فرار مالیاتی چیست؟

مالیات مفهومی است که شنیدن آن ممکن است برای بسیاری افراد غیرقابل تحمل باشد. دلیل این موضوع شاید عدم فرهنگ‌سازی مناسب در مورد مالیات و فواید آن برای جامعه باشد. بسیاری از مودیان اطلاعات زیادی در مورد تاثیر مالیات روی اقتصاد و جامعه ندارند. همچنین افزایش نرخ مالیات‌ها هم گاهی باعث نارضایتی مودیان می‌شود. همه این‌ها باعث دامن زدن به فرار مالیاتی در کشور می‌شوند.

طبق آمارهای ارائه شده، سالانه چیزی در حدود 120 تا 130 هزار میلیارد تومان فرار از پرداخت مالیات در کشور وجود دارد. به این رقم تاثیرات منفی آن روی اقتصاد کشور را هم اضافه کنید. در این مطلب قصد داریم به موضوع دور زدن مالیات توسط برخی مودیان و جرائم مالیاتی مربوطه اشاره کنیم.

فرار مالیاتی چیست؟

به هر گونه تلاش قانون و غیرقانونی برای عدم پرداخت یا پرداخت کمتر مالیات گفته می‌شود. معمولا برخی از سازمان‌ها یا کسب‌وکارها با هدف کاهش هزینه‌ها و دور زدن قانون، اقدام به این کار می‌کنند. به طور کلی این مفهوم مجموعه فعالیت‌هایی را دربرمی‌گیرد که مودی برای کاهش یا عدم پرداخت مالیات انجام می‌دهد.

در همین راستا فرار مالیاتی در قانون جدید به عنوان جرم تلقی شده است و با انگاری فرار مالیاتی ،علاوه بر جرائم نقدی و جبران خسارت ، فرار مالیاتی جرم شناخته شده و مواد 274 الی 279 قانون مالیات های مستقیم به این موضوع اختصاص داده شده است. به عنوان یکی از اصلی ترین الزام های قانونی در جرم‌ انگاری فرار مالیاتی مربوط در مواد 199 و 200 قانون مالیات‌های مستقیم به این موضوع اشاره شده است. بر این اساس اشخاص حقیقی یا حقوقی که به هر دلیلی فرار مالیاتی داشته‌اند، مشمول جریمه‌ای معادل 20 درصد مالیات پرداخت نشده می‌شوند. این جرائم برای مودیان دولتی هم صدق می‌کند.

یکی از دلایل کشیده شدن اشخاص حقیقی و حقوقی به فرارهای مالیاتی، افزایش نرخ‌های مالیاتی است. این موضوع نه در کشور ما، بلکه در کشورهای سراسر جهان هم وجود دارد. افزایش بی‌رویه نرخ مالیات، انگیزه سرمایه‌داران را برای سرمایه‌گذاری کاهش می‌دهد. به همین دلیل دولت‌ها و قانون‌گذاران باید نهایت دقت را در این زمینه به خرج دهند.

انواع فرار مالیاتی

 

همانطور که گفتیم، فرار مالیاتی به هرگونه اقدام غیرقانونی برای عدم پرداخت مالیات گفته می‌شود. این نوع فرارها توسط مراجع مربوطه مورد پیگرد قانونی قرار می‌گیرند. البته اقدام برای کاهش غیرقانونی مالیات هم نوعی تخلف محسوب می‌شود. به این ترتیب اقدامات متفاوتی مشمول این قانون می‌شوند. این اقدامات عبارتند از:

موارد ذکر شده برخی از رفتارهای سودجویانه است که متاسفانه افراد یا اقشاری برای شانه خالی کردن از پرداخت مالیات به عنوان وظیفه قانونی به آن‌ها تمسک می جویند که در واقع تمام این افعال و رفتار ناشایست مخالف قانون و حقوق شهروندی بوده و موجبات دلسردی مودیانی را که در موعد مقر با ارائه اطلاعات صحیح اقدام به پرداخت مالیات متعلقه می کنند فراهم می آورند.

تمامی این اقدامات فرار مالیاتی واضح و آشکار محسوب می‌شوند. با این حال ممکن است برخی اشخاص حقیقی یا حقوقی، نادانسته اقدام به انجام این فعالیت‌های غیرقانونی کنند. البته این افراد هم تحت پیگرد قانونی قرار می‌گیرند. به همین دلیل و برای جلوگیری از بروز چنین اتفاقاتی، بهتر است حتما با کارشناسان خبره این حوزه در ارتباط باشید.

