حادثه ناشی از کار چیست و شامل چه مواردی میشود؟
مطالعه متمرکز
حادثه ناشی از کار به معنای رخدادی ناخواسته و غیر منتظره است که در حین انجام وظایف شغلی، در محیط کار یا در ارتباط مستقیم با فعالیت شغلی رخ می‌دهد و منجر به آسیب جسمی، روانی، بیماری، نقص عضو و یا حتی فوت فرد میشود. این حوادث می‌توانند پیامدهای جبران ناپذیری برای کارگر و کارفرما به همراه داشته باشند و از جنبه‌های انسانی، اقتصادی و قانونی اهمیت بسیاری دارند.
تعریف حادثه ناشی از کار
طبق ماده ۶۰ قانون تامین اجتماعی حوادث ناشی از کار حوادثی است که در زمان انجام وظیفه و به سبب آن برای بیمه شده، اتفاق می‌افتد. منظور از زمان انجام وظیفه تمام زمان‌هایی است که بیمه شده در کارگاه یا مؤسسات وابسته و محوطه کارگاه مشغول به کار باشد یا به درخواست کارفرما در خارج از محیط کار عهده‌دار انجام مأموریتی باشد.
اگر شخص بیمه شده در زمان عادی رفت و برگشت به کارگاه دچار حادثه شود یا در این زمان‌ها برای مراجعه به درمانگاه یا بیمارستان یا معالجات درمانی رفته باشد، جزء اوقات انجام وظیفه محسوب شده و به عنوان حادثه ناشی از کار شناسایی میشود. همچنین حوادثی که برای بیمه شده در زمان اقدام برای نجات سایر بیمه شدگان و کمک به آن‌ها اتفاق می افتد، حادثه ناشی از کار محسوب میشود.
انواع حادثه ناشی از کار
حوادث ناشی از کار را می‌توان بر اساس نوع حادثه و عوامل دخیل در آن به دسته‌های زیر تقسیم کرد:
۱. حوادث مکانیکی
این نوع حوادث ناشی از ابزار، تجهیزات یا ماشین آلات صنعتی هستند. مثل گیر کردن عضو بدن در دستگاه‌ها، سقوط از ارتفاع، سقوط از داربست یا نردبان، برخورد با اجسام متحرک مثل لیفتراک یا جرثقیل، آسیب به اعضا بدن با ابزارهای دستی یا ماشینی.
۲. حوادث شیمیایی
این حوادث به دلیل تماس با مواد شیمیایی خطرناک رخ می‌دهند و می‌توانند عوارض جدی برای کارگران داشته باشند. مثل مسمومیت با گازهای سمی (کلر یا آمونیاک)، سوختگی شیمیایی با اسیدها یا بازهای قوی، آتش سوزی و انفجار در اثر نشت مواد شیمیایی.
۳. حوادث زیست محیطی
این حوادث به دلیل شرایط زیست محیطی یا عوامل بیولوژیکی رخ می‌دهند. مثل بیماری‌های ناشی از تماس با عوامل عفونی (کار در بیمارستان‌ها یا آزمایشگاه‌های بیولوژیکی)، آسیب‌های ناشی از سر‌و‌صدا که منجر به کاهش شنوایی میشود، قرار گرفتن در معرض اشعه‌ها مانند اشعه‌های ایکس یا گاما در مراکز درمانی یا صنعتی.
۴. حوادث ناشی از عوامل فیزیکی
این نوع حوادث به دلیل عوامل فیزیکی موجود در محیط کار رخ می‌دهند. مثل برق گرفتگی، سوختگی حرارتی، سرمازدگی یا گرمازدگی، لغزش و سقوط روی سطوح خیس یا غیر ایمن.
۵. حوادث روانی و استرس شغلی
این نوع حوادث به دلیل فشارهای روانی یا بار کاری بیش از حد رخ می‌دهد. مثل فرسودگی شغلی ناشی از استرس مداوم و کار زیاد، اختلالات روانی به دلیل محیط کار ناسالم و درگیری‌های انسانی.
۶. حوادث ناشی از خطای انسانی
این نوع حوادث به دلیل اشتباهات انسانی رخ می‌دهند. مثل بی‌توجهی به دستورالعمل‌ها، استفاده نادرست از ابزارها، خستگی و کاهش تمرکز که ناشی از ساعات کاری طولانی یا خواب ناکافی باشد.
۷. حوادث ناشی از مدیریت ضعیف ایمنی
این حوادث به دلیل عدم رعایت قوانین و استانداردهای ایمنی توسط کارفرما یا ناظران رخ می‌دهند. مثل نبود تجهیزات ایمنی مناسب (کلاه، عینک یا دستکش ایمنی)، آموزش ناکافی کارکنان (عدم آگاهی از خطرات موجود در محیط کار) و شرایط نامناسب محیط کار (نور ناکافی یا طراحی غیر ایمن فضا).
