طبقه بندی هزینه ها در حسابداری صنعتی

حسابداری صنعتی، شاخه ای از حسابداری است که عوامل هزینه (مواد، دستمزد، سربار) را شناسایی، ثبت و طبقه بندی می نماید تا بتوانند علاوه بر محاسبه بهای تمام شده کالاهای ساخته شده ، قیمت فروش محصولات را تعیین کنند. هزینه های آتی را برنامه ریزی کند و هزینه های گذشته را کنترل نماید.

در واقع حسابداری صنعتی بخشی از حسابداری است که اطلاعات مورد نیاز حسابداری مالی و حسابداری مدیریت را تامین می کند لذا استفاده کنندگان اطلاعات حسابداری صنعتی به شرح زیر می باشد:هدف حسابداری مالی، تامین نیازهای اطلاعاتی استفاده کنندگان برون سازمانی هدف حسابداری مدیریت، تامین نیازهای اطلاعاتی استفاده کنندگان درون سازمانی هدف از حسابداری بهای تمام شده این است که چطور بتوان در فعالیت های مختلف اقتصادی بهای تمام شده آن را محاسبه نماییم.

گاهی تصور می شود که حسابداری بهای تمام شده محدود و مختص به فعالیت های تولیدی است در صورتی که چنین تصوری کاملا اشتباه است هر چند که مشهورترین کاربرد آن در این جهت باشد ولی حسابداری بهای تمام شده در تمامی فعالیت ها از جمله خدماتی، بازرگانی و تولیدی کاربرد دارد و برای محاسبه به آن نیاز است.

ضرورت طبقه بندی هزینه ها در حسابداری صنعتی

در موسسات و فعالیت های اقتصادی از جمله موسسات تولیدی هزینه ها به طرق مختلف طبقه بندی می شوند، لذا طبقه بندی هزینه ها به مدیران این امکان را می دهد تا بر اساس اهداف از پیش تعیین شده، هر هزینه را در طبقه خود مورد مطالعه و تجزیه و تحلیل قرار دهند. به عبارت دیگر، طبقه بندی هزینه ها با توجه به اطلاعات جمع آوری شده مربوط به هر طبقه از هزینه، مدیران را قادر می سازد تا سریعا به ماهیت هزینه پی برده و از اطلاعات موجود بهره برداری لازم را بنمایند.

بنابراین چنانچه طبقه بندی هزینه ها صورت نگیرد، به علت فراوانی اقلام هزینه، بررسی علل ایجاد و تصمیم گیری در مورد لزوم مصرف هزینه و همچنین صرفه جویی در مصرف هزینه ها با اشکال مواجه خواهد شد.

هدف از ثبت و طبقه بندی هزینه ها در حسابداری صنعتی

1. هزینه هایی که در تعیین موجودی کالای پایان دوره ملاک ارزیابی است.
2. ارزیابی عملکرد یک دایره با طبقه بندی هزینه ها.
3. برای تصمیم گیری در مورد موضوعی خاص برای توقف یا تولید یک کالا.

عوامل موثر در طبقه بندی هزینه ها در حسابداری صنعتی

در هزینه‌های موجود در طبقه بندی‌های مختلف، عواملی دخیل هستند که به شرح زیر است:

عوامل اصلی بهای تمام شده به طور کلی  به 3 دسته مواد اولیه، دستمزد و سربار ساخت طبقه بندی می شوند.

هزینه‌های مستقیم در حسابداری صنعتی

عواملی که در ایجاد هزینه‌های مستقیم دخیل هستند، شامل موارد زیر است.

مواد مستقیم در حسابداری صنعتی

مواد اولیه، اصلی‌ترین و ضروری‌ترین جز برای ساخت و تولید یک محصول است. اهمیت وجود مواد اولیه برای تولید یک محصول به حدی است که می‌توان آن را اصلی‌ترین چهارچوب برای تولید محصولات دانست.

دستمزد مستقیم در حسابداری صنعتی

کارگرانی که در محل‌های کار مختلف فعالیت می‌کنند را می‌توان در درجات مختلفی دسته بندی کرد. این کارگران بسته به نوع و میزان فعالیت خود در گروه‌بندی‌های متفاوتی قرار می‌گیرند.

عده‌ای از کارگران که به طور مستقیم در خطوط تولید فعالیت می‌کنند را کارگران مستقیم تولید می‌نامند و دستمزد و حقوق این کارگران، دستمزد مستقیم نام دارد. برای مثال: کارگرانی که در قسمت چوب بری یک کارگاه تولید صندلی فعالیت می‌کنند را کارگران مستقیم نامیده و به آن‌ها دستمزد مستقیم تعلق می‌گیرد.