در حال حاضر روش های فرار مالیاتی ذکر شده با توجه به اینکه از طریق رصد تراکنش های بانکی توسط سازمان امور مالیاتی قابل پیگیری و آشکار شدن هستند ، به بیراهه های فرار مالیاتی تبدیل شده اند. اما در خصوص بیراهه بودن استفاده از رمز ارزها به علت عدم تشخیص هویت دارنده آن و عدم شفافیت قانون گذاری ابهام وجود دارد.

تاثیرات فرار مالیاتی بر توسعه اقتصادی

فرار مالیاتی یکی از چالش‌های بزرگی است که تأثیرات عمیق و گسترده‌ای بر توسعه اقتصادی یک کشور و اجتماع آن دارد. در ادامه به برخی از تأثیرات مهم اجتناب از پرداخت مالیات بر توسعه اقتصادی پرداخته ایم:

1. تأثیرات منفی بر سرمایه‌گذاری

کاهش منابع مالی دولت و تضعیف نظام مالیاتی می‌تواند باعث کاهش سرمایه‌گذاری‌ها و افت قابل‌توجه در سطح تولید و اشتغال شود.

2. آسیب به اعتماد عمومی

3. آسیب به رقابت عادلانه

اجتناب از پرداخت مالیات می‌تواند باعث تضعیف رقابت عادلانه در بازار شود، زیرا افراد یا شرکت‌هایی که مالیات نپرداختند، هزینه‌های تولید و عرضه کالا و خدمات را کاهش می‌دهند و در نتیجه می‌توانند با قیمت‌های پایین‌تر به بازار وارد شوند.

4. تبعیض اقتصادی

5. کاهش منابع مالی دولت

فرار مالیاتی باعث کاهش درآمد مالیاتی دولت می‌شود که در نتیجه منابع مالی برای سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، آموزش، بهداشت و سایر زمینه‌های مورد نیاز توسعه کشور کاهش می‌یابد.

6. ناتوانی در ارائه خدمات عمومی

کاهش منابع مالی دولت به دلیل اجتناب از پرداخت مالیات باعث ناتوانی در ارائه خدمات عمومی مؤثر و کیفی می‌شود، که این موضوع می‌تواند تأثیر منفی بر سلامت، آموزش، حمایت از زنان و کودکان، زیرساخت‌ها و غیره داشته باشد.

7. افزایش بدهی‌های دولتی

با توجه به این تأثیرات، مقابله با فرار مالیاتی و تقویت نظام مالیاتی به عنوان یکی از اساسی‌ترین عوامل تأثیرگذار در توسعه اقتصادی و اجتماعی از اهمیت بسزایی برخوردار است.

جرایم مالیاتی شامل چه مواردی هستند؟

جرایم مالیاتی تنوع بسیار زیادی دارند که برای هر کدام مجازات عدم پرداخت مالیات نیز در نظر گرفته شده است. برخی از جرایم مالیاتی شامل موارد زیر هستند و مصادیق فرار مالیاتی و مصداق جرم مالیاتی به حساب می آیند (نکته مهم این است که برای تک تک موارد زیر مجازات فرار مالیاتی در نظر گرفته می شود) :

• پرداخت مالیات پس از سررسید مقرر
• عدم تسلیم اظهارنامه مالیاتی
• کتمان درآمد یا ابراز هزینه های غیر واقعی در اظهارنامه تسلیمی
• عدم تسلیم ترازنامه و حساب سود و زیان یا عدم ارائه دفاتر
• رد دفاتر قانونی
• عدم تسلیم فهرست دریافت کنندگان حقوق ظرف مهلت مقرر
• عدم ارسال صورت یا فهرست یا قراردادهای پیمانکاری
• عدم پرداخت مالیات حقوق و مالیات تکلیفی ظرف مهلت مقرر
• عدم پرداخت مالیات تکلیفی موضوع ماده ۱۰۴ ظرف مهلت مقرر
• عدم صدور صورتحساب یا عدم درج شماره اقتصادی خود و طرف معامله یا استفاده از شماره اقتصادی خود برای معاملات دیگران یا استفاده از شماره اقتصادی دیگران برای خود
• عدم ارائه فهرست معاملات انجام شده و قراردادها در سامانه مربوطه در مهلت مقرر
• عدم ارائه گزارش حسابرسی مالی در مهلت مقرر

طبق قانون تمامی موارد بالا جرایم مالیاتی به حساب می آیند و مجازات های مالی و غیرمالی و جریمه فرار مالیاتی برای آن ها در نظر گرفته شده است.