شرایط حادثه ناشی از کار
طبق تعریف‌هایی که در قسمت قبل گفته شد؛ زمانی یک حادثه، حادثه ناشی از کار تلقی میشود که دو شرط زیر را به شکل هم‌زمان داشته باشد:
- حادثه باید در حین انجام وظیفه اتفاق افتاده باشد.
- حادثه به خاطر انجام وظیفهٔ کارگر اتفاق افتاده باشد. یعنی بین حادثه اتفاق افتاده و وظیفهٔ کارگر ارتباط وجود داشته باشد.
نکته مهم
اگر کارگری بعد از زمان کاری خود و بدون درخواست کارفرما کاری را برای کارگاه انجام دهد (چه در محل کارگاه و چه خارج از محل کارگاه) و دچار حادثه شود، مشمول مقررات حادثه ناشی از کار نمی‌شود.
پیشگیری از انواع حوادث ناشی از کار
پیشگیری از انواع حوادث ناشی از کار، نیازمند مجموعه‌ای از اقدامات اساسی برای کاهش خطرات و حفظ سلامت کارکنان در محیط‌های کاری است. این اقدامات می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- آموزش مستمر کارکنان : افزایش آگاهی در مورد خطرات و اصول ایمنی
- تجهیزات ایمنی مناسب: تأمین ابزارها و تجهیزات استاندارد
- نظارت و بازرسی منظم : شناسایی خطرات بالقوه و رفع آن‌ها
- ترویج فرهنگ ایمنی : ایجاد فرهنگ توجه به ایمنی و بهداشت در محیط کار
- رعایت استانداردهای ایمنی و بهداشت : اجرای قوانین ملی
وظیفه کارفرمایان در زمان وقوع حوادث شغلی
کارفرمایان در زمان وقوع حادثه ناشی از کار وظایف زیر را برعهده دارند:
۱. ارائه خدمات امدادی و درمانی
کارفرما مکلف است، فوراً اقدامات لازم را جهت جلوگیری از بدتر شدن وضع حادثه دیده انجام دهد. مثل امدادرسانی به فرد حادثه دیده و انتقال او به مراکز درمانی مناسب.
۲. تهیه گزارش حادثه
کارفرما ملزم به تهیهٔ گزارشی کامل از حادثه و ارسال آن به مراجع ذی‌ربط است. این گزارش باید شامل مواردی مثل شرح دقیق حادثه، اطلاعات مربوط به فرد حادثه دیده، دلایل احتمالی وقوع حادثه و اقدامات انجام شده پس از وقوع حادثه باشد.
۳. اطلاع رسانی سریع به مراجع ذی‌صلاح
بر اساس ماده ۶۵ قانون تامین اجتماعی کارفرما مکلف است ظرف سه روز اداری کتباً حادثه رخ داده را به اطلاع سازمان برساند.
نکته مهم
در صورت وقوع حادثه ناشی از کار، سازمان تأمین اجتماعی هزینه‌های درمان و غرامت کارگر را پرداخت می‌کند. ولی اگر حادثه به دلیل کوتاهی کارفرما باشد، تأمین اجتماعی می‌تواند هزینه‌ها را از کارفرما مطالبه کند. ( ماده ۶۶ قانون تامین اجتماعی)
وظیفه سازمان تأمین اجتماعی در قبال حوادث ناشی از کار
سازمان تأمین اجتماعی یکی از مهم‌ترین نهادهای حمایتی است که مسئولیت ارائه خدمات بیمه‌ای و اجتماعی به کارگران و کارفرمایان را بر عهده دارد. در زمینهٔ حوادث ناشی از کار، این سازمان وظایف ویژه‌ای برای حمایت از کارگران آسیب دیده و خانواده‌های آنان دارد. این وظایف شامل ارائه خدمات درمانی، پرداخت غرامت و نظارت بر اجرای قوانین مرتبط با ایمنی و بهداشت حرفه‌ای است.
1. ارائه خدمات درمانی
- هزینه‌های درمانی: سازمان تأمین اجتماعی تمام هزینه‌های درمان از جمله بستری، جراحی و داروهای مورد نیاز کارگر حادثه دیده را طبق تعرفه سازمان پرداخت می‌کند.
- توانبخشی: در صورت نیاز به خدمات توانبخشی، مانند فیزیوتراپی یا استفاده از تجهیزات پزشکی (پروتز‌ها)، سازمان تأمین اجتماعی متعهد به تأمین این خدمات است.
- مراکز درمانی اختصاصی: کارگران حادثه دیده می‌توانند از مراکز درمانی وابسته به سازمان تأمین اجتماعی یا مراکز طرف قرارداد استفاده کنند.
