مالیات تکلیفی چیست؟ انواع مالیات تکلیفی – محاسبه و پرداخت

در قوانین موجود در هر کشور، پرداخت مالیات یکی از روش‌های تامین بخشی از هزینه‌های عمومی است و همه باید آن‌ را بپردازند. اما برخی از افراد موظف هستند که مالیات تکلیفی را پرداخت کنند. مالیات تکلیفی نوعی از مالیات است که سازمان امور مالیاتی آن را از فردی غیر از فرد پرداخت کننده دریافت می‌کند.

این نوع مالیات متعلق به درآمد افراد است. به این معنی که پرداخت آن بر عهده افراد حقیقی و حقوقی است. مطابق با قانون اخذ و پرداخت مالیات، مبلغ آن از درآمد افراد که توسط پرداخت کننده کم می‌شود، پرداخت خواهد شد. با یک مثال ساده می‌توان موضوع مالیات تکلیفی را به خوبی روشن کرد. آن هم مبلغی است که از حقوق کارگر کسر شده اما به وسیله کارفرما به سازمان امور مالیاتی پرداخت می‌شود.

پرداخت‌کننده این نوع مالیات فرد، سازمان یا کارفرمایی است که از شما خدمتی را دریافت می‌کند. به‌همین دلیل آن‌ها ملزم به کسر این هزینه از حقوق شما و پرداخت آن به سازمان امور مالیاتی هستند. اگر هم خود شما دریافت‌کننده خدمت (کارفرما) هستید، باید این موضوع را در قرارداد با اشخاص ثالث لحاظ کنید. همانطور که می‌دانید، دولت برای جبران بخشی از بودجه خود، همچنین عمران و توسعه کشور از مشمولان قانونی انواع مالیات‌ها را دریافت می‌کند.

مالیات تکلیفی چیست؟

انواع مالیات تکلیفی

بحث مالیات تکلیفی بسیار گسترده بوده و شامل انواع متعددی از مالیات می‌شود. برخی از انواع مالیات تکلیفی عبارت است از:

• مالیات بر درآمد اجاره
• مالیات بر درآمد حقوق
• مالیات بر نقل و انتقال سهام
• مالیات بر درآمد حق الوکاله
• مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی و حقوقی خارج از ایران
• مالیات پیمانکاری
• مالیات مضاربه ای
• مالیات بر موسسات بیمه
• مالیات تکلیفی پزشکان

مالیات تکلیفی اجاره

مالیات تکلیفی اجاره یکی از مهم‌ترین انواع مالیات‌های تکلیفی است که بسیاری از شرکت‌ها و مؤسسات درگیر آن هستند و لازم است که نحوه انجام تکالیف مالیاتی مرتبط با آن را به درستی بدانند. 

منظور قانونگذار در این ماده به موجب قانون، مستاجر (شخص حقوقی) موظف است هنگام پرداخت اجاره بها به موجر (شخص حقیقی یا حقوقی)، مبلغی را به عنوان مالیات از آن کسر کرده و به حساب سازمان امور مالیاتی واریز کند.

مالیات تکلیفی حقوق

یکی از رایج‌ترین انواع مالیات‌های تکلیفی، مالیات بر حقوق است که قانون‌گذار تکلیف أخذ آن را برعهده مودی گذاشته است. در این فرآیند، کارفرما باید میزان معافیت مالیاتی که هر ساله در احکام مالیاتی قانون بودجه سنواتی تصویب می‌شود را محاسبه کرده و سپس مازاد بر آن را به عنوان مالیات حقوق از حقوق کارکنان کسر کند. کارفرما موظف است تا پایان ماه بعد مالیات کسر شده را به سازمان امور مالیاتی پرداخت کند. این فرآیند تحت عنوان ارسال لیست مالیات حقوق شناخته می‌شود و در صورتی که مالیاتی از کارفرما کسر شود، پرداخت می‌شود.

مالیات تکلیفی حق الوکاله

این نوع مالیات از انواع مالیات تکلیفی وکلا به عنوان کارفرما شناخته می‌شوند، البته نوع وکالت می‌تواند وکیل دادگستری باشد یا اینکه شخصی باشد که برای او وکالت‌نامه جهت امور مالیاتی صادره شده است. طبق ماده ۱۰۳ قانون مالیات‌‌های مستقیم، وکلا باید ۵ درصد از مبلغ کل قرارداد خود را به عنوان علی الحساب مالیاتی حق‌الوکاله به سازمان امور مالیاتی پرداخت کنند. برای انجام این فرآیند، وکلا باید در سامانه مالیاتی وکلای دادگستری به آدرس tax.pgpal.ir ثبت نام کنند. افرادی که در این سامانه ثبت نام کرده‌اند، می‌توانند سوابق و وضعیت مالیاتی خود را مشاهده کنند.

