ماده ۱۸۱ قانون مالیات های مستقیم (پلیس مالیاتی)

فرض کنید که سازمان امور مالیاتی نسبت به اطلاعات مالی یک شرکت شک و شبهه برایش ایجاد می‌شود. در این زمان، سازمان مجوز دارد که گروهی از افراد متخصص را با حکم قضایی برای بازرسی به دفتر مودی بفرستد و مدارک مستندات لازم را بررسی کند. در ادامه این مقاله از محاسبان ماده ۱۸۱ قانون مالیات های مستقیم را کامل شرح می‌دهیم. 

تعریف ماده ۱۸۱ قانون مالیات های مستقیم

ما ماده ۱۸۱ قانون مالیات های مستقیم را ساده و خلاصه تعریف می‌کنیم و تصویر متن دقیق آن را برای مطالعه دقیق در اختیارتان قرار می‌دهیم. 

فرض کنید که سازمان امور مالیاتی نسبت به صحت اسناد، مدارک و دفاتر ارائه شده توسط مودی شک می‌کند یا نشانه‌هایی از عدم رعایت قوانین مالیاتی در اسناد او می‌بیند. در این شرایط برای نظارت روی این موارد، ماده ۱۸۱ قانون مالیات های مستقیم را تدوین کردند، که سازمان امور مالیاتی با هدف کنترل دفاتر، اسناد و مدارک الکترونیکی و دستی مودیان، واحدی تحت عنوان بازرسی مالیاتی در سازمان امور مالیاتی کشور ایجاد کرد. 

این واحد با دستور رئیس کل سازمان امور مالیاتی یا اشخاص مجاز از طرف او، برای اعزام هیات‌های بازرسی با توجه به مورد با مجوز قضائی با عضویت نماینده دادستان یا دادگستری تشکیل می‌شود. سپس به محل فعالیت قانونی مودی مراجعه می‌کنند و کلیه دفاتر، اسناد، مدارک، اطلاعات و سوابق مالی مودی را بررسی می‌کنند و در صورت ضرورت با ارائه رسید، آن‌ها را به اداره امور مالیاتی مربوطه انتقال می‌دهند. اداره امور مالیاتی ذی‌ربط مکلف است دفاتر، اسناد و مدارک منتقل شده را حداکثر ظرف مدت دو هفته به مودی برگرداند. 

حالا سراغ بررسی تبصره‌های ماده ۱۸۱ قانون مالیات های مستقیم می‌رویم:

در ادامه به ماده‌ها و تبصره‌های این آیین‌نامه در هر تیتر می‌پردازیم و آن را به زبان ساده برای شما توضیح می‌دهیم.

هدف ماده ۱۸۱ قانون مالیات های مستقیم

هدف از این ماده، نظارت بر اجرای قوانین مالیاتی و جلوگیری از ضایع شدن حق و حقوق مودیان است. در همین راستا، سازمان امور مالیاتی، تیمی جهت بازرسی پرونده‌ها در محل شرکت‌ها ایجاد کرد؛ چرا‌که در بازرسی‌های حضوری، اسناد و مدارک در اختیار بازرسین مالیاتی یا ممیزان مالیاتی و حسابرس‌ها قرار می‌گیرد و آن‌ها با دقت مستندات را بررسی می‌کنند. حتی به این بازرسین، پلیس مالیاتی هم می‌گویند؛ چرا‌که این بازرسین با بررسی شواهد و مستندات، می‌توانند جرایم متخلفین مالیاتی را شناسایی کنند.