مجازات دور زدن مالیات برای اشخاص حقوقی

در یک شرکت اگر افراد دیگری از دور زدن مالیات اطلاع داشته باشند و این موضوع را به مراجع ذی صلاح اطلاع ندهند، شریک جرم محسوب می‌شوند. مجازات این جرم ممنوعیت هرگونه فعالیت شرکت برای 6 ماه تا 2 سال است. مجازات افراد خاطی هم 6 ماه تا 2 سال حبس تعزیری است. همچنین تا 2 سال از انجام هرگونه فعالیت اقتصادی محروم خواهد شد و و انتشار احکام صادر شده از دادگاه در رسانه‌های ملی و یکی از روزنامه های کثیر الانشار کشور را به همراه دارد.

مجازات دور زدن مالیات برای اشخاص حقیقی

وقتی صاحب مشاغل یا کسب‌وکار کوچک از پرداخت مالیات خودداری کند، فرار مالیاتی اشخاص حقیقی رخ داده است. همچنین گاهی فرارهای مالیاتی به مالیات بر ارث و سایر مالیات‌ها هم مرتبط می‌شود. در این نوع دور زدن‌های مالیات، شخص مجرم 6 ماه تا 2 سال حبس خواهد شد. همچنین متحمل جرایم نقدی بین 2 تا 8 میلیون تومان و 31 تا 74 ضرب شلاق می‌شود. این مجرم از حقوق اجتماعی بین 6 ماه تا 2 سال محروم خواهد شد و انتشار احکام صادر شده از دادگاه در رسانه‌های ملی و یکی از روزنامه های کثیر الانشار کشور را به همراه دارد.

مجازات همکاری در فرار مالیاتی

در برخی موارد گزارش نکردن تخلفات و فرار مالیاتی هم جرم است. مطابق قانون اگر حسابرسان ، حسابداران ، ماموران مالیاتی و کارکنان بانک ها و موسسات مالی و اعتباری مطلع شوند که شخص یا اشخاصی مرتکب جرم فرار مالیاتی شده اند ، اما آن را گزارش نکنند محکوم به تحمل 6 تا 24 ماه حبس خواهند شد. البته باید این موضوع ثابت شود که آن‌ها از این موضوع اطلاع داشته‌اند و آن را گزارش نکرده‌اند. همچنین بر اساس انواع فرار مالیاتی که از آن‌ها اطلاع داشتند، فرد به شلاق یا پرداخت جریمه نقدی و محرومیت از حقوق اجتماعی برای مدت تعیین شده طبق قانون محکوم خواهند شد

عوامل افزایش دهنده فرار مالیاتی

پیدا کردن ریشه‌ها و زمینه‌های پیدایش این نوع فرارهای مالیاتی به مبارزه با آنها کمک زیادی می‌کند. بررسی‌های انجام شده، عوامل زیر را در گسترش فرارهای مالیاتی موثر می‌دانند:

• جا نیفتادن فرهنگ مالیات در سطح جامعه؛ معمولا دیدگاه افراد به مالیات، نوعی تحمیل و زور از طرف سیستم حاکم است.
• ارائه نکردن خوداظهاری توسط خود اشخاص در اظهارنامه به دلیل نداشتن ضمانت اجرایی
• نبود سیستم نظارتی جامع برای ثبت اطلاعات
• نداشتن اطلاعات و شناخت کافی توسط مودیان
• تاخیر در وصول مالیات
• وجود قوانین معافیت‌های مالیاتی بسیار گسترده

ممکن است همیشه این سوال را در ذهن خود داشته باشید و یا به تازگی برایتان این سوال پیش آمده که چرا فرار مالیاتی صورت می گیرد؟ یا نقش دولت در کنترل این نوع رفتار نابه هنجار چیست؟

فرار مالیاتی در حالت اول و شاید مهمترین آن از عدم فرهنگ سازی مالیاتی درست در کشور ها صورت می گیرد در اینجا دولت با اتخاذ تدابیر درست و تاثیر گذار از راه های مختلف همچون: تبلیغات تلوزیونی، انواع تشویق ها و مزایا و… می تواند فرهنگ پرداخت درست مالیات و نه فرار از مالیات را به خوبی در ذهن مردم و فعالان اقتصادی شکوفا کند.

