معاملات صوری چیست؟ اثبات معامله صوری و حکم مجازات آن

معاملات و قراردادها بخش اساسی از روابط حقوقی و اقتصادی افراد و شرکت‌ها را تشکیل می‌دهند. در این میان، برخی از معاملات نه به منظور ایجاد تعهدات واقعی، بلکه با هدف پنهان‌سازی حقایق، فریب قانون یا فرار از تعهدات قانونی تنظیم می‌شوند. به این دسته از معاملات، معاملات صوری گفته می‌شود. این نوع معاملات در ظاهر دارای شکل و چارچوب قانونی هستند، اما در واقع قصد و نیت واقعی طرفین برای انجام آن وجود ندارد.

به بیان دیگر، هدف اصلی از این معاملات تنها نمایش یک توافق ظاهری است، نه اجرای واقعی آن. با توجه به پیامدهای جدی حقوقی و مالی که ممکن است از معاملات صوری ناشی شود، بررسی دقیق این نوع معاملات و اثرات آن‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است.

فهرست مطالب

معامله صوری چیست؟

معاملات صوری به معاملاتی گفته می‌شود که طرفین آن به ظاهر قصد انجام معامله را دارند، اما در واقع قصدشان انجام دادن آن نیست. این معاملات تنها برای ارائه یک تصویر ظاهری از یک معامله واقعی ایجاد می‌شوند. به عبارت دیگر، معامله‌ای است که صرفاً جهت نمایش و بدون وجود قصد واقعی برای ایجاد تعهدات قانونی صورت می‌گیرد.

برای مثال، اگر شخصی ملکی را به نام دیگری منتقل کند اما در واقع قصد فروش واقعی نداشته باشد و بخواهد از طریق این انتقال از پرداخت مالیات یا تعهدات قانونی دیگر فرار کند، این معامله صوری محسوب می‌شود.

معامله صوری در چه مواردی صحیح است؟

طبق ماده ۲۱۸ قانون مدنی، اگر معامله صوری باشد ولی هدف طرفین از آن فرار از دین نباشد، این معامله می‌تواند درست و معتبر باشد. یعنی صوری بودن معامله به تنهایی باعث باطل شدن آن نمی‌شود، مگر اینکه قصد طرفین این باشد که با این معامله از پرداخت دیون و یا تعهدات قانونی خود فرار کنند. در غیر این صورت، اگر معامله صرفاً برای اهداف دیگر و بدون نیت فریب یا ضایع کردن حقوق طلبکاران باشد، می‌تواند از نظر حقوقی معتبر و مؤثر باشد.

برای اینکه یک معامله از نظر قانونی معتبر و صحیح باشد، باید شرایط لازم برای صحت آن رعایت شود. این شرایط عبارت است از:

قصد و رضایت طرفین: هر دو طرف معامله باید با آگاهی و رضایت کامل اقدام به انعقاد معامله کنند.
اهلیت طرفین: طرفین معامله باید از نظر قانونی صلاحیت و توانایی انجام معامله را داشته باشند، یعنی بالغ، عاقل و رشید باشند.
موضوع معین معامله: موضوعی که معامله بر سر آن انجام می‌شود باید مشخص و معین باشد و ابهامی در آن وجود نداشته باشد.
مشروع بودن هدف معامله: هدف و انگیزه‌ای که معامله برای آن انجام می‌شود باید مشروع و مطابق با قوانین باشد.

7 اصل برای جلوگیری از معاملات صوری

برای جلوگیری از وقوع معاملات صوری هر چند ناخواسته، راهکارهای زیر پیشنهاد می‌گردد:

اعتبار طرف معامله از طریق سایت evat.ir و سایت ilenc.ssaa.ir بررسی شود. البته معتبر بودن این افراد در سایت‌های نامبرده نمی‌تواند کافی باشد.
مدارک ثبت شرکت مورد بررسی قرار داده شود.
در صورت معامله با شخص حقیقی، حتماً مدارک هویتی آن مانند کارت ملی رؤیت گردد و حتی الامکان کپی آن به صورتحساب صادره ضمیمه شود.
مسئولیت و ارتباط شخص امضا کننده‌ی قرارداد یا صورتحساب با شخص حقیقی، از طریق بررسی آگهی روزنامه رسمی مبنی بر صاحب امضاء بودن آن شخص بررسی شود.
وجه صورتحساب به حساب بانکی شخص صادر کننده صورتحساب واریز گردد و از واریز وجه به حساب مدیر عامل یا هر حسابی به غیر از صادر کننده صورتحساب خودداری شود.
شاید در معاملات نقدی با مبالغ کم اهمیت، عدم شناسایی شخص خریدار توجیه منطقی داشته باشد اما در صورتی که معامله از طریق چک و یا به صورت نسیه انجام شده است، این موضوع که اطلاعات طرف مقابل وجود ندارد نمی‌تواند توجیه داشته باشد.
موضوع فعالیت طرف مقابل از طریق بررسی اساسنامه شرکت مورد بررسی قرار گیرد. معمولاً شرکت‌های کاغذی دارای موضوع فعالیت‌های گسترده و بعضاً متناقض و نامرتبط با هم هستند.