بیشتر بخوانید: سوت زنی مالیاتی

شرایط بازرسی از محل اسناد مودی

طبق ماده ۴ آیین‌نامه اجرایی ماده ۱۸۱ قانون مالیات های مستقیم، کليهٔ گزارش‌ها و درخواست‌های‌ لازم در ارتباط با اجرای این ماده از سوی ماموران مالياتی يا ساير مراجع قانونی ذی‌ربط باید به اداره کل مربوطه ارسال شود و اداره کل مذکور پس از بررسی موضوع، مراتب را ضمن معرفی اعضای هيات جهت صدور حکم به رئيس کل سازمان يا اشخاصی که رئيس سازمان به آنان تفويض اختيار کرده است، ارسال می‌‌کند. در متن حکم صادر شده موارد زیر بايد مشخص شود:

الف: روز و تاریخ اجرای ماموريت؛

ب: محل مراجعه اعم از محل فعاليت يا مرکز امور يا اقامتگاه قانونی و ساير محل‌های نگهداری دفاتر، اسناد و مدارک مؤدی مورد حکم.

اعضای هیئت‌های موضوع ماده ۱۸۱

طبق ماده ۱ و ماده ۲ آیین‌نامه اجرایی ماده ۱۸۱ قانون مالیات های مستقیم یا پلیس مالیاتی، هيأت‌هايی تشکیل شده از سه نفر به محل فعاليت يا اقامتگاه قانونی موديان اعزام می‌شوند.

ماده ۲ آیین نامه اجرایی: اعضای هيات‌های موضوع ماده ۱۸۱ قانون مالیات های مستقیم، از ميان افراد بصیر و مطلع در امر حسابرسی مالیاتی، از طرف رئيس کل سازمان امور مالیاتی کشور انتخاب می‌شوند و یکی از اعضاء هیات یاد شده به حکم مقام مزبور، سرپرستی هيأت را به عهده خواهد داشت.

طبق تبصره ۱ ماده ۲ این آیین‌نامه، با درخواست رئیس کل سازمان امور مالیاتی کشور و موافقت مراجع ذی‌صلاح قانونی‌، هيات را يک نفر به عنوان نماينده رئیس دادگستری یا دادگاه محل همراهی می‌کند. همچنین طبق تبصره ۲ ماده ۲ آیین‌نامه این ماده، واحدهای اجرایی هیأت موظفند در صورت ضرورت، تعدادی متخصص در امور رايانه‌ای در اختيار هيأت قرار دهند.

وظایف هیات بازرسی ماده ۱۸۱ قانون مالیات های مستقیم

وظایف هیات بازرسی ماده ۱۸۱ قانون مالیات های مستقیم به شرح زیر است:  

• بررسی کلیهٔ دفاتر، اسناد و مدارک سال جاری (اعم از مدارک کاغذی یا الکترونیکی) 
• بررسی مدارک سال‌های قبل در صورت ضرورت
• تهیه رونوشت یا تصویر از تمام یا برخی از مدارک 
• به همراه بردن دفاتر، اسناد و مدارک در صورت نیاز با ارائه رسید به مودی
• تهیه گزارش از دفاتر، اسناد و مدارک
• تهیه صورت‌جلسه از اطلاعات کسب شده
• دریافت امضا از مودی، حسابدار یا مدیر مالی

بازرسین یا ممیزان و حسابرسان به صورت کاملاً سر زده به دفاتر و شرکت مودی می‌‌روند و درخواست اسناد و مدارک می‌دهند. هیات بازرسین موظف است که هنگام مراجعه، کلیهٔ دفاتر، اسناد و مدارک سال جاری و در صورت ضرورت دفاتر، اسناد و مدارک سال‌های قبل را بررسی کند. چنانچه در این بازرسی‌ها متوجه عدم رعایت قوانین مالیاتی، قانون مالیات بر ارزش افزوده، آیین‌نامه اجرایی ماده ۹۵ قانون مالیات مستقیم و تکالیف مالیاتی ماده ۱۶۹ و ۱۶۹ مکرر قانون مالیات مستقیم شدند، آن در صورتجلسه خود مطرح کنند.