2. پرداخت غرامت و مستمری
- غرامت نقص عضو:اگر حادثه منجر به نقص عضو دائم شود، سازمان تأمین اجتماعی غرامت نقدی را متناسب با درصد از کار افتادگی پرداخت می‌کند.
- مستمری از کار افتادگی جزئی یا کلی: در صورتی که کارگر به دلیل حادثهٔ شغلی قادر به ادامه کار نباشد، مستمری از کار افتادگی کلی یا جزئی به او تعلق می‌گیرد.
- مستمری بازماندگان: در صورت فوت کارگر بر اثر حادثه، مستمری ماهیانه به بازماندگان واجد شرایط (همسر فرزندان و والدین) پرداخت میشود.
3. حمایت از خانواده کارگر آسیب دیده
- هزینه کفن و دفن: در صورت فوت کارگر، سازمان تأمین اجتماعی بخشی از هزینه‌های کفن و دفن را پرداخت می‌کند.
- مستمری بازماندگان: همانطور که ذکر شد، در صورت فوت، خانواده کارگر از حمایت مالی سازمان بهره‌مند خواهند شد.
نکته مهم
بر اساس ماده ۹۰ تامین اجتماعی افراد شاغل در کارگاه‌ها باید قابلیت و استعداد جسمانی متناسب با کارهای مرجوع داشته باشند. بدین منظور کارفرمایان مکلفند قبل از به کار گماردن آن‌ها، ترتیب معاینه پزشکی آن‌ها را بدهند. در صورتی که پس از استخدام مشمولین قانون معلوم شود که نامبردگان در حین استخدام قابلیت و استعداد کار مرجوع را نداشته و کارفرما در معاینه پزشکی آن‌ها تعلل کرده است و در نتیجه بیمه شده دچار حادثه شده و یا بیماریش شدت یابد، سازمان مقررات این قانون را دربارهٔ بیمه شده اجرا می‌کند و هزینه‌های مربوط را از كارفرما بر طبق ماده ۵۰ این قانون مطالبه و وصول خواهد کرد.
چالش‌های سازمان تامین اجتماعی در قبال حوادث ناشی از کار
سازمان تأمین اجتماعی در مواجهه با حوادث ناشی از کار با چالش‌هایی روبه‌رو است که می‌تواند روند ارائه خدمات به آسیب‌دیدگان و حمایت از حقوق آنان را دچار مشکل کند. این چالش‌ها عبارتند از:
- عدم گزارش به موقع حوادث: بسیاری از کارفرمایان حوادث شغلی را به موقع گزارش نمی‌کنند که این امر فرآیند حمایت از کارگران را مختل می‌کند.
- عدم پرداخت حق بیمه کامل توسط کارفرمایان: برخی کارفرمایان در پرداخت حق بیمه کوتاهی می‌کنند که منجر به مشکلاتی در ارائه خدمات میشود.
- فرهنگ سازی ناکافی در زمینه ایمنی شغلی: آگاهی پایین کارگران و کارفرمایان از اصول ایمنی، بار حمایتی سازمان تأمین اجتماعی را افزایش می‌دهد.
جمع‌بندی
وظایف کارفرمایان در زمان وقوع حوادث شغلی بر‌اساس قوانین ایران، مسئولیت‌های مشخص و غیر قابل چشم‌پوشی هستند. رعایت اصول ایمنی و انجام وظایف قانونی در زمان حادثه، نه تنها از عواقب حقوقی و کیفری جلوگیری می‌کند، بلکه تضمین کنندهٔ سلامت و ایمنی کارگران و افزایش بهره‌وری در محیط کار است. پیشگیری از حوادث باید اولویت اصلی هر کارفرما باشد، زیرا این امر موجب کاهش خطرات، حفظ نیروی کار و کاهش هزینه‌های اقتصادی و اجتماعی میشود.
سوالات متداول
1. در چه صورت در حادثه ناشی از کار، کارگر مقصر شناخته میشود؟
عدم رعایت مقررات ایمنی و دستورالعمل‌ها، بی‌توجهی یا رفتارهای مخاطره آمیز عمدی، عدم رعایت آموزش‌های ارائه شده، استفاده از مواد مخدر یا الکل در حین کار، ورود غیر‌مجاز به محیط‌های پرخطر.
۲. اگر کسی در محل کار دچار حادثه شود و بنا به دلایلی از کارفرما شکایت نکرده، آیا بعد ۱۰ سال امکان شکایت و گرفتن دیه امکان‌پذیر است؟
بله، می‌تواند مطالبه دیه کند. حوادث ناشی از کار شامل مرور زمان نمی‌شود. البته باید گزارش حادثه ناشی از کار که به تأیید بازرس اداره کار و کارشناس تأمین اجتماعی رسیده و مدارک آن موجود باشد.
دیدگاهتان را بنویسید