سایر هزینه های مستقیم در حسابداری صنعتی

در بعضی از صنایع ممکن است به غیر از مواد و دستمزد که مستقیما در تولید محصول مصرف می شوند عوامل دیگری هم به صورت مستقیم نقش داشته باشند که البته قابل ملاحظه هم نباشد به این عوامل سایر هزینه های مستقیم گفته می شود به عنوا مثال برای حفاری از ماشین های مخصوص حفاری استفاده میشود و کلیه هزینه های مربوط به آن ماشین در زمانی که مشغول حفاری در همان صنعت است جز هزینه های مستقیم آن محصول محسوب می شود.

هزینه‌های غیر مستقیم (سربار ساخت)

هزینه هایی که در تولید محصول نقش اصلی را نداشته اند و ارتباط مستقیم با تولید محصول ندارند  و نمی توان آنها را به آسانی به یک محصول معین ، یک مرحله از تولید یا یک سفارش خاص ارتباط داد هرچند که برای تولید محصول لازم می باشند.

از جمله هزینه‌های غیر مستقیم می‌توان به هزینه مواد غیر مستقیم، دستمزد غیر مستقیم، هزینه استهلاک دارایی‌هایی مانند ساختمان‌ها و ماشین آلات، هزینه‌های بیمه‌ای کارگران، هزینه‌های تهیه سوخت، هزینه‌های نگهداری ماشین آلات و… اشاره کرد.

طبقه بندی هزینه ها در حسابداری بهای تمام شده

در حسابداری مالی، برخی از جنبه‌های هزینه‌ها در یک مجموعه صنعتی مورد بررسی قرار می‌گیرد. اما در مقابل، هزینه‌هایی مانند: مواد مستقیم، دستمزد مستقیم و سربار وجود دارند که در بحث حسابداری مالی، مورد بررسی قرار نمی‌گیرند. در اینجا است که نوع خاصی از حسابداری، به نام حسابداری صنعتی موضوعیت پیدا می‌کند که آن دسته از مواردی که در حسابداری مالی بررسی نمی‌شوند را، پوشش می‌دهد.

هزینه ها به منظور محاسبه بهای تمام شده به روش‌های گوناگونی طبقه‌بندی می‌شوند ، این روشها عبارتند از :

طبقه بندی طبیعی هزینه‌ها

از جمله رایج‌ترین انواع طبقه بندی هزینه‌ها می‌توان به طبقه بندی طبیعی هزینه‌ها اشاره کرد. طبقه بندی طبیعی هزینه‌ها، یک عامل بسیار مهم برای کنترل بودجه به شمار می‌رود.

هزینه‌های ساخت

هزینه هایی که در کارخانه ها جهت تولید کالا یا محصول ، مصرف و ایجاد می شوند، هزینه های ساخت را می توان هزینه تولید یا کارخانه نیز نامید . مانند مواد اولیه ی مصرفی ، هزینه های دستمزد ، هزینه های تولید

هزینه‌های تجاری

هزینه هایی که برای ساخت محصول و در قسمت ساخت ایجاد نشده اند بلکه در سایر بخش ها مانند بخش اداری ، توزیع و فروش ایجاد می شوند . به طور معمول به هزینه های تجاری، هزینه های عملیاتی نیز گفته می شود.

طبقه بندی هزینه ها براساس ماهیت هزینه

طبقه بندی هزینه ها در حسابداری بهای تمام شده بر اساس ماهیت هزینه به دو دسته هزینه محصول و هزینه دوره تقسیم بندی می شود:

هزینه محصول

هزینه هایی است که بهای تمام شده تولید را تشکیل می دهد . این هزینه و جزئیات آن تابع هدف هزینه یابی است محصول از ابتدا تا انتها یک زنجیره را طی می کند که اصطلاحا به آن زنجیره ارزش گفته می شود این زنجیره در نمودار به شرح زیر است.

تحقیق و توسعه، طراحی، تولید، بازاریابی، توزیع و فروش، خدمات پس از فروش

اینکه از این زنجیره کدام یک هزینه محصول است بستگی به هدف هزینه یابی دارد، اگر هدف از هزینه یابی قیمت گذاری محصول باشد، کل هزینه های مربوط به این زنجیره ، هزینه محصول می باشد.

هزینه دوره

بر خلاف هزینه های محصول از نوع بهای تمام شده نیستند ، بلکه عمدتا هزینه می باشند و منافع آتی ندارند و شامل هزینه های عمومی و اداری و توزیع و فروش می شوند.

طبقه بندی هزینه ها بر اساس دوره مالی

در این مبنا هزینه ها به دو دسته جاری و سرمایه ای طبقه بندی می شوند

هزینه های جاری

هزینه های جاری هزینه هایی هستند که منافع آنها فقط به یک دوره مالی مربوط می شود مانند هزینه های اداری، عمومی و فروش

هزینه های سرمایه ای

هزینه های سرمایه ای هزینه هایی هستند که دارای منافع آتی می باشد و محدود به یک دوره مالی نیست مانند دارایی ثابت.

