مالیات پنهان چیست؟ انواع مالیات پنهان + مزایا و معایب

مالیات یکی از اصلی‌ترین منابع درآمدی دولت‌ها است که به اشکال مختلف از افراد و کسب‌وکارها دریافت می‌شود. نوعی از مالیات وجود دارد که بسیاری از افراد از وجود آن آگاه نیستند؛ به این نوع مالیات، “مالیات پنهان” گفته می‌شود. در واقع، هزینه‌های اضافه‌ای هستند که بدون اینکه مستقیماً به عنوان مالیات از مردم دریافت شوند، بر قیمت کالاها و خدمات اعمال می‌شوند. در ادامه این مقاله از محاسبان، مفهوم مالیات پنهان را توضیح می‌دهیم. 

تعریف مالیات پنهان

مالیات پنهان نوعی مالیات غیرمستقیم است که بدون اطلاع مصرف‌کننده بر روی کالاهای مصرفی اعمال می‌شود. هدف از این نوع مالیات، افزایش درآمد دولت بدون تأثیر منفی بر تقاضای محصولات و جلوگیری از تغییر رفتار خرید مصرف‌کنندگان است.

نکتهٔ اصلی در مورد این مالیات، مخفی بودن آن است. به‌طور مثال با ظهور سیستم‌های تراکنشی مدرن، مشاهدهٔ انواع مالیات‌های پنهان وجود دارد. از جمله عوارضی بزرگراه‌ها که با استفاده از فرستنده‌های خودکار بر روی خودروها اعمال می‌شود، همچنین نوعی دیگر از مالیات که بر روی دانلود موسیقی و فیلم، اعمال می‌شود یا مالیاتی که روی قبض‌های تلفن اعمال می‌شود، اما بسیاری از مصرف‌کنندگان به جزئیات قبوض توجه نمی‌کنند و از مالیات‌های درج شده بی‌اطلاع هستند. 

انواع مالیات پنهان کدامند؟

از دیگر مالیات‌هایی که رفتاری شبیه به مالیات پنهان دارند، می‌توان به مالیات بر درآمد شرکت‌ها، مالیات بر واردات، مالیات بر اقلام اعتیادآور، مالیات سفر، مالیات اقلام ضروری، مالیات ناشی از تورم، اقدامات دولتی و سود شرکت‌های دولتی اشاره کرد. در ادامه هرکدام را شرح می‌دهیم.

۱. مالیات سفر خارجی

مالیات سفر خارجی یکی از هزینه‌های پنهان سفر است که به‌عنوان عوارض خروج از کشور از انواع سفرهای زمینی، دریایی و هوایی از مسافران دریافت می‌شود. این مبلغ ثابت بوده و ارتباطی به نوع وسیلهٔ نقلیه ندارد. درآمد حاصل از این مالیات به خزانه دولت واریز می‌شود. بااین‌حال، گروه‌هایی مانند شاغلان خارج از کشور دارای کارنامه شغلی، خدمه وسایل نقلیه، دانشجویان، دارندگان گذرنامه سیاسی، بیماران، مرزنشینان و زائران اربعین از پرداخت آن معاف هستند.

۲. مالیات بر گناه (کالاهای زیان آور)

این نوع از مالیات‌های پنهان، برخلاف نامش، ریشهٔ دینی ندارد بلکه بر کالاهای مضر مانند سیگار، تنباکو و نوشیدنی‌های قندی اعمال می‌شود. خریدار بدون آگاهی مستقیم، هزینهٔ بیشتری پرداخت می‌کند و درآمد حاصل از این روش صرف منافع و مصارف عمومی می‌شود. 

۳. مالیات بابت صدور کارت و پروانه‌های کسب

برای راه‌اندازی کسب‌وکار، دریافت پروانه کسب همراه با پرداخت هزینه‌ای به‌عنوان حق تمبر ضروری است که نوعی مالیات پنهان محسوب می‌شود. همچنین، صدور کارت‌هایی مانند گواهینامه، کارت پایان خدمت و گواهی اشتغال به تحصیل در دسته‌بندی این مالیات قرار دارند. 

۴. مالیات تورمی

با افزایش تورم در جامعه، از قدرت خرید مردم کاسته می‌شود. در دوران تورم دولت‌ها برای جبران کسری بودجه، پول بیشتری چاپ و منتشر می‌کنند. این امر موجب افزایش نقدینگی و تشدید تورم می‌شود. از آنجایی که چاپ پول تناسبی با تولید واقعی ندارد، تورم بیشتر و قدرت خرید مردم کم‌تر می‌شود. بنابراین مالیات تورمی بر مردم آن کشور تحمیل می‌شود. در این میان، بیشترین اشخاصی که از مالیات تورمی ضرر می‌کنند، کارگران هستند. زیرا افزایش درآمدشان متناسب با افزایش تورم نیست.

۵. مالیات بر واردات

مالیات بر واردات کالا از طریق اخذ هزینه گمرکی، حق ثبت سفارش کالا، سود بازرگانی و عوارض واردات کالا دریافت می‌شود. هدف از این مالیات، کاهش خرید محصولات خارجی و تقویت تقاضا برای تولیدات داخلی است.

۶. مالیات بر درآمد

مالیاتی که دولت از افراد بابت درآمدشان دریافت می کند، نوعی مالیات پنهان است که به آن مالیات بر درآمد می‌گویند. همهٔ اشخاص حقیقی و حقوقی باید در پایان هر سال مالی، میزان درآمد خود را به سازمان امور مالیاتی گزارش دهند که بر‌اساس آن گزارش، میزان مالیات پرداختی توسط آن‌ها مشخص شود. در برخی کشورها مالیات بر درآمد به صورت تصاعدی اخذ می‌شود. یعنی به ازای درآمد بیشتر مالیات بیشتری گرفته می‌شود.

۷. مالیات بر اقلام ضروری

مالیات بر اقلام ضروری شامل هزینه‌های درج شده در قبوض آب، تلفن، گاز، برق و سایر اقلام مورد استفاده روزمره است که مصرف‌کنندگان به جزئیات آن توجهی نمی‌کنند. به طور مثال طبق برخی بررسی‌ها، ۴۸ درصد از قیمت بنزین به عنوان مالیات اعمال می‌شود.

مزایا و معایب مالیات پنهان

مزایای آن عبارتند از:

• تأثیرگذاری بر رفتار مصرف‌کننده و کاهش تقاضا برای کالاهای مضر. 
• افزایش درآمد دولت و تأثیرگذاری بر مخارج بیشتر.
• جلوگیری از فرار مالیاتی. 
• گسترش کمک به درآمد دولت از طریق گردشگران و افراد غیر مقیم.

معایب آن عبارتند از:

• کاهش کم‌اثر تقاضا برای محصولات اعتیادآور مانند سیگار.
• افزایش بار مالیاتی بر افراد فقیر نسبت به ثروتمندان به دلیل تقاضای غیر‌کششی و افزایش شکاف طبقاتی.
• ایجاد گرایش‌های تورمی و افزایش قیمت نهایی کالاها.
• فقدان و كاهش بی‌اطلاعی عمومی در توزیع مالیات.

نحوه دریافت مالیات پنهان چگونه است؟

جمع‌بندی

در نهایت، عموم جامعه از مالیات پنهان‌ آگاهی خاصی ندارند و هنگامی که نسبت به آن مطلع می‌شوند، حس خوشایندی نسبت به آن ندارند. اما اگر به چشم یک تکلیف که دولت بر دوش ما، مردم جامعه گذاشته است بنگریم، موظف به آگاهی از آن هستیم.

سوالات متداول