درآمد و هزینه چیست؟ ثبت های درآمد و هزینه در حسابداری

در دنیای حسابداری، درآمد و هزینه به عنوان دو رکن اساسی برای ارزیابی سلامت مالی یک کسب‌وکار شناخته می‌شوند. هر کسب‌وکاری برای موفقیت به شناسایی دقیق و ثبت به‌موقع درآمدها و هزینه‌های خود نیاز دارد. در این مقاله از سری مقالات آموزش حسابداری، با مفهوم درآمد و هزینه در حسابداری (Income and cost in accounting) و ماهیت این حساب‌ها، ثبت‌های صحیح درآمد و هزینه و تفاوت درآمد و هزینه با پیش‌ دریافت و پیش‌ پرداخت آشنا می‌شوید و تأثیر آن بر سرمایه را بهتر درک می‌کنید. با ما همراه باشید.

درآمد در حسابداری (Income in Accounting) چیست؟

درآمد در حسابداری به میزان پول یا ارزشی گفته می‌شود که یک فرد یا سازمان به ازای فروش کالاها، ارائه خدمات یا فعالیت‌های سرمایه‌گذاری خود دریافت می‌کند. این درآمد به‌طور معمول طبق اصل تحقق درآمد و مبنای تعهدی در زمان ارائه خدمات یا تحویل کالا شناسایی می‌شود، نه زمان دریافت وجه. به عبارت دیگر، حتی اگر وجه پرداختی در آینده دریافت شود، درآمد زمانی شناسایی می‌شود که خدمات یا کالاها ارائه شده باشند. درآمد به‌طور کلی موجب افزایش سرمایه می‌شود و از نظر حسابداری در حساب‌های بستانکاری ثبت می‌شود؛ بنابراین هرگونه افزایش در درآمد منجر به افزایش موجودی حساب‌های بستانکاری و کاهش آن منجر به بدهکار شدن حساب‌ها می‌شود.

هزینه در حسابداری (Cost in Accounting) چیست؟

هزینه عبارت است از همهٔ مخارجی که یک واحد اقتصادی جهت کسب درآمد متحمل می‌شود و در واقع جزء حساب سود و زیانی است. هزینه حسابی موقت است که دارای ماهیت بدهکار است؛ بنابراین مانده حساب مربوط به آن به دوره مالی بعدی منتقل نمی‌شود. 

انواع درآمد در حسابداری

در حسابداری، درآمدها به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند که هر کدام ویژگی‌ها و منابع مختلفی دارند.

۱. درآمد عملیاتی

به درآمدهایی که از طریق عملیات اصلی شرکت حاصل می‌شود، درآمد عملیاتی گفته می‌شود. مانند درآمد حاصل از فروش محصولات یا خدمات. این نوع از درآمد در خط اول صورت سود و زیان آورده می‌شود.

۲. درآمد غیرعملیاتی

درآمد غیرعملیاتی به درآمدهایی گفته می‌شود که از فعالیت‌های اصلی و روزمره یک شرکت حاصل نمی‌شود یا به طور منظم و قابل پیش‌بینی تکرار نمی‌شود. این نوع درآمدها معمولاً با رویدادهای غیر‌منتظره یا غیرمعمول مرتبط هستند، مانند فروش دارایی‌های شرکت، سود حاصل از سرمایه‌گذاری‌ها، یا دریافت خسارت از دعوی‌های قضائی. در واقع، این درآمدها از جریان‌های عادی و پیوسته کسب‌وکار جدا هستند.

انواع هزینه ها در حسابداری

در حسابداری، هزینه‌ها به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند که هرکدام به نوع خاصی از فعالیت‌ها و مخارج شرکت مربوط می‌شوند. این دسته‌بندی به مدیران کمک می‌کند که هزینه‌ها را به‌درستی شناسایی و مدیریت کنند:

۱. هزینه‌های عمومی و اداری

هزینه عمومی و اداری به مخارجی گفته می‌شود که به صورت دوره‌ای است و ثابت می‌ماند. این هزینه‌ها روی فروش محصولات و کالا تأثیر مستقیم ندارد، اما جزء مخارج عمده شرکت به شمار می‌آیند. مانند:

