نسبت های مالی چیست؟ انواع آن + تجزیه و تحلیل و حل مسئله

نسبت‌ های مالی در تحلیل وضعیت مالی شرکت‌ها و سازمان‌ها با استفاده از داده‌های موجود در صورت‌های مالی شرکت‌ها کاربرد دارد و به تحلیل‌گران کمک می‌کند که عملکرد مالی، نقدینگی، کارایی، ریسک مالی و سودآوری را بررسی و ارزیابی کنند. در این مقاله از محاسبان، به بررسی نسبت‌های مالی می‌پردازیم.

نسبت‌ های مالی در حسابداری

نسبت‌ های مالی مجموعه‌ای از شاخص‌های عددی هستند که جهت تجزیه و تحلیل عملکرد مالی شرکت‌ها، از اطلاعات موجود در صورت‌های مالی شامل ترازنامه، صورت سود و زیان و صورت جریان‌های نقدی به دست می‌آید. این نسبت‌ها به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند که هر کدام برای ارزیابی جنبه خاصی از عملکرد مالی شرکت طراحی شده‌ است.

جدول نسبت های مالی

جدول‌ نسبت های مالی مجموعه‌ای از شاخص‌های مالی است که در دسته‌بندی‌های مختلفی نظیر نقدینگی، کارایی، اهرم مالی و سودآوری به شرح زیر قرار می‌گیرند.

انواع نسبت های مالی

انواع نسبت‌ های مالی عبارت است از:

1. نسبت های مالی نقدینگی
2. نسبت های مالی اهرمی
3. نسبت های مالی سودآوری
4. نسبت های مالی کارایی (فعالیت)

در ادامه به بررسی هر یک از این نسبت‌ها می‌پردازیم.

1. نسبت های مالی نقدینگی

نسبت های نقدینگی، توانایی شرکت در پرداخت تعهدات کوتاه‌مدت را ارزیابی و مشخص می‌کنند که آیا شرکت توانایی پرداخت بدهی‌های جاری خود از طریق دارایی‌های نقدی و دیگر دارایی‌ها را دارد یا خیر. این نسبت‌ها برای اعتباردهندگان و سرمایه‌گذارانی که نگران نقدینگی شرکت هستند، اهمیت ویژه‌ای دارد. در ادامه به بررسی مهم‌ترین نسبت های نقدینگی می‌پردازیم.

1.1. نسبت جاری (Current ratio)

نسبت جاری یکی از مهم‌ترین نسبت های مالی در تحلیل نقدینگی شرکت‌هاست که بیانگر توانایی یک واحد تجاری در پرداخت بدهی‌های کوتاه‌مدت از محل دارایی‌های جاری خود است. در حالت کلی:

• اگر نسبت جاری بیش از ۱ باشد، نشان‌دهنده آن است که دارایی‌های جاری شرکت بیشتر از بدهی‌های جاری آن است، و نشانه‌ای از سلامت مالی محسوب می‌شود.
• اگر نسبت جاری کمتر از ۱ باشد، ممکن است شرکت در پرداخت تعهدات کوتاه‌مدت خود با مشکل مواجه شود.
• نسبت جاری برابر با ۱ یا اندکی بالاتر از آن، وضعیت متعادل و قابل قبولی را نمایش می‌دهد.

فرمول نسبت جاری

فرمول نسبت جاری عبارت است از:

نسبت جاری = دارایی‌های جاری ÷ بدهی‌های جاری

دارایی‌های جاری شامل اقلامی با نقدشوندگی بالا هستند که انتظار می‌رود طی یک سال یا چرخه عملیاتی به وجه نقد تبدیل شوند؛ مانند موجودی نقد، حساب‌های دریافتنی، موجودی کالا و پیش‌پرداخت‌ها.