اثبات معامله صوری

براساس مفاد ماده ۲۱۸ و ماده ۱۹۰ قانون مدنی، آنچه که باعث ابطال یک معامله صوری می‌شود، تعارض بین نیت واقعی و ظاهر معامله است. به عنوان مثال، اگر فردی به قصد اینکه اموالش به دست طلبکاران نرسد، ملک خود را به پدرش بفروشد، حتی اگر مراحل قانونی و ثبت انتقال ملک انجام شود، اما پول واقعی (ثمن معامله) میان طرفین رد و بدل نشود، این معامله صوری محسوب می‌شود. در چنین شرایطی، طلبکار می‌تواند با مشورت با وکیل و انجام استعلامات قانونی، دادخواستی به دادگاه ارائه دهد و تقاضای توقیف اموال بدهکار را برای جبران طلب خود مطرح کند.

در ماده ۲۱۸ مکرر قانون مدنی آمده است که اگر طلبکار با ارائه دادخواست و دلایل کافی اثبات کند که بدهکار برای فرار از دین قصد فروش اموال خود را دارد، دادگاه می‌تواند قرار توقیف اموال بدهکار را به میزان بدهی او صادر کند. در این صورت، بدهکار بدون اجازه دادگاه حق فروش اموالش را نخواهد داشت. بنابراین، طبق این ماده، طلبکار می‌تواند پیش از آنکه بدهکار اموال خود را منتقل کند، با تقدیم دادخواست و به دلیل احتمال انجام معامله صوری برای فرار از پرداخت بدهی، اموال او را توقیف کند تا از حقوق خود محافظت نماید.

اثبات معامله صوری با شاهد

در دعوای مربوط به بطلان معامله صوری، کافی است ثابت شود که دو طرف قصد واقعی برای انجام معامله نداشته‌اند. این موضوع می‌تواند با ارائه شهادت شهود و مستندات و مدارک موجود به راحتی اثبات شود.

قرارداد صوری جعل است؟

عقد قرارداد صوری در حکم جعل سند است و از نظر حقوقی پیگرد دارد. بدون شک، قراردادهای صوری مانند جعل اسناد هستند و در صورت شناسایی، با آن‌ها برخورد قضائی خواهد شد.

جرائم معاملات صوری چیست؟

علاوه بر جرایم مالیاتی که در ماده 169 قانون مالیات‌های مستقیم برای سوء استفاده از کد اقتصادی خود و دیگران اعلام شده است، اگر معاملات با یک طرف معامله‌ی معتبر انجام شده باشد اما نتوان واقعی بودن آن را اثبات کرد، صرفاً باعث برگشت (رد) هزینه و یا رد دفاتر قانونی حسب مورد می‌گردد. اما اگر معامله صوری با اشخاصی که فاقد اعتبار در سامانه مالیاتی تشخیص داده شده‌اند انجام شده باشد، در چنین مواردی صوری بودن معامله، کاملاً اثبات می‌گردد و طرفین معامله‌ی صوری بصورت تضامنی، مکلف به پرداخت مالیات‌های معامله از جمله مالیات عملکرد و ارزش افزوده هستند.

همچنین با توجه به میزان فرار مالیاتی که داشته‌اند، مشمول جرم کیفری موضع ماده 274 و 275 خواهند شد. لازم به ذکر است چون شرکت‌های کاغذی صرفاً به جهت فرار مالیاتی تشکیل شده‌اند، معمولاً توان پرداخت مالیات تعیین شده را ندارند و در چنین مواردی، طرف معامله‌ی این شرکت‌ها ملزم به پرداخت مالیات آن‌ها خواهد شد.

مجازات معامله صوری

معامله صوری به قصد فرار از دین جرم محسوب شده و قابل تعقیب کیفری است. در این زمینه، می‌توان به ماده ۲۱ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی مصوب ۱۳۹۴ اشاره کرد. این ماده مقرر می‌دارد: انتقال مال به دیگری به هر نحو به وسیله مدیون ، با انگیزه ی فرار از ادای دین ، به نحوی که باقی مانده ی اموال برای پرداخت دیون کافی نباشد موجب حبس تعزیری (بیش از شش ماه تا دو سال حبس) یا جزای نقدی معادل نصف محکوم به یا هر دو مجازات می شود.

در صورتی که منتقل الیه نیز با علم به موضوع اقدام کرده باشد در حکم شریک جرم است؛ در این صورت، عین آن مال و در صورت تلف یا انتقال ، مثل یا قیمت آن از اموال انتقال گیرنده به عنوان جریمه اخذ و محکوم به از محل آن استیفا خواهد شد.

نکته مهم

مهم این است که جرم بودن معامله صوری به قصد فرار از دین، به شرطی است که رای به محکومیت مدیون صادر شده باشد و فرد پس از صدور این حکم، اقدام به انجام معامله صوری نماید.