• هزینه پست
• هزینه قبض تلفن، آب، برق و گاز
• هزینه رفت و آمد، پیک و اسنپ و غیره
• هزینه پذیرایی
• هزینه لوازم التحریر

۲. هزینه‌های توزیع و فروش

هزینه‌های توزیع و فروش به هزینه‌هایی اطلاق می‌شود که مستقیماً با فرآیند فروش محصولات و خدمات به مشتریان در ارتباط هستند. هزینه توزیع و فروش شامل موارد زیر است:

• حمل و نقل
• تبلیغات
• بازاریابی
• بسته‌بندی
• انبارداری

۳. هزینه‌های مالی

هزینه‌های مالی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• حسابداری و حسابرسی
• سود اقساط بانکی
• جرائم مالیاتی
• مشاوره‌های مالی

۴. هزینه‌های استهلاک اموال

• هزینه استهلاک اثاثه
• هزینه استهلاک وسایل نقلیه
• هزینه استهلاک ابزارآلات
• هزینه استهلاک ساختمان

دسته‌بندی هزینه‎‌ها از لحاظ عملیاتی و غیرعملیاتی

ثبت های درآمد در حسابداری

ثبت‌های درآمد در حسابداری به شرح زیر است:

در زمانی که خدمات را ارائه کرده باشیم و وجه آن را دریافت کنیم (ارائه خدمات نقد).

در زمانی که خدمات را ارائه کرده باشیم و وجه آن را دریافت نکنیم (ارائه خدمات نسیه).

در زمانی که هنوز خدمات ارائه نکرده باشیم و وجه آن را دریافت کرده باشیم.

ثبت های هزینه در حسابداری 

ثبت‌های هزینه در حسابداری به شرح زیر است:

در زمانی که خدمات را دریافت کرده‌ایم و وجه آن را هم پرداخت کرده‌ایم (هزینه نقدی).

در زمانی که خدمات را دریافت کرده‌ایم ولی وجه آن را هنوز پرداخت‌ نکرده‌ایم (هزینه غیر نقدی).

در زمانی که خدمات را هنوز دریافت نکرده‌ایم ولی وجه آن را زودتر پرداخت کرده باشیم.

حسابداران باید با توجه به اصول حسابداری، ثبت‌های حسابداری را انجام دهند. اصول پذیرفته شده حسابداری شامل اصل بهای تمام شده، اصل تحقق درآمد، اصل تطابق و اصل افشای کامل است. که در ادامه برخی از این اصول را توضیح می‌دهیم.

اصل تحقق درآمد چیست؟

اصل تحقق درآمد به این معنا است که درآمد زمانی شناسایی و ثبت می‌شود که کالا یا خدمات توسط کسب‌وکار به مشتری منتقل شود، چه پرداخت به صورت نقدی صورت گیرد، چه به‌عنوان دارایی دریافت شود، یا وعده پرداختی در آینده (چه نقدی و چه دارایی‌های دیگر) از مشتری دریافت شود و شرکت به‌طور منطقی اطمینان داشته باشد که پرداخت از مشتری در آینده تحقق خواهد یافت. به عبارت دیگر، درآمد تنها زمانی قابل شناسایی است که کالا یا خدمات اساسی مرتبط با آن تحویل یا ارائه شده باشد. طبق این اصل، همهٔ درآمدها باید در زمان وقوع و تحقق آن‌ها شناسایی و ثبت شوند.

• زمان دریافت وجه بابت فروش کالا و خدمات ملاک نیست.
• ملاک اصلی تحویل کامل کالا و خدمات است، هر چند مبلغی دریافت نشده باشد.

اصل تحقق درآمد در استانداردهای حسابداری

در بند ۱۵ و ۲۱ استانداردهای حسابداری شماره ۳ درآمدهای عملیاتی، به ترتیب برای شناسایی فروش کالا و ارائه خدمات شرایطی در نظر گرفته که به صورت زیر است:

فروش‌ كالا

۱۵- درآمد عملیاتی‌ حاصل‌ از فروش‌ كالا باید زمانی‌ شناسایی‌ شود كه‌ كلیه‌ همهٔ شرایط‌ زیر تحقق‌ یافته‌ باشد.