مالیات تکلیفی اشخاص حقوقی خارجی

شرکت‌های خارجی به منظور سرمایه گذاری و فعالیت‌های اقتصادی در ایران باید مانند سایر شرکت‌ها دفاتر قانونی داشته باشند. این شرکت‌ها بابت کسب درآمد در ایران مشمول مالیات می‌شوند. شرکت‌های خارجی یا نمایندگان آنان باید بیستم هر ماه اظهارنامه مالیاتی خود را به سازمان امور مالیاتی ارائه کنند و مالیات تکلیفی خود را پرداخت کنند. مطابق با ماده ۱۰۷ قانون مالیات مستقیم سازمان امور مالیاتی، میزان مالیات اشخاص حقوقی خارجی مشغول در ایران ۲۰ تا ۴۰ درصد از مبالغی است که در یک سال مالی دریافت می‌کنند.

مالیات تکلیفی مضاربه

مالیات مضاربه یکی از انواع مالیات‌های تکلیفی است که پرداخت آن توسط فرد انجام دهنده فعالیت اقتصادی که از این راه کسب درآمد می‌کند، صورت می‌گیرد. البته باید توجه داشت که این نوع مالیات تنها به فعالیت‌های اقتصادی خاص و وام‌های بانکی جهت راه‌اندازی مشاغل صورت می‌گیرد. در خصوص نحوۀ محاسبه آن باید گفت افراد سرمایه‌گذار بر‌اساس میزان درآمد خود باید درصدی از آن را به عنوان مالیات در نظر بگیرند. 

مالیات تکلیفی موسسات بیمه

در تبصره ۵ ماده ۱۰۹ قانون مالیات های مستقیم اخذ مالیات تکلیفی مربوط به موسسات بیمه را به شرح زیر تشریح کرده است:

مالیات تکلیفی نقل و انتقال سهام

از مهم‌ترین انواع مالیات‌های تکلیفی، مالیات بر نقل و انتقال سهام است. در مالیات سهام، شخصی که سهام را انتقال می‌دهد، موظف طبق ماده ۱۴۳ قانون مالیات‌های مستقیم ۴ درصد از ارزش سهم را کسر کرده و به عنوان مالیات پرداخت کند. این مبلغ باید از سوی شرکت به سازمان امور مالیاتی پرداخت شود و پرداخت کننده آن خریدار سهام است.

ادارات ثبت یا دفاتر اسناد رسمی مکلف‌­اند در موقع ثبت تغییرات یا تنظیم سند انتقال حسب مورد گواهی پرداخت مالیات متعلق را اخذ و ضمیمه پرونده‌ مربوط به ثبت یا انتقال کنند.

مالیات تکلیفی پزشکان

در سال‌های اخیر، سازمان امور مالیاتی کشور سامانه‌ای تحت عنوان “مالیات تکلیفی پزشکان” راه‌اندازی کرده است. مطابق با تبصره ۶ قانون بودجه، تمامی مراکز درمانی موظف‌اند، ۱۰ درصد از حق‌الزحمه یا حق‌العمل پزشکان را به‌عنوان مالیات کسر و به حساب سازمان امور مالیاتی واریز کنند. این مالیات شامل تمامی مراکز درمانی، اعم از  مراکز دولتی و خصوصی، مراکز وابسته به نهادهای عمومی غیردولتی، بیمارستان‌های نیروهای مسلح، مراکز خیریه و شرکت‌های دولتی است.

لازم به ذکر است که این مالیات شامل حقوق و کارانه پزشکان که مطابق بند «الف» تبصره (۱۲) محاسبه می‌شود، نخواهد بود.

مالیات تکلیفی پیمانکاری

مالیات مربوط به پیمانکاری یکی دیگر از انواع مالیات تکلیفی است. مخاطب خاص مالیات تکلیفی پیمانکاری، کارفرمایان، سازمان‌های دولتی، شهرداری‌ها، موسسات عام‌المنفعه مستقل و شرکت‌ها و غیره هستند.

ویژگی‌های مالیات تکلیفی چیست؟

• مسئولیت شخص ثالث: شخصی که پرداخت‌کننده است (مانند کارفرما، بانک‌ها یا موسسات مالی)، موظف به کسر و پرداخت مالیات است.
• کسر از منبع: مالیات مستقیماً از منبع پرداخت (مانند حقوق، سود سهام یا اجاره) کسر می‌شود.
• سهولت در وصول: این روش وصول مالیات را برای دولت آسان‌تر می‌کند، زیرا شخص ثالث مسئول پرداخت است.

نحوه محاسبه مالیات تکلیفی؛ مالیات تکلیفی چند درصد است؟

نحوه محاسبه این نوع مالیات و درصد آن برای افراد مختلف، متفاوت در نظر گرفته می‌شود. در واقع قانون‌گذار برای هر کدام از انواع مالیات تکلیفی، میزان مشخصی را برای اشخاص حقیقی و حقوقی در نظر گرفته است. برای محاسبه دقیق مالیات از نوع تکلیفی به کارفرمایان و افرادی که موظف به پرداخت این مالیات هستند، توصیه می‌کنیم که از مشاوران مالیاتی حرفه‌ای کمک بگیرند که بروز خطا در محاسبه مالیات شما را تا حدود بسیار زیادی کاهش دهند.