معاملات صوری در حسابداری

از دیدگاه حسابداری، اگر یکی از طرفین معامله بدون اطلاع دیگران، اطلاعات نادرست یا صورتحساب جعلی ارائه دهد، این عمل تقلب محسوب می‌شود. در واقع معاملات صوری شامل ارائه اطلاعات یا صورتحساب‌های جعلی به طرف مقابل بدون اطلاع او است. در چنین مواردی، سازمان امور مالیاتی با افراد متخلف به طور قانونی برخورد می‌کند.

انواع معاملات صوری در حسابداری

معاملات صوری در حسابداری را می‌توان به دو دسته کلی تقسیم کرد:

1. معامله صوری با شرکت‌های واقعی

در این نوع، شرکت واقعاً وجود دارد، اما معامله‌ای که به ظاهر انجام شده، در حقیقت وجود ندارد و تنها به صورت ساختگی ثبت شده است.

2. معامله با شرکت‌های کاغذی

این نوع شرکت‌ها به صورت صوری ایجاد شده‌اند و به آن‌ها شرکت‌های کاغذی می‌گویند. اگر این شرکت‌ها وارد معاملات صوری شوند و به اسناد غیر واقعی استناد کنند، مرتکب تخلف مالیاتی شده و طبق قانون با مجازات مواجه می‌شوند.

مجازات معامله صوری در حسابداری

علاوه بر جرائمی که در ماده ۱۶۹ قانون مالیات‌های مستقیم برای سوء استفاده از کد اقتصادی خود یا دیگران تعیین شده، اگر معامله با یک طرف معتبر صورت گیرد ولی نتوان واقعی بودن آن را اثبات کرد، تنها به رد هزینه‌ها یا دفاتر قانونی منجر می‌شود. اما اگر معامله با افرادی انجام شود که در سامانه مالیاتی فاقد اعتبار هستند، صوری بودن معامله کاملاً اثبات می‌شود و هر دو طرف معامله به طور تضامنی موظف به پرداخت مالیات‌های مربوط، از جمله مالیات عملکرد و مالیات بر ارزش افزوده خواهند بود.

در مواردی که فرار مالیاتی قابل توجه باشد، طبق مواد ۲۷۴ و ۲۷۵ قانون مالیات‌های مستقیم، طرفین معامله ممکن است با مجازات کیفری روبه‌رو شوند. از آنجایی که شرکت‌های کاغذی معمولاً برای فرار از پرداخت مالیات تأسیس می‌شوند و توان پرداخت مالیات‌های تعیین شده را ندارند، در این شرایط طرف مقابل معامله موظف به پرداخت مالیات‌های معوقه خواهد بود. همچنین، اگر معامله صوری با هدف تقلب یا ارتکاب جرایم دیگری مانند کلاهبرداری انجام شود، هر دو طرف معامله به عنوان مجرم شناخته شده و تحت پیگرد قانونی قرار می‌گیرند.

فاکتورهای صوری

فاکتورهای شرکت‌های صوری به ظاهر کاملاً مشابه فاکتورهای رسمی مورد تأیید سازمان امور مالیاتی هستند، اما اطلاعات مندرج در آن‌ها غیرواقعی است و هیچ‌گونه معامله واقعی بر اساس این فاکتورها انجام نشده است. هدف از صدور چنین فاکتورهایی، پنهان‌سازی فعالیت‌های اقتصادی و دور زدن قوانین مالیاتی است. برخی شرکت‌ها این فاکتورها را با تنظیم جزئیات خاصی مانند نوع کالا، خدمات، و مبالغ مختلف به فروش می‌رسانند.

افرادی که قصد فرار از مالیات دارند، اغلب با راه‌اندازی شرکت‌های صوری اقدام به صدور فاکتورهای صوری می‌کنند. هم افراد حقیقی و هم حقوقی می‌توانند این نوع فاکتورها را صادر کنند، اما در صورت کشف این فاکتورها، صادرکنندگان با مجازات‌ها و جریمه‌های سنگینی روبه‌رو خواهند شد.

جمع بندی

معاملات صوری از جمله مواردی است که با توجه به انگیزه‌های مختلفی نظیر فرار از مالیات، پنهان کردن دارایی‌ها یا فرار از تعهدات قانونی توسط برخی افراد یا شرکت‌ها صورت می‌گیرد. با این حال، از دیدگاه حقوقی، این معاملات فاقد اعتبار هستند و در صورت کشف، باطل اعلام می‌شوند. همچنین، انجام معاملات صوری می‌تواند پیامدهای حقوقی و کیفری جدی برای طرفین داشته باشد. بنابراین، آگاهی از عواقب حقوقی این نوع معاملات برای افرادی که درگیر معاملات و قراردادها هستند ضروری است. برای مشاوره مالیاتی، می‌توانید با مشاوران مجرب محاسبان در ارتباط باشید.