ارائه‌ خدمات‌

۲۱- هرگاه‌ ماحصل‌ معامله‌ای‌ را كه‌ متضمن‌ ارائه‌ خدمات‌ است‌ بتوان‌ به‌ گونه‌ای‌ اتکاپذیر برآورد كرد، درآمد عملیاتی‌ مربوط‌ باید با توجه‌ به‌ میزان‌ تكمیل‌ آن‌ معامله‌ شناسایی‌ شود. ماحصل‌ معامله‌، زمانی‌ به‌گونه‌ای‌ اتکاپذیر قابل‌ برآورد است‌ كه‌ همه‌ شرایط‌ زیر احراز شده‌ باشد.

مزایای اصل تحقق درآمد در حسابداری

با رعایت اصل تحقق درآمد می‌توان شفافیت بیشتر در گزارشات مالی مرتبط با درآمد داشته باشیم. همچنین با ثبت به روز درآمد گزارشات صحیح‌تری از درآمد در اختیار استفاده‌کنندگان قرار می‌گیرد و همچنین گزارش‌های دقیق‌تری از درآمدهای وصول شده و وصول نشده در اختیار داریم.

اصل تطابق درآمد و هزینه چیست؟

اصل تطابق درآمد و هزینه به معنای تطابق هزینه‌های یک دورۀ حسابداری با درآمدهای آن دوره است. به عبارت دیگر، هزینه‌هایی که در فرآیند تولید محصول یا ارائه خدمات به وجود می‌آیند، باید با درآمدهای حاصل از فروش آن محصول یا خدمات متناظر شوند.

اصل تطابق درآمد در استانداردهای حسابداری

اصل تطابق درآمد و هزینه در استانداردهای حسابداری بسیار مهم است و تمامی استانداردهای حسابداری به این اصل توجه دارند. برای مثال، در استاندارد حسابداری بین‌المللی (IFRS)، این اصل به عنوان یکی از اصول حسابداری اساسی ذکر شده است. همچنین در استاندارد حسابداری مالیاتی، این اصل به عنوان یکی از اصول اساسی حسابداری مالیاتی تأکید شده است.

تفاوت درآمد و پیش دریافت

تفاوت هزینه و پیش پرداخت

پیش پرداخت به این معناست که ما پولی را قبل از دریافت کالا و خدمات به کسی پرداخت کنیم. مثل پیش پرداخت اجاره و پیش پرداخت بیمه؛ به این معنا که هنوز خدمات را دریافت نکرده‌ایم ولی جلوتر وجه آن را پرداخت کرده‌ایم. با توجه به مبنای تعهدی در این مواقع نباید هزینه ثبت شود و از حساب پیش پرداخت استفاده می‌شود.

مثال ثبت درآمد و هزینه

به مثال زیر توجه کنید.

۱۴۰۲/۰۵/۰۲ پرداخت اجاره مردادماه به مبلغ ۴,۰۰۰,۰۰۰ ریال. ثبت زیر در دفاتر انجام می‌شود:

۱۴۰۲/۰۵/۰۳ بانک خدمات ارائه شده مبلغ ۵,۰۰۰,۰۰۰ ریال دریافت شد. ثبت زیر در دفاتر انجام می‌شود:

۱۴۰۲/۰۵/۰۶ پرداخت هزینه آب به مبلغ ۶۰۰,۰۰۰ ریال. ثبت زیر در دفاتر انجام می‌‎‌شود:

۱۴۰۲/۰۵/۰۸ پرداخت حقوق کارگران به مبلغ ۲,۵۰۰,۰۰۰ ریال. ثبت زیر در دفاتر انجام می‌‎‌شود:

در نتیجه صورت سود و زیان شرکت در تاریخ ۱۴۰۲/۰۵/۰۸ به شرح زیر است:
سود و زیان خالص = هزینه حقوق – هزینه آب – درآمد
۱,۹۰۰,۰۰۰ = ۲,۵۰۰,۰۰۰ – ۶۰۰,۰۰۰ – ۵,۰۰۰,۰۰۰

جمع‌بندی

در این مقاله با موضوع ماهیت هزینه بدهکار و ماهیت درآمد بستانکار آشنا شدیم. حساب‌های درآمد و هزینه در صورت سود و زیان شرکت گزارش می‌شوند. درآمد و هزینه را باید با توجه به مبنای تعهدی و با توجه به اصل تحقق درآمد در زمان تحقق شناسایی کرد.

سوالات متداول