از دید صاحب نظران این موضوع این ناهنجاری اکثرا در قشر پردرآمد ها به وسیله جعل اسناد و ارائه آمار غلط صورت می گیرد. چنین رفتاری مطمئنا عواقبی دارد یکی از آنها تامین نشدن درآمد های مورد انتظار دولت اشاره کرد که نتیجه آن عدم ارائه خدمات اجتماعی مطلوب می باشد استمرار این رفتار غیر قانونی حتی موجب توزیع نشدن درآمد ها در سطح جامعه و انباشت ثروت گروه های خاص را فراهم میکند که نتیجه آن به قدرت سیاسی رسیدن بعضی از گروه ها و در بدترین حالت شکاف طبقاتی صورت گرفته در این وضعیت موجب تنش بین حوزه های سیاست و اجتماعی در جامعه می شود.

به طور کلی، آگاهی از انواع فرارهای مالیاتی و عوامل موثر در افزایش آنها، اهمیت بسیاری در جلوگیری از این اقدامات دارد. همچنین، تشویق به ایجاد فرهنگ مالیاتی در جامعه، ارائه آموزش‌های لازم به افراد و شفافیت در فرآیند مالیاتی، می‌توانند به کاهش فرارهای مالیاتی کمک کنند. از این رو، همکاری با مراجع مالیاتی و مشاوران مالیاتی متخصص، گام مؤثری در سوی تقویت سیستم مالیاتی و کاهش این اقدامات غیرقانونی خواهد بود.

فقدان فرهنگ مالیاتی و آموزش در سطوح مختلف به عنوان علل مهم فرار مالیاتی می باشد بنابراین سطح پایین تر فرهنگ مالیاتی منجر به سطوح بالاتر فرار مالیاتی می شود.

آشنایی با سامانه گزارش جرائم فرار مالیاتی

تا اینجا با مفهوم فرار یا دور زدن مالیات و جرائم مربوط به آن آشنا شدید. حالا نوبت به آشنایی با سامانه گزارش این نوع جرائم می‌رسد. به دلیل افزایش حجم فرارهای مالیاتی، سامانه‌ای توسط سازمان مالیات کشور، برای گزارش این نوع جرائم راه‌اندازی شده است.

اداره امور مالیاتی برای ایجاد سیستم مالیاتی یکپارچه و عادلانه ، قوانین مالیاتی سفت و سختی را ایجاد کرده است تا مانع از فرار و تخلفات مالیاتی شود به همین علت با ایجاد سامانه سوت زنی مالیاتی از طریق سایت سازمان امور مالیاتی و سامانه تلفنی 1526 اشخاصی که قصد گزارش جرائم مالیاتی را دارند، می‌توانند با مراجعه به این سایت شرح جرم را ثبت کنند.

بررسی چگونگی جلوگیری از فرار مالیاتی

بحث دریافت مالیات و جلوگیری از فرارهای مالیاتی اهمیت بالایی برای دولت دارد. چرا که بخش زیادی از بودجه دولت را مالیات‌ها تشکیل می‌دهند. دریافت مالیات از گروه‌های مختلف درآمد بر اساس قانون مالیات‌های مستقیم و مالیات ارزش افزوده انجام می‌شود. در قوانین مربوط به این دو مالیات، مقررات مشخصی در مورد معافیت و مجازات مالیاتی ذکر شده است.

به طور کلی و باتوجه به قوانین جدید سازمان امور مالیاتی، برخی اشخاص و مشاغل هیچ راهی برای فرار مالیاتی ندارند. درواقع این افراد به نوعی ملزم به پرداخت مالیات شده‌اند. برای مثال کارمندان بخش خصوصی یا دولتی، مالیاتشان را از طریق کسر حقوق پرداخت می‌کنند. همچنین مالیات بر ارزش افزوده که 9 درصد است و از مصرف‌کنندگان دریافت می‌شود. برای فرار از پرداخت این نوع مالیات‌ها، هیچ راهی وجود ندارد.

