طبقه بندی هزینه ها در حسابداری صنعتی

یکی از ارکان اصلی در حسابداری صنعتی، طبقه‌بندی هزینه‌ها است. از آن‌جایی که هزینه‌ها در فرآیند تولید و فروش کالا به روش‌های مختلفی ایجاد می‌شوند، شفاف‌سازی آن‌ها به‌واسطه طبقه‌بندی دقیق موجب بهتر شدن مدیریت مالی می‌شود و زمینهٔ ارزیابی عملکرد، بهینه‌سازی بودجه و تصمیم‌گیری‌های استراتژیک را فراهم می‌‌کند. در این مقاله از محاسبان، شما را با روش‌های طبقه بندی هزینه ها در حسابداری صنعتی، اهداف و عوامل مؤثر در آن آشنا می‌کنیم.

ضرورت طبقه بندی هزینه ها در حسابداری صنعتی

در مؤسسات و فعالیت‌های اقتصادی از جمله مؤسسات تولیدی، هزینه‌ها به روش‌های مختلف طبقه‌بندی می‌شوند. طبقه‌ بندی هزینه‌ ها در حسابداری صنعتی به مدیران این امکان را می‌دهد که بر‌اساس اهداف از پیش تعیین شده، هر هزینه را در طبقه خود مطالعه و تجزیه و تحلیل کنند. به عبارت دیگر، طبقه‌بندی هزینه‌ها با توجه به اطلاعات جمع آوری شده مربوط به هر طبقه از هزینه، مدیران را قادر می‌سازد تا که سریعاً به ماهیت هزینه پی برده و از اطلاعات موجود استفاده کنند.

طبقه بندی هزینه ها در حسابداری بهای تمام شده

در حسابداری مالی، برخی از جنبه‌های هزینه‌ها در یک مجموعه صنعتی مورد بررسی قرار می‌گیرد. با این حال، هزینه‌هایی مانند مواد مستقیم، دستمزد مستقیم و سربار که نقش مهمی در فرآیند تولید دارند، در حسابداری مالی به طور دقیق مورد توجه قرار نمی‌گیرند. در اینجا حسابداری صنعتی اهمیت پیدا می‌کند، چرا که به بررسی مواردی می‌پردازد که در حسابداری مالی مورد توجه قرار نمی‌گیرند و جنبه‌های خاصی از هزینه‌ها را پوشش می‌دهد.

هزینه‌ها برای محاسبه بهای تمام‌ شده به شیوه‌های مختلفی دسته‌بندی می‌شوند که این روش‌ها شامل موارد زیر است:

1. طبقه‌بندی طبیعی هزینه‌ها
2. طبقه‌بندی برپایهٔ ماهیت هزینه‌ها
3. طبقه‌بندی هزینه‌ها طبق دوره مالی
4. طبقه‌بندی مطابق با رفتار هزینه (تغییر حجم تولید)
5. طبقه‌بندی هزینه‌ها براساس ارتباط با محصول
6. طبقه‌بندی هزینه‌ها برحسب دیدگاه کنترلی

در ادامه هر یک از روش‌های طبقه بندی هزینه ها در حسابداری صنعتی را بررسی می‌کنیم.

1. طبقه‌بندی طبیعی هزینه‌ها

از جمله رایج‌ترین انواع طبقه بندی هزینه ها در حسابداری صنعتی می‌توان به طبقه‌بندی طبیعی هزینه‌ها اشاره کرد. طبقه‌بندی طبیعی هزینه‌ها، به عنوان یکی از عوامل کلیدی در مدیریت و نظارت بر بودجه، نقش بسزایی در کنترل و تنظیم آن ایفا می‌کند.

هدف از طبقه‌بندی طبیعی هزینه‌ها، تخصیص درست بودجه به بخش‌های مختلف بنگاه اقتصادی است. مدیران و سایر کارکنان مسئول در حوزه تعیین بودجه می‌توانند با استفاده از این روش، بودجه خاصی را برای اختصاص به یک بخش خاص تعیین کنند. در این طبقه‌بندی، هزینه‌ها به دو دسته هزینه‌های ساخت و هزینه‌های تجاری تفکیک می‌شوند.

هزینه‌های ساخت

هزینه‌های تجاری

2. طبقه‌بندی براساس ماهیت هزینه‌ها

طبقه بندی هزینه ها در حسابداری صنعتی طبق ماهیت هزینه به دو دسته هزینه محصول و هزینه دوره تقسیم‌بندی می‌شود:

هزینه محصول

اینکه از این زنجیره کدام یک هزینه محصول است، بستگی به هدف هزینه‌یابی دارد. اگر هدف از هزینه‌یابی، تعیین قیمت محصول باشد، همهٔ هزینه‌های مربوط به این فرآیند، هزینه محصول به حساب می‌آید.

هزینه دوره

3. طبقه‌بندی هزینه‌ها براساس دوره مالی

در این روش هزینه‌ها به دو دسته جاری و سرمایه‌ای طبقه بندی می‌شوند.

هزینه‌های جاری

هزینه‌های سرمایه‌ای

هزینه‌های سرمایه‌ای به هزینه‌هایی می‌گویند که شامل منافع آتی می‌شوند و محدود به یک دوره مالی نیستند، مانند دارایی ثابت. به مرور که هزینه‌های سرمایه‌ای منافع خود را از دست می‌دهند، بخش از دست رفتۀ آن‌ها به عنوان هزینه جاری طبقه‌بندی می‌شود، مانند هزینه استهلاک برای دارایی‌های ثابت. هزینه‌های جاری از نوع هزینه هستند و هزینه سرمایه‌ای از نوع بهای تمام شده است.

4. طبقه‌بندی براساس رفتار هزینه (تغییر حجم تولید)

در این نوع طبقه‌بندی موضوع بر این است که هزینه‌ها در مقابل تغییرات تولید چه رفتاری از خود نشان می‌دهند. بنابراین رفتار هزینه در حسابداری بهای تمام شده یعنی عکس‌العمل مبلغ کل هزینه نسبت به تغییرات محرک آن.

هدف از طبقه‌بندی هزینه‌ها براساس رفتار هزینه این است که هزینه‌ها را طبق نوساناتی که در یک تجارت رخ داده، دسته‌بندی کنند. این نوسان‌ها در بازه‌های زمانی کوتاه مدت و دراز مدت قابل تشخیص و ردیابی است. هزینۀ کل برخی از عوامل در اثر تغییر عامل هزینه یا محرک هزینه از خود عکس‌العملی نشان نمی‌دهند و برخی دیگر از خود عکس العمل نشان می‌دهند. بر این اساس می‌توان بهای ساخت را به انواع زیر طبقه‌بندی کرد.

هزینه‌های ثابت

هزینه‌هایی هستند که بدون توجه به تغییرات حجم تولید در دامنه معین از تولید (دامنه مربوط) بدون تغییر هستند، مانند هزینه استهلاک (روش خط مستقیم)، هزینه بیمه، هزینه اجاره و عوارض و غیره. هزینه ثابت در یک دامنهٔ مربوط ثابت است، ولی تغییرات حجم تولید هزینه‌های ثابت در دامنه‌های مختلف تغییر می‌یابد. هزینه‌های ثابت در سطح تولید در یک دامنه مربوط هر اندازه تولید بیشتر باشد، هزینه ثابت هر واحد کمتر است. هزینه ثابت هر واحد برابر است با هزینه ثابت تقسیم بر میزان تولید.

هزینه‌های ثابت دارای ویژگی‌های زیر است:

1.  این هزینه‌ها در سطوح تولید در کل ثابت هستند.
2. سهم هزینه ثابت یک واحد کالا با افزایش تعداد تولید کاهش می‌یابد و برعکس.
3.  کنترل وقوع این هزینه‌ها از طریق مدیران اجرایی صورت می‌پذیرد، مانند هزینه اجاره.

هزینه‌های متغیر

هزینه‌های متغیر دارای ویژگی‌های زیر است.

1. این هزینه‌ها در کل در ارتباط مستقیم با تولید هستند؛ با افزایش تولید افزایش و با کاهش تولید کاهش می‌یابند.
2. هزینه متغیر یک واحد کالا ثابت است و ربطی به تعداد تولید ندارد.
3.  به شکل ساده و آسان قابل تخصیص به دایره تولید است.

طبقه‌بندی هزینه‌ها براساس رفتار هزینه‌ها به چگونگی واکنش هزینه‌ها در برابر تغییر در سطح فعالیت اشاره دارد. به عبارت دیگر، منظور از رفتار هزینه‌ها مدلی است که مطابق با آن یک هزینه خاص نسبت به تغییرات در سطح فعالیت واکنش نشان می‌دهد.

هزینه‌های نیمه متغیر

مثال دیگر هزینه شهریه دانشجو است که دارای یک بخش ثابت شهریه و یک بخش متغیر است که تابع تعداد واحدهای درسی انتخابی توسط دانشجو است. به هزینه نیمه متغیر اصطلاحاً هزینه‌های مخلوط هم می‌گویند. در حسابداری صنعتی هزینه‌ها را به دو دسته ثابت و متغیر طبقه‌بندی می‌کنند؛ در مورد هزینه‌های نیمه متغیر، بخش ثابت آن را با هزینه‌های ثابت و بخش متغیر آن را با هزینه‌های متغیر جمع می‌کنند.

5. طبقه‌بندی هزینه‌ها براساس ارتباط با محصول

بر این اساس هزینه‌ها به دو بخش مستقیم تولید و غیرمستقیم تولید طبقه‌بندی می‌شوند.

هزینه مستقیم

هزینه غیرمستقیم

6. طبقه‌بندی هزینه‌ها بر اساس دیدگاه کنترلی

طبقه‌بندی هزینه‌ها از دیدگاه کنترلی به دو بخش هزینه‌های قابل کنترل و غیرقابل کنترل طبقه‌بندی می‌شوند.

هزینه‌های غیر قابل کنترل هزینه‌هایی هستند که مدیر در کوتاه مدت نمی‌تواند آن‌ها را کنترل کند، مثل هزینه بیمه و هزینه استهلاک.

هدف از ثبت و طبقه بندی هزینه ها در حسابداری صنعتی

هدف از ثبت و طبقه بندی هزینه ها در حسابداری صنعتی، کنترل هزینه‌ها به منظور مدیریت منابع و تصمیم‌گیری‌های استراتژیک است.

1. هزینه‌هایی که در تعیین موجودی کالای پایان دوره ملاک ارزیابی است.
2. ارزیابی عملکرد یک دایره با طبقه‌بندی هزینه‌ها.
3. برای تصمیم‌گیری در مورد موضوعی خاص برای توقف یا تولید یک کالا.

عوامل موثر در طبقه بندی هزینه ها در حسابداری صنعتی

در هزینه‌های موجود در طبقه‌بندی‌های مختلف، عواملی دخیل هستند که به شرح زیر است:

عوامل اصلی بهای تمام شده به طور کلی  به 3 دسته مواد اولیه، دستمزد و سربار ساخت طبقه‌بندی می‌شوند.

هزینه‌های مستقیم در حسابداری صنعتی

عواملی که در شکل‌گیری هزینه‌های مستقیم نقش دارند، عبارتند از:

مواد مستقیم در حسابداری صنعتی

مواد اولیه، اصلی‌ترین و ضروری‌ترین جزء برای ساخت و تولید یک محصول است. اهمیت وجود مواد اولیه برای تولید یک محصول به حدی است که می‌توان آن را اصلی‌ترین چهارچوب برای تولید محصولات دانست.

دستمزد مستقیم در حسابداری صنعتی

کارگرانی که در محل‌های کار مختلف فعالیت می‌کنند را می‌توان در درجات مختلفی دسته‌بندی کرد. این کارگران بسته به نوع و میزان فعالیت خود در گروه‌بندی‌های متفاوتی قرار می‌گیرند.

کارگرانی که به طور مستقیم در فرآیند تولید مشغول به کار هستند، به عنوان کارگران مستقیم تولید شناخته می‌شوند و دستمزد و حقوق آنان، به عنوان دستمزد مستقیم تلقی می‌شود. برای مثال: کارگرانی که در قسمت چوب‌بری یک کارگاه تولید صندلی فعالیت می‌کنند را کارگران مستقیم نامیده و به آن‌ها دستمزد مستقیم تعلق می‌گیرد.

سایر هزینه‌های مستقیم در حسابداری صنعتی

در بعضی از صنایع ممکن است به غیر از مواد و دستمزد که مستقیماً در تولید محصول مصرف می‌شوند، عوامل دیگری هم به صورت مستقیم نقش داشته باشند که البته قابل ملاحظه هم نباشند، به این عوامل سایر هزینه‌های مستقیم گفته می‌شود. به عنوان مثال برای حفاری از ماشین‌های مخصوص حفاری استفاده می‌شود و کلیۀ هزینه‌های مربوط به آن ماشین در زمانی که مشغول حفاری در همان صنعت است جزء هزینه‌های مستقیم آن محصول محسوب می‌شود.

هزینه‌های غیرمستقیم (سربار ساخت)

هزینه‌هایی که در تولید محصول نقش اصلی را نداشته و ارتباط مستقیم با تولید محصول ندارند و نمی‌توان آن‌ها را به آسانی به یک محصول معین، یک مرحله از تولید یا یک سفارش خاص ارتباط داد، هرچند که برای تولید محصول لازم هستند.

از جمله هزینه‌های غیر‌مستقیم می‌توان به هزینه مواد غیرمستقیم، دستمزد غیر‌مستقیم، هزینه استهلاک دارایی‌هایی مانند ساختمان‌ها و ماشین آلات، هزینه‌های بیمه‌ای کارگران، هزینه‌های تهیه سوخت، هزینه‌های نگهداری ماشین آلات و… اشاره کرد.

جمع‌بندی

در این مقاله از محاسبان، موضوع طبقه بندی هزینه ها در حسابداری صنعتی و ضرورت آن را بررسی کردیم. آشنایی با روش‌های مختلف طبقه‌بندی هزینه‌ها برای هر سازمانی ضروری است که بتواند در مسیر رشد پایدار قدم بردارد. شما چگونه هزینه‌هایتان را در کسب‌وکار خود مدیریت می‌کنید؟ نظرات و تجربیات خود را در بخش کامنت‌ها با ما به اشتراک بگذارید.

سوالات متداول