یکی از نکات مهم در محاسبه و پرداخت مالیات تکلیفی توجه به قوانین، مقررات و بخشنامه‌های جدید سازمان امور مالیاتی است که گاه از جانب حسابداران و حتی مدیران مالی سازمان‌ها نادیده گرفته می‌شود. ضمن آنکه محاسبه و برآورد دقیق این نوع مالیات نیز نیاز به دقت و محاسبات ویژه‌ای دارد.

نحوه پرداخت مالیات تکلیفی

برای پرداخت مالیات تکلیفی در تمامی موارد در قانون مالیات های مستقیم گفته شده است که بعد از کسر مالیات مودی تا پایان ماه بعد فرصت دارد که آن را پرداخت کند.

برگ مطالبه مالیات تکلیفی چیست؟

یکی دیگر از سوالاتی است که در این حوزه مطرح می‌شود، برگ مطالبه مالیات تکلیفی است. در واقع برگ مطالبه مالیات تکلیفی برگه‌ای است که طبق ماده ۱۱۰ قانون مالیات‌های مستقیم در تاریخ ۳۱ تیر ماه یعنی بعد از گذشت ۴ ماه از ابتدای سال باید اظهارنامه مالیاتی خود را تکمیل کرده و تحویل اداره مالیاتی بدهد. در این حالت باید شخص حقیقی یا حقوقی منتظر دریافت برگ تشخیص مالیاتی باشد.

این برگه برای انواع مالیات های تکلیفی و عملکرد و حقوق و غیره صادر میشود و در واقع همان برگه تشخیصی است که اداره مالیات باید در مدت ۵ سال اطلاعاتی که به دست می‌آورد را بررسی کند.

جدول مالیات تکلیفی

در ادامه انواع مالیات تکلیفی را بررسی می‌کنیم.  

جریمه عدم پرداخت مالیات تکلیفی

طبق ماده 199 قانون مالیات‌های مستقیم هر شخص حقیقی یا حقوقی که به ‌موجب مقررات این قانون مکلف به کسر و ایصال مالیات مودیان دیگر است، درصورت تخلف از انجام وظایف مقرره علاوه بر مسئولیت تضامنی که با مودی در پرداخت مالیات خواهد داشت، مشمول جریمه‌ای معادل ده ‌درصد (10%) مالیات پرداخت نشده در موعد مقرر و دو­ و نیم­‌درصد (2.5%) مالیات به ازای هر ماه نسبت به مدت تأخیر از سررسید پرداخت، خواهد بود.

در رابطه با عدم پرداخت مالیات تکلیفی باید یادآور شد که میزان جریمه در ارقام بالا، جریمه سنگین و قابل توجه به شمار می آید. بنابراین بهتر است در زمان تعیین شده نسبت به پرداخت این نوع مالیات سریعاً اقدام کرد. علاوه بر موارد ذکر شده، اگر سازمان امور مالیاتی از شخصی در خصوص عدم پرداخت این نوع مالیات شکایت کند، ممکن است فرد با مجازات درجه شش مواجه شود. این جریمه شامل ۲ الی ۶ ماه حبس تعزیری و برخی مجازات‌های دیگر می‌شود.

تفاوت مالیات تکلیفی و عملکرد

برای آگاهی از تفاوت مالیات تکلیفی و عملکرد، به تعریف هر یک خواهیم پرداخت.

مالیات تکلیفی

یعنی اخذ آن بر گردن شخص دیگری افتاده است و سازمان باید مالیات را از طریق آن شخص دریافت کند. مانند مالیات تکلیفی اجاره که مستاجر اگر شرکت باشد، باید مالیات اجاره را کسر کند و به سازمان پرداخت کند و نیازی نیست که خود موجر ماهانه مالیات را پرداخت کند. (هر چند که موجر باید اظهارنامه ارائه دهد.)

مالیات عملکرد

این نوع مالیات، مالیات بر درآمد است؛ یعنی درآمد شخص یا شرکت به هر میزانی که باشد باید اظهارنامه خود را ابراز و اعلام و سپس آن را پرداخت کند. پس مالیات تکلیفی مالیاتی است که معمولا باید از چیزی کسر شود و این عمل به عهده گذاشته شده است ولی مالیات عملکرد از درآمد مودی محاسبه می‌شود.

جمع‌بندی

در نهایت، مالیات تکلیفی یکی از ارکان اساسی قانون مالیات است که مسئولیت پرداخت مالیات را از دوش مودی برداشته و به شخص ثالث منتقل می‌کند. این نوع مالیات در انواع مختلفی مانند مالیات بر حقوق، اجاره، نقل و انتقال سهام، پیمانکاری و مضاربه وجود دارد. در هر یک از این موارد، شخص ثالثی نظیر کارفرما، مستاجر یا پیمانکار موظف است مالیات مربوطه را محاسبه و به حساب سازمان امور مالیاتی واریز کند.

سوالات متداول