به طور کلی عدم وصول مالیات در بخش‌های مختلف، صدمات جبران‌ناپذیری را به اقتصاد کشور وارد می‌کند. این کار امنیت اقتصادی را با مشکل روبرو کرده و باعث عدم سرمایه‌گذاری خارجی در کشور می‌شود. به همین دلیل اصلاح و برنامه‌ریزی مناسب و الزام به پرداخت مالیات توسط مودیان ضروری به نظر می‌رسد.

راهکاری مطمئن برای مقابله با فرار مالیاتی

قانون مالیات های مستقیم مهمترین ابزار مقابله با فرار مالیاتی است که برای اولین بار در سال ۱۳۴۵ در ایران به تصویب رسید و در طول سالیان متمادی این قانون بارها مورد بازنگری قرار گرفته و همواره اصلاحاتی در آن صورت گرفته است. اما فرار مالیاتی چه در ایران و چه در سایر کشورهای جهان همچنان موضوعی است که با خلأهای جدی در قانون مواجه است.

یکی از مهمترین مواد قانونی در جرم انگاری فرار مالیاتی مربوط به مواد ۱۹۹ و ۲۰۰ قانون مالیات های مستقیم است که به موجب آن هر شخص حقیقی یا حقوقی که به موجب مقررات این قانون، مکلف به کسر و ایصال مالیات از سایر مؤدیان است و در صورت تخلف از وظایف مقرر، علاوه بر مسئولیت تضامنی که با مودی در پرداخت مالیات خواهد داشت، مشمول جریمه ای معادل ۲۰ درصد مالیات پرداخت نشده در موعد مقرر خواهد بود.

رعایت نکردن مقررات مالیاتی نه تنها در ایران، بلکه در کشورهای پیشرفته نیز موضوع مهمی است. فرار مالیاتی همیشه موضوع مهمی برای مالیات دهندگان در همه جا بوده است. از این رو در کشورهای دیگر با توجه به سیستم های اطلاعاتی پیشرفته و تدوین مقررات محدود کننده سعی در کاهش آن داشته اند. آموزش مالیات نه تنها در زمینه مالیات بر ارزش افزوده، بلکه در سایر منابع مالیاتی نیز ضروری و مهم است.

در ایران با مروری بر گذشته های دور در می یابیم که هیچ گاه نگاه چندان مثبتی به پرداخت مالیات در کشور وجود نداشته است. بنابراین برای اینکه بتوانیم در این زمینه در جامعه فرهنگ سازی مناسبی داشته باشیم باید در گام اول عوامل این نگاه منفی را شناسایی و آن را تغییر دهیم و نگاه مردم را به درآمد مالیاتی مثبت کنیم.

راهکارهای مقابله با فرار مالیاتی چیست؟

جلوگیری از فرار مالیاتی یک چالش جامع و مهم در سطح بین‌المللی است که نیازمند تدابیر جدید و نوآورانه است. در ادامه به چند راهکار نوین برای مقابله با اجتناب از پرداخت مالیات پرداخته ایم:

1. فرهنگ‌سازی و آموزش

ارتقاء آگاهی عمومی و آموزش درباره اهمیت مالیات و تأثیرات مثبت آن بر جامعه، اقتصاد و توسعه کشور می‌تواند به کاهش فرار مالیاتی کمک کند. برنامه‌های آموزشی و تبلیغاتی باید در جامعه به وسیله مدارس، دانشگاه‌ها، رسانه‌ها و سایر ارگان‌های اجتماعی ترویج شوند.

2. استفاده از فناوری اطلاعات

بهره‌گیری از فناوری اطلاعات برای ایجاد سامانه‌های مالیاتی هوشمند و شفاف، کاهش ارتباطات نقدی و افزایش پایداری و امنیت اطلاعاتی می‌تواند از فرار مالیاتی جلوگیری کند.

3. تشدید قوانین و کنترل‌ها

تشدید نظارت و کنترل‌های مالیاتی، ترتیب‌دادن قوانین مالیاتی و تعیین جرائم سنگین‌تر برای اجتناب از پرداخت مالیات می‌تواند ترس از تخلفات مالیاتی را افزایش دهد و افراد را از این کارها باز دارد.