هيأت‌ها می‌توانند طبق مجوزهای احکام ماموريت خود، کلیهٔ دفاتر و اسناد و مدارک مالی مؤدیان ( اعم از مدارک کاغذی یا اطلاعات الکترونیکی) را اعم از اینکه مربوط به سال مراجعه يا سنوات قبل باشند، به منظور کسب اطلاعات لازم و ارائه آن به مراجع ذی‌صلاح مالیاتی، مورد رسیدگی قرار دهند و در صورت ضرورت از تمام يا برخی از آنها تصوير يا رونوشت تهيه کنند. همچنین در صورت عدم امکان رفع نياز، با ارائه رسيد به مودی، دفاتر و اسناد و مدارک سنوات قبل را به همراه ببرند و به امور اجرایی ماده ۱۸۱ قانون ياد شده يا اداره کل امور مالیاتی مربوط تحويل دهند.

مسئولان موضوع این آیین‌نامه بايد برنامه‌ریزی کنند که اداره کل امور مالياتی یا امور اجرايی ماده ۱۸۱ قانون مالیات های مستقیم، در اسرع وقت دفاتر و اسناد و مدارک گرفته شده را بررسی و گزارش و صورت جلسه‌های لازم را به منظور ضبط در پرونده مالیاتی مربوط تهیه کنند و دفاتر و اسناد دریافتی حداکثر ظرف يک ماه از تاريخ دريافت، به‌وسيله اداره کل امور مالیاتی يا امور اجرایی ماده ۱۸۱ قانون مذکور، در قبال دریافت رسيد به مؤدی تحويل دهند.

در اجرای اين ماده هیات‌ها بايد اطلاعات کسب شده به همراه دفاتر و اسناد و مدارک اخذ شده را جداگانه صورت جلسه کرده و از مودی يا مدير امور‌‌مالی يا حسابدار وی امضا دریافت کنند و در صورت عدم حضور نامبردگان و يا خودداری از امضاء موضوع را در صورت‌جلسه ذکر کنند و همراه با صورت‌جلسه به مقامات مربوطه تحویل دهند.

اعضای هیات‌ها مکلفند اطلاعات مالی کسب کرده از مودی مالياتی را کاملاً محرمانه تلقی و از افشای آن جز در نزد مراجع مالیاتی ذی‌ربط اکيداً خودداری کنند. متخلفين از اين امر، توسط رئيس کل سازمان امور مالیاتی کشور و به تجويز بند پ ماده ۲۶۵ قانون ماليات‌های مستقيم برای تعقيب انتظامی وفق مفاد بند الف ماده ۲۶۴ قانون ماليات‌های مستقيم، به دادستانی انتظامی مالیاتی معرفی خواهند شد.

با توجه به شرايط ويژه محل ماموريت، هیات اجرایی بنابر موضوع می‎تواند تنها مؤدی، نماينده يا نمایندگان وی را در محل پذيرفته و ساير استخدام‌شدگان مودی را از دسترسی به اسناد و مدارک و رايانه‌ها منع کند.

جریمه عدم همکاری در ماده ۱۸۱ قانون مالیات های مستقیم 

زمانی که بازرسین به صورت سرزده به محل کار یا دفتر کار مودی مراجعه می‌کنند، نیاز به اسناد و مدارکی دارند که همکاری مودی را می‌طلبد. در مواردی که اطلاعات حسابداری سال جاری و سنوات قبل مودی در رايانه تحت يک نرم‌افزار متمرکز باشد و هیأت‌ اجرایی نياز به خروج رايانه مذکور جهت بررسی اطلاعات حسابداری سنوات قبل داشته باشد، مودی مکلف است اقدام لازم جهت تفکيک اطلاعات حسابداری سنوات قبل از سال جاری را در همان روز اجرای حکم، انجام دهد. 