 به مرور که هزینه های سرمایه ای منافع خود را از دست می دهند بخش از دست رفته ای آنها به عنوان هزینه جاری طبقه بندی می شود مانند هزینه استهلاک برای دارایی های ثابت هزینه های جاری از نوع هزینه هستند و هزینه های سرمایه ای از نوع بهای تمام شده می باشد.

طبقه بندی هزینه ها بر اساس رفتار هزینه

در این نوع طبقه بندی موضوع بر این است که هزینه ها در مقابل تغییرات تولید چه رفتاری از خود نشان می دهند .بنابراین رفتار هزینه در حسابداری بهای تمام شده یعنی عکس العمل مبلغ کل هزینه نسبت به تغییرات محرک آن

هزینه های ثابت

هزینه های هستند که بدون توجه به تغییرات حجم تولید در دامنه معین از تولید (دامنه مربوط) بدون تغییر هستند مانند هزینه استهلاک (روش خط مستقیم) هزینه بیمه هزینه اجاره و عوارض و غیره.

هزینه های ثابت دارای ویژگی های به شرح زیر می باشد:

1.  این هزینه ها در سطوح تولید در کل ثابت می باشند
2. سهم هزینه ثابت یک واحد کالا با افزایش تعداد تولید کاهش و بر عکس
3.  کنترل وقوع این هزینه ها از طریق مدیران اجرایی صورت می پذیرد مانند هزینه اجاره

هزینه های متغیر

• هزینه هایی می باشند که کل مبلغ آنها با تغییر در سطح تولید و میزان تولید تغییر می کند .نمونه مشخص این نوع هزینه ها ، مواد مستقیم و دستمزد مستقیم می باشد.
• هزینه های متغیر در سطح کل تولید ، متغیر ولی در سطح هر واحد ثابت است.
• هزینه های متغیر دارای ویژگی های به شرح زیر می باشد.

طبقه بندی هزینه ها برحسب رفتار هزینه ها به چگونگی واکنش هزینه ها در برابر تغییر در سطح فعالیت اشاره دارد به بیان دیگر مقصود از رفتار هزینه ها مدلی است که بر اساس آن یک هزینه مشخص نسبت به نغییر در سطح فعالیت واکنش نشان می دهد.

هزینه های نیمه متغیر

هزینه هایی که بخشی از آنها ثابت و بخش دیگری از آنها متغیر است . نمونه بارز این نوع هزینه ها ، هزینه آب ، برق و تلفن است که بخش ثابت آن همان هزینه آبونمان بوده و بخش متغیر آن تابع میزان مصرف است.

طبقه بندی هزینه ها بر اساس ارتباط با محصول

بر این اساس هزینه ها به دو بخش مستقیم تولید و غیر مستقیم تولید طبقه بندی می شوند.

هزینه مستقیم

هزینه هایی می باشند که ارتباط مستقیم با تولید دارند و می توان آنها را در کالای تولید شده مشخص نمود . به عنوان مثال چوبی که در ساخت میز و صندلی مورد استفاده قرار می گیرد یا چرمی که در ساخت یک کفش کاربرد دارد یا دستمزد کارگرانی که در خط تولید فعالیت می کنند.

هزینه غیر مستقیم

هزینه هایی هستند که در تولید محصول نقش اصلی را نداشته ، هر چند که برای تولید محصول لازم می باشند مانند هزینه سوخت و برق مصرفی ، روغن مصرفی جهت ماشین آلات تولیدی، میخ مصرفی در ساخت صندلی یا چسب مصرفی در تولید کفش ، هزینه استهلاک ساختمان کارخانه.

طبقه بندی هزینه ها بر اساس دیدگاه کنترلی

طبقه بندی هزینه ها از دیدگاه کنترلی به دو بخش هزینه های قابل کنترل و غیر قابل کنترل طبقه بندی می شوند.

هزینه های قابل کنترل هزینه هایی هستند که مسئول یا مدیر یک مرکز هزینه می تواند در میزان آنها تغییراتی را ایجاد کند و یا به عبارت دیگر هزینه هایی که مدیر قابل به کنترل کردن آنها است این هزینه ها ، هزینه های متغیر هستند، مثل هزینه مواد مستقیم ، هزینه دستمزد مستقیم و هزینه سربار متغیر.

هزینه های غیر قابل کنترل هزینه هایی هستند که مدیر در کوتاه مدت نمی تواند آنها را کنترل کند مثل هزینه بیمه و هزینه استهلاک