بدهی‌های جاری تعهداتی هستند که شرکت موظف است در دوره‌ای کوتاه‌مدت (معمولاً کمتر از یک سال) آن‌ها را پرداخت کند؛ مانند حساب‌های پرداختنی، اسناد پرداختنی، وام‌های کوتاه‌مدت و سایر دیون جاری.

1.2. نسبت آنی (Quick ratio)

نسبت آنی یکی از شاخص‌های کلیدی در تحلیل وضعیت نقدینگی شرکت‌ها است و مشابه نسبت جاری عمل می‌کند، با این تفاوت که موجودی کالا و سایر اقلامی که نقدشوندگی پایینی دارند (مانند پیش‌پرداخت‌ها و سفارش‌ها) از دارایی‌های جاری کسر می‌شوند. دلیل این کار آن است که موجودی کالا ممکن است به‌سرعت به وجه نقد تبدیل نشود، بنابراین برای سنجش توان نقدی واقعی شرکت، باید آن را کنار گذاشت.

به بیان دیگر نسبت آنی بیانگر توان شرکت در پرداخت بدهی‌های کوتاه‌مدت بدون اتکا به فروش موجودی کالا است. هنگامی که این نسبت بیشتر از یک باشد، نشان‌دهنده آن است که شرکت از نقدینگی مطلوبی برخوردار بوده و توانایی پاسخگویی به تعهدات مالی کوتاه‌مدت خود را دارد.

فرمول نسبت آنی عبارت است از:

نسبت آنی = بدهی‌های جاری ÷ موجودی کالا و پیش‌پرداخت‌ها و سفارش‌ها – دارایی‌های جاری

1.3. نسبت وجه نقد (Cash ratio)

نسبت وجه نقد، که با عنوان نسبت نقدینگی مطلق هم شناخته می‌شود، یکی از محافظه‌کارانه‌ترین شاخص‌ها برای ارزیابی توان نقدی شرکت در پرداخت بدهی‌های کوتاه‌مدت است. این نسبت تنها شامل وجه نقد و سرمایه‌گذاری‌های کوتاه‌مدت قابل نقدشوندگی فوری می‌شود و به همین دلیل، دقیق‌ترین تصویر از سرعت عمل شرکت در ایفای تعهدات مالی جاری را ارائه می‌دهد.

فرمول نسبت وجه نقد عبارت است از:

نسبت وجه نقد =  بدهی‌های جاری ÷ سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت + وجه نقد

2. نسبت های مالی اهرمی

نسبت‌های اهرمی معیارهایی هستند که بیانگر میزان استفاده شرکت از بدهی‌ها برای تأمین مالی فعالیت‌های خود و همچنین سهم بدهی‌ها در تأمین دارایی‌های آن است. این نسبت مشخص می‌کند که شرکت تا چه حد به منابع مالی بدهی وابسته است و چگونه ساختار سرمایه خود را مدیریت می‌کند. در ادامه به بررسی مهم‌ترین نسبت های مالی اهرمی می‌پردازیم.

2.1. نسبت بدهی (Debt ratio)

نسبت بدهی به عنوان یک معیار مشخص می‌‎کند که چه میزان از دارایی‌های شرکت از طریق بدهی‌ها تأمین مالی شده است. مقدار پایین این نسبت ممکن است حاکی از استفاده محدود از اهرم مالی باشد، در حالی که مقدار بالای آن هم همیشه مطلوب نیست؛ چرا که هزینه‌های مالی مربوط به سود تسهیلات دریافتی بر سود خالص شرکت اثر می‌گذارد.

فرمول نسبت بدهی عبارت است از:

نسبت بدهی = مجموع بدهی ÷ مجموع دارایی

2.2. نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام

این نسبت با ارزیابی تعادل بین بدهی و سرمایه سهامداران، به طور غیرمستقیم ریسک مالی و توانایی شرکت در مدیریت تعهدات مالی را مشخص می‌کند و از تقسیم کل بدهی بر حقوق صاحبان سهام به دست می‌آید. بنابراین کم‌تر بودن میزان این نسبت معمولاً با کاهش ریسک مالی و افزایش اعتماد وام‌دهندگان همراه است.