مؤدیان مالیاتی که برای نگهداری اطلاعات مالی مربوط به فعالیت‌های شغلی خود از ابزار و سيستم‌های حسابداری الکترونیکی استفاده می‌‌کنند، مکلفند رمز ورود به رايانه و سخت افزارهای مربوط و همچنين دستورالعمل‌های نحوهٔ کار با نرم‌افزارهای‌ مالی‌ مورد استفاده را در اختيار اعضای‌ هيات‌های مراجعه‌کننده قرار دهند. در غير اين صورت، مشمول حکم قسمت اخير ماده ۱۸۱ قانون مالیات های مستقیم می‌شوند.

همچنین مطابق با ماده ۹ آیین‌نامه اجرایی این ماده، چنانچه هيات اجرايی‌ در روند رسيدگی‌ و دسترسی‌ به دفاتر و اسناد و مدارک یا صورت جلسه‌ تحویل آن‌ها و با ساير موارد ديگر، با مشکلات يا اخلال در کار مواجه شوند، می‌تواند از اختیارات قانونی نماینده دادگستری همراه هيأت بنابر موضوع استفاده کند. 

علاوه بر این در ماده ۱۲ آیین‌نامه این ماده توضیح داده شده است که اداره امور مالیاتی يا ماموران رسیدگی کننده به پرونده مالیاتی مودی که مورد اجرای ماده ۱۸۱ قانون مالیات های مستقیم قرار گرفته است، وظیفه دارند که در مواردی که مودی از ارائه دفاتر به هيات خودداری کرده، موضوع را به هيأت بند (۳) ماده (۹۷) قانون جهت اعلان نظر هيات مزبور ارجاع دهند.

پیگیری‌ پرونده‌های ماده ۱۸۱ قانون مالیات مستقیم

به منظور پیگیری روند رسیدگی و تشخیص، ادارات کل امور مالياتی موظفند هر سه ماه یکبار آخرين نتايج حاصله از ر‌سيدگی به پرونده‌های مورد اجرای ماده ۱۸۱ قانون مذکور را تا قطعيت آن و همچنين تصويری از گزارش‌ها و برگ‌های تشخيص قطعی، آرای هیات حل اختلاف و… را به واحد سازمانی مربوط در ستاد که توسط رئيس کل سازمان امور مالیاتی کشور تعیین می‌شود، ارسال کنند.

صورت جلسه ماده ۱۸۱ چند نسخه است؟

صورت مجلس موضوع مواد ۵ و ۶ اين آيين‌نامه بايد در چهار نسخه تنظيم و يک نسخه آن به مودی و نسخه ديگر در همان روز رسيدگی يا حداکثر روز بعد با گزارش اقدامات هيات به اداره کل امور مالیاتی يا امور اجرای ماده ۱۸۱ قانون سپرده شود، که در دفتر مخصوص که برای ثبت اين صورت‌جلسات اختصاص می‌يابد به ترتيب تاريخ ثبت، نگهداری و يک نسخه از صورت مجلس ماده ۵ این آيين‌نامه برای ضبط در پرونده مؤدی به اداره امور مالیاتی ذی‌ربط و يک نسخه از صورت مجلس ماده ۶ این آيين‌نامه به همراه رايانه‌ها، دفاتر و اسناد و مدارک به اداره کل امور مالياتی ذی‌ربط يا امور اجرای ماده ۱۸۱ قانون مالیات های مستقیم تحويل داده می‌شود. 

موارد صورت جلسه‌های پلیس مالیاتی 

صورت مجلس تنظیمی هیات‌های ماده ۱۸۱ قانون مالیات های مستقیم بايد شامل نکات زير باشد:

• شماره و تاریخ حکم ماموریت و مرجع صدور آن؛
• تاريخ مراجعه هيات؛
• نام و مشخصات مؤدی؛ 
• نشانی محل و ساعت مراجعه و خروج هيات برای اجرای ماده ۱۸۱ قانون مذکور؛
• سال مالیاتی مربوط به بازديد دفاتر؛
• مشخصات دفاتر ارائه شده؛
• شماره و تاريخ آخرين ثبت با قيد شماره صفحه و نوع دفاتر مربوط؛
• قيد شماره صفحاتی که نانويس مانده يا بيش از حد مجاز سفيد گذاشته شده است و با خط قرمز علامت‌گذاری شده است؛
• در صورت اجرای قسمت اخير حکم تبصره ماده ۱۸۱ قانون ياد شده مشخصات دفاتر و اسناد و مدارک سنوات قبل در صورت مجلس قيد شود؛
• نام و مشخصات و امضای اعضای هیات؛
• مشخصات مؤ‌دی، نام مدير عامل و صاحبان امضای مجاز، مدير امور مالی یا حسابدار مربوط حسب مورد در خصوص اشخاص حقیقی و حقوقی؛
• توضيحات لازم در موارد عدم ارائه دفاتر و خودداری مؤدی یا مدير امور مالی یا حسابداری وی از امضاء صورت‌جلسه. 

حقوق مودی در بازرسی هیات ماده ۱۸۱ قانون مالیات های مستقیم

در نظر داشته باشید که مودیان ماده ۱۸۱ قانون مالیات های مستقیم مانند دیگر مودیان اجازه دارند که اعتراض خود را نسبت به برگه تشخیص متمم ثبت کنند؛ همهٔ مراحل دادرسی مالیاتی را طی کنند و اگر مالیاتی ناعادلانه برای آن‌ها تعیین شده باشد، نسبت به آن اعتراض کنند. 

دستورالعمل رسیدگی به پرونده مشاغل در ماده ۱۸۱ قانون مالیات های مستقیم

با هدف ارتقای سطح کیفی رسیدگی به پرونده صاحبان مشاغل یا اشخاص حقیقی، به ویژه مودیان مالیاتی بزرگ و یکسان‌سازی گزارش‌ها، رسیدگی‌ها طبق دستورالعمل زیر انجام می‌شود:

۱. ماموران مالیاتی موظف هستند در تنظیم رسیدگی به پرونده‌های مالیاتی صاحبان مشاغل از فرم‌های مخصوصی که با همین هدف تهیه شده و ضمیمه است، استفاده کنند. عدم استفاده از فرم‌های مربوطه، تخلف محسوب می‌شود و با متخلفین طبق قانون رفتار خواهد شد. 

۲. پرونده‌های بزرگ صاحبان مشاغل یا اشخاص حقیقی، در واحد یا گروه‌های خاص سازماندهی شده و رسیدگی به پرونده‌های آن‌ها به صورت گروهی و مطابق با مقررات قانونی و مفاد آیین‌نامه اجرایی ماده ۲۱۹ قانون مالیات‌های مستقیم انجام می‌شود.

۳. مأموران مالیاتی قبل از تهیه گزارش رسیدگی صاحبان مشاغل، به محل فعالیت مودی مراجعه و ضمن انجام تحقیقات لازم، گزارش بازدید را که حداقل متضمن اطلاعات مندرج در فرم گزارش رسیدگی است را تهیه و پس از ثبت در دفتر اندیکاتور در پرونده مالیاتی مودی نگهداری کرده تا به هنگام رسیدگی و به منظور تعیین درآمد مشمول مالیات واقعی آنان ملحوظ نظر قرار گیرد.

۴. مأ‌موران مالیاتی در تنظیم گزارش‌های پرونده مالیاتی صاحبان مشاغل از اطلاعیه‌های رایانه‌ای و غیر رایانه‌ای که توسط اداره‌های اطلاعات و خدمات مالیاتی ارسال شده استفاده و مشخصات آنها را در فرم گزارش رسیدگی درج می‌کنند. 

۵. در صورتی که هیچ‌گونه مدارک و مستندات مثبته جهت تعیین فعالیت و درآمد مشمول مالیات در پرونده مالیاتی صاحبان مشاغل موجود نباشد، مأ‌موران مالیاتی با توجه به نوع فعالیت آنان، از مراجع ذی‌ربط استعلام‌های مورد نیاز را گرفته و مطابق با آن گزارش‌های رسیدگی تنظیم می‌کنند. 