4. همکاری بین‌المللی

تقویت همکاری و هماهنگی بین کشورها در زمینه مبارزه با فرار مالیاتی و اطلاعات‌رسانی میان دولت‌ها می‌تواند از انتقال سریع و پنهان دارایی‌ها به کشورهای دیگر جلوگیری کند.

5. تشویق به افشای اطلاعات

ارائه امتیازات و تشویق‌های مالی به افرادی که اطلاعات مرتبط با فرار مالیاتی ارائه می‌دهند، می‌تواند به شناسایی و پیگیری تخلفات کمک کند.

6. اصلاح سیاست‌های مالیاتی

اصلاح سیاست‌های مالیاتی به‌طوری که مناسب و عادلانه باشند و افراد را به پرداخت مالیات ترغیب کنند، می‌تواند از فرار مالیاتی جلوگیری کند.

7. ترکیب رویکردهای حقوقی و اقتصادی

ترکیب قوانین مالیاتی موثر با تشویق به سرمایه‌گذاری‌های مؤثر اقتصادی می‌تواند سیاست‌هایی را فراهم کند که از یک سو به اقتصاد رونق بدهد و از سوی دیگر از فرار مالیاتی جلوگیری کند.

از نظر کارشناسان و اقتصاد دانان این راهکارها می‌توانند به تدریج به کاهش اجتناب از پرداخت مالیات و تقویت نظام مالیاتی کشورها کمک کنند. همچنین، ترکیبی از این راهکارها با توجه به وضعیت اقتصادی و اجتماعی هر کشور می‌تواند تأثیربخش‌تر و کارآمدتر باشد.

بررسی وضعیت فرار مالیاتی در ایران

طبق گفته معاون مالیات‌های مستقیم سازمان مالیات کشور، چیزی در حدود 120 تا 130 هزار میلیارد تومان در سال فرارهای مالیاتی تشکیل می‌دهند. این رقم سرسام‌آور از بودجه دولت کم می‌شود. همانطور که می‌دانید مالیات‌ها منابع درآمد عمده دولت در کشورهای توسعه‌یافته محسوب می‌شوند. در کشور ما هم بنا بر مولفه‌های اقتصاد مقاومتی به درآمد دولت از طریق وصول مالیات تاکید شده است.

قانون در کشور ما چه راه‌ها و برنامه‌هایی برای جلوگیری از فرار مالیاتی دارد؟ همانطور که اشاره کردیم افزایش نرخ مالیات به بی‌انگیزگی سرمایه‌گذاران منجر می‌شود. به همین دلیل در تعیین نرخ‌ها و قوانین مربوط به مالیات باید نهایت دقت صورت بگیرد.

پیامدهای فرار مالیاتی

فرار مالیاتی مسئله‌ای است که از چند جهت می‌تواند بر اقتصاد یک کشور تاثیرگذار باشد. اولین پیامد فرار از مالیات این است که توانایی دولت را در جمع‌آوری مالیات و برآوردن نیازهای بودجه کاهش می‌دهد. به بیان دیگر فرار مالیاتی با کاهش درآمدهای مالیاتی، توزیع بار مالیاتی را تحت‌ تاثیر قرار می‌دهد و می‌تواند از طریق محدودکردن گزینه‌های مورد انتخاب دولت، سیاست مالی را با مشکل روبه‌رو سازد. از دیگر پیامدهای فرار مالیاتی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

جرم فرار مالیاتی در قانون اساسی

جرم فرار از مالیات سبب آسیب به اقتصاد کشور می‌شود زیرا بخشی از درآمد دولت از طریق دریافت آن تأمین می‌شود. اگر مؤدیان مالیات را درست پرداخت نکنند، این موضوع ضرر عمده‌ای را به دولت وارد خواهد کرد. دولت باید برای جبران این ضرر از راه‌های دیگری اقدام کند. به همین دلیل، ضمانت اجراهای شدید و سخت‌گیرانه‌ای در خصوص مقابله با این جرم پیش‌بینی ‌شده است.

فرار مالیاتی یکی از جرائم علیه کشور است که در قانون اساسی به صورت صریح محکوم شده است. بنابراین، هر کس که با هر روشی قصد فرار از مالیات را داشته باشد، مرتکب جرم شده است. پس از اصلاحات مکرر در قوانین مالیاتی ایران، در ماده ۲۰۱ قانون مالیات‌های مستقیم ۱۳۸۰ و در ماده ۲۷۴ اصلاحیه قانون مزبور مصوب ۱۳۹۴، این پدیده اقتصادی را جرم شناخته شده و بر اساس ماده ۲۰۱ مقرر گردیده است که:

بنابراین هرگاه فرد یا شرکتی طی ۳ سال متوالی از تسلیم کردن اظهارنامه مالیاتی‌اش خودداری کند، مجرم شناخته خواهد شد.

