این، تهاتر غلط یا مستندات ناقص احتمال جریمه‌های مالیاتی و بروز اختلافات حقوقی را افزایش می‌دهد.

برای کاهش ریسک‌های مالیاتی تهاتر، تعیین ارزش واقعی معاملات، ثبت دقیق و درست، و پرداخت به‌موقع مالیات اهمیت بالایی دارد. 

نحوه درخواست تهاتر ارزش افزوده

در پایان هر فصل باید اظهارنامه ارزش افزوده ارسال کنیم و باید مابه‌التفاوت پیش دریافت و پیش پرداخت ارزش افزوده را تحت عنوان سند تهاتر ارزش افزوده محاسبه و ثبت کنیم. در این سند مشخص می‌شود که سازمان امور مالیاتی بدهکار یا بستانکار است. همچنین این سند مانده ارزش افزوده خرید و ارزش افزوده فروش را در پایان هر‌فصل صفر می‌کند.

جمع‌بندی

تهاتر در حسابداری به معنای تسویه حساب‌ها از طریق مبادله اقلام مختلف، نظیر دارایی‌ها و بدهی‌ها یا درآمد‌ها و هزینه‌ها، به جای ثبت آن‌ها به صورت جداگانه است. این فرآیند می‌تواند در صورت‌های مالی مختلف نظیر وضعیت مالی، عملکرد مالی و جریان‌های نقدی اعمال شود. هرچند تهاتر در برخی موارد مانند تهاتر مالیات‌ها یا تسهیلات مالی مجاز است، اما طبق استانداردهای حسابداری باید به صورت جداگانه گزارش شود، مگر در مواردی که تهاتر منعطف کنندهٔ محتوای اصلی معامله باشد. 

سوالات متداول