۶. مأموران مالیاتی با استناد به مقررات قانون مالیات‌های مستقیم از صاحبان مشاغل برای ارائه اسناد و مدارک فعالیت آنها، دعوت به همکاری می‌کنند. سپس مدارک ارائه شده را مورد رسیدگی دقیق قرار می‌دهند، به شیوه‌ای که تمام اطلاعات مندرج در فرم گزارش‌های رسیدگی تکمیل شود.

۷. اطلاعات مندرج در فرم مخصوص گزارش‌های رسیدگی صاحبان مشاغل با توجه به مورد تکمیل شده و مستندات مربوط به هر‌کدام در پرونده مالیاتی آنان نگهداری می‌شود.

۸. مأ‌موران مالیاتی در صورتی‌که هیچ‌گونه اسناد و مدارک و یا اطلاعیه‌ای از فعالیت صاحبان مشاغل در اختیار نداشته و در بازدید به‌عمل آمده از محل فعالیت آنان نیز اطلاعات مثبته‌ای در زمینه حجم فعالیت آنها به‌دست نیاورده باشند، از قرا‌ین مالیاتی موضوع ماده ۱۵۲ قانون مالیات‌های مستقیم به‌ویژه (ارزش حق واگذاری محل کسب) برای تعیین درآمد مشمول مالیاتی استفاده می‌کنند. چنانچه ضریبی برای ارزش مذکور تعیین نشده باشد، طبق تبصره ۳ ماده ۱۵۴ این موضوع را به هیات حل اختلاف مالیاتی اطلاع و ضریب مزبور آن‌جا تعیین و مورد عمل قرار می‌گیرد.

۹. اداره‌های کل امور مالیاتی با هدف کسب اطلاعات مربوط به فعالیت صاحبان مشاغل (به‌ویژه مودیان بزرگ) از کلیه امکانات و اختیارات قانونی از جمله اختیارات موضوع ماده ۱۸۱ قانون مالیاتهای مستقیم استفاده می‌کنند.

۱۰. ادارات کل امور مالیاتی مکلفند برای پرونده‌های مالیاتی بزرگ اشخاص حقیقی که در مرحله حل اختلاف مالیاتی مطرح است، خارج از نوبت، تعیین وقت کنند و به هیأت خاصی که برای آن‌ها در نظر گرفته‌اند، ارجاع دهند که در اسرع وقت مورد رسیدگی و صدور رأ‌ی قرار گیرد و پس از قطعیت مالیات آنان، برای وصول به موقع مالیات پیگیری و اقدامات لازم را انجام دهند. 

۱۱. دفتر ارزیابی عملکرد و پاسخگویی به شکایات، نتیجه اجرای مفاد بخشنامه را در بازرسی‌های ادواری خود گزارش خواهد کرد.

جمع‌بندی

در این مقاله از محاسبان، ماده ۱۸۱ قانون مالیات های مستقیم را کامل مورد بررسی قرار دادیم و آیین‌نامه‌های آن را توضیح دادیم. به زبان ساده، دولت یک جور پلیس مالیاتی دارد که با اجازه قاضی می‌تواند سرزده بیاید و مدارک مالی شما را چک کنند که اطمینان حاصل کنند، درست مالیات می‌دهید. 

شما هم باید با آن‌ها همکاری کنید و هر‌ اطلاعاتی که نیاز داشتند در اختیار آن‌ها قرار دهید، در غیر این صورت جریمه می‌شوید و مزایای مالیاتی سازمان را از دست می‌دهید. در صورتی که در ارتباط با پلیس مالیاتی سوال دارید، از طریق کامنت‌ها با در میان بگذارید. 

سوالات متداول