فرمول نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام عبارت است از:

نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام = کل بدهی ها ÷ حقوق صاحبان سهام

2.3. نسبت بدهی بلند مدت

نسبت بدهی بلندمدت، یکی از شاخص‌های مهم در تحلیل ساختار مالی شرکت‌هاست که میزان اتکای آن‌ها به منابع مالی وام‌گرفته‌شده در بلندمدت را مشخص می‌کند. این بدهی‌ها معمولاً تعهداتی هستند که سررسید آن‌ها بیش از یک سال است، مانند وام‌های بانکی بلندمدت، اوراق قرضه یا سایر تعهدات مالی بلندمدت. افزایش این نسبت معمولاً بیانگر آن است که شرکت برای تأمین مالی و توسعه سرمایه‌گذاری‌های خود، بیشتر به استفاده از اهرم مالی متکی است.

فرمول نسبت بدهی بلندمدت عبارت است از:

نسبت بدهی بلندمدت = بدهی بلندمدت ÷ حقوق صاحبان سهام + بدهی‌های بلندمدت

2.4. نسبت ضریب مالکانه (Proprietary ratio)

این نسبت بیانگر میزان سهم حقوق صاحبان سهام در تأمین مالی دارایی‌های یک شرکت است. همچنین به‌عنوان معیاری از قدرت ساختار سرمایه شرکت، بیانگر وابستگی شرکت به سرمایه مالکان در مقایسه با بدهی‌ها است. بالاتر بودن این نسبت از ریسک شرکت کاسته و ساختار سرمایه‌ آن را مستحکم‌تر می‌کند.

فرمول نسبت ضریب مالکانه عبارت است از:

نسبت ضریب مالکانه = نسبت مالکانه – ارزش ویژه ÷ کل دارایی × ۱۰۰ 

3. نسبت های مالی سودآوری

در علم مدیریت مالی، هدف نهایی افزایش ارزش برای سهامداران است. یکی از مهم‌ترین معیارهای ارزیابی عملکرد مدیریت در دستیابی به این هدف، سودآوری شرکت است. این نسبت‌ها برای سرمایه‌گذاران، تحلیلگران مالی و مدیران، اهمیت بسیاری دارند؛ چرا که مشخص می‌کنند تا چه اندازه شرکت توانسته منابع خود را به سود تبدیل کند. در ادامه مهم‌ترین نسبت های مالی سودآوری را بررسی می‌کنیم.

3.1. نسبت حاشیه سود ناخالص

این نسبت به شکل درصدی، حاشیه‌ی سود ناخالص شرکت را بیان می‌کند. نسبت حاشیه سود ناخالص برای تحلیل ساختار هزینه شرکت و توانایی آن در کنترل هزینه‌های تولید بسیار مهم است.

فرمول نسبت حاشیه سود ناخالص عبارت است از:

نسبت حاشیه‌ سود ناخالص = سود ناخالص ÷ فروش

3.2. نسبت حاشیه‌ سود عملیاتی

این نسبت بیانگر آن است که تا چه میزان از درآمد شرکت به‌عنوان سود محصول فعالیت اصلی آن بوده است. فرمول نسبت حاشیه سود عملیاتی عبارت است از:

نسبت حاشیه‌ سود عملیاتی = سود عملیاتی ÷ فروش

3.3. نسبت حاشیه‌ سود خالص

این نسبت به عنوان مهم‌ترین شاخص ارزیابی سودآوری نهایی، بیانگر آن است که چه میزان از کل فروش شرکت، در نهایت به‌عنوان سود خالص برای شرکت باقی‌مانده است.

فرمول نسبت حاشیه سود خالص عبارت است از:

نسبت حاشیه‌ سود خالص = سود خالص