انواع جرائم مالیاتی

برای تنبیه مودیان بد حساب یا مودیانی که مالیات خود را به هر دلیلی پرداخت نمی‌کنند، جرائمی را به عنوان تنبیه در نظر گرفته است. در صورتی که مودیان تکالیف مالیاتی خود را رعایت نکنند با شیوه‌هایی که در ادامه مطرح می‌کنیم با آنها برخورد خواهد شد.

1. محاسبه مالیات به روش علی‌الراس

همانطور که می‌دانید، اصل در نظام مالیاتی بر خوداظهاری گذاشته می‌شود. درواقع سازمان امور مالیاتی، اصل را بر صحت اطلاعات درج شده در اظهارنامه می‌گذارد. با این حال ممکن است برخی مودیان از انجام تکالیف خود سرباز زنند. در این حالت کارشناس و مامور مالیاتی شخصا برای بررسی و ارزیابی اطلاعات اقدام می‌کند. این شیوه برای مودیانی در نظر گرفته می‌شود که با سازمان مالیات همکاری نمی‌کنند و به نوعی فرار مالیاتی دارند. درواقع این شیوه نوعی مجازات برای این افراد محسوب می‌شود. قانونگذار موارد زیر را مشمول علی‌الراس بودن مالیات می‌داند:

• عدم ارائه ترازنامه و صورت حساب سود و زیان در موعد مقرر
• غیرقابل رسیدگی بودن مدارک ارائه شده توسط اداره مالیات
• عدم ارائه ممیزی مدارک و گزارشات

2. محرومیت از معافیت و بخشودگی

در قانون مالیات‌های مستقیم و بنا به شرایط خاصی، مودی مالیاتی از پرداخت مالیات معاف می‌شود. البته در صورتی که اظهارنامه مالیاتی خود را به موقع تحویل بدهد. اگر اظهارنامه توسط مودی تسلیم اداره مالیات نشود از معافیت مالیاتی خبری نخواهد بود.

3. جریمه و حبس

در موارد خاصی قانون برای مودیانی که فرار مالیاتی مرتکب می‌شوند، جریمه و حبس درنظر گرفته است. به این ترتیب مودیان مالیاتی که از انجام تکالیف خود امتناع می‌کنند، ممکن است مشمول جریمه و حبس شوند.

4. باطل شدن اسناد انتقال صوری

گاهی برخی از مودیان به منظور دور زدن قوانین مالیاتی، اقدام به انتقال اموال و دارایی‌های خود به همسر یا فرزندان می‌کنند. سازمان امور مالیاتی در صورت احراز، مودیان خاطی را با ابطال اسناد مذکور جریمه می‌کند.

5. ممنوع الخروج کردن

در ماده 202 قانون مالیات‌های مستقیم به این موضوع اشاره شده است. بر این اساس سازمان امور مالیاتی می‌تواند از خروج بدهکاران مالیاتی از کشور جلوگیری کند.

6. مجازات اداری

این جرائم مربوط به متخلفان سازمان‌های دولتی یا شهرداری‌ها می‌شود. به این ترتیب کارکنان سازمان‌های دولتی اگر فرار مالیاتی انجام دهند علاوه‌بر مجازات‌های دیگر به مجازات اداری و محرومیت از فعالیت نیز محکوم می‌شوند.

منظور از فرار مالیاتی بانک‌ها چیست؟

فرارهای مالیاتی فقط مختص شرکت‌ها و کسب‌وکارهای مختلف نیست. گاهی بانک‌ها هم از پرداخت مالیات خودداری می‌کنند. به همین دلیل در قانون اساسی به این موضوع اشاره شده است. بر اساس این قانون در صورتی که بانک‌ها بیشتر از نرخ مقرر بهره بانکی، اقدام به پرداخت سود سپرده کنند، باید مالیات پرداخت کنند. این کار باعث افزایش مشتریان و سپرده‌گذاران خواهد شد. اگر بانک‌ها نسبت به پرداخت این مالیات اقدام نکنند، مجرم شناخته می‌شوند و با آنها مطابق قانون فرارهای مالیاتی برخورد می‌شود.

نحوه گزارش فرار مالیاتی

برای مقابله با افزایش فرارهای مالیاتی، سازمان امور مالیاتی کشور اقدام به انجام زیر ساخت هایی نموده است یکی از راه‌های گزارش فرار مالیاتی در ایران تماس با شماره گویای 1526 سازمان امور مالیاتی کشور است. فردی که از تخلف مالیاتی یک مجموعه مطلع شده باید با این شماره تلفن تماس گرفته و مشخصات فرد متخلف را اعلام کند.

گزارش‌ دهندگان با ورود به این سامانه می‌توانند گزارش مربوطه را مطابق با فرآیند پیش ‌بینی شده در سامانه درج کرده و کد رهگیری اختصاصی را از طریق پیامک دریافت کنند. این سامانه به افراد امکان می‌دهد تا انواع جرائم مالیاتی را گزارش داده و به مقابله با این اقدامات غیرقانونی کمک کنند. برای مطالعه کامل تر در خصوص گزارش فرار مالیاتی در مقاله مرتبط باسوت زنی مالیاتی مفصل به آن پرداخته ایم.

فرار مالیاتی و اجتناب مالیاتی چه تفاوتی باهم دارند؟

تفاوت اصلی بین این دو مفهوم در رفتار مودیان مالیاتی خلاصه می‌شود. فرار یا دور زدن مالیات نوعی جرم و تخلف از قانون محسوب می‌شود. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که مودی رفتاری را انجام می‌دهد تا از پرداخت مالیات خودداری کند. از طرف دیگر در اجتناب مالیاتی، فرد ترسی از افشای عمل خود ندارد. این موضوع از خلا‌های موجود در قوانین مربوط به مالیات نشات می‌گیرد. در اجتناب مالیاتی، فرد به دنبال راهکارهایی برای کاهش مالیات است.

چند نکته مهم در خصوص فرار مالیاتی و جرائم مربوط به آن

حال که با کلیات فرارهای مالیات و جرائم آن آشنا شدید، بهتر است نکاتی را هم درباره این موضوع بدانید:

آیا هنوز هم راه هایی برای فرار مالیاتی وجود دارد و می توان از مالیات فرار نمود ؟

در پاسخ به این سوال باید گفت که تاریخ انقضای فرار مالیاتی در ایران فرا رسیده و دیگر به تاریخ پیوسته است بنابراین دیگر نمی تواند کسی امکان فرار مالیاتی درستی داشته باشد و از بار مالیاتی و جرائم و مجازات های آن در امان باشد، تا قبل از سال 1395 فرار مالیاتی در ایران جرم به حساب نمی آمد.

نقطه مقابل فرار مالیاتی، قرار مالیاتی وجود دارد یعنی اینکه بجای انجام فرار مالیاتی با دید باز تکالیف مالیاتی خود را انجام بدهید. با انجام قرار مالیاتی، زمانی که تکالیف قانونی مالیاتی که برای همه شهروندان در ایران تدوین شده است به درستی اجرا شود باعث حذف جریمه ها و کاهش مالیات مضاعف خواهد شد بنابراین درآمدها بصورت واقعی افزایش می یابد و باعث توسعه کسب و کار و بیزینس می شود.

نتیجه گیری

فرار مالیاتی یکی از معضلات بزرگی است که دولت با آن دست و پنجه نرم می‌کند. سالانه هزاران میلیارد از کسری بودجه شامل فرارهای مالیاتی می‌شود. همین موضوع آسیب‌های اقتصادی زیادی را برای کشور به همراه دارد. دور زدن مالیات از شکاف‌ها و خلاهای موجود در قوانین مالیاتی نشات می‌گیرند. به همین دلیل باید تدابیر لازم در این زمینه صورت بگیرد.

افزایش فرارهای مالیاتی منجر به بی‌انگیزگی سرمایه‌گذاران و افزایش شکاف طبقاتی در جامعه می‌شود. با این حال برای جلوگیری از فرارهای مالیاتی جرائمی را برای مودیان متخلف درنظر گرفته‌اند. در این مطلب به بررسی دلایل فرارهای مالیاتی و جرائم مربوط به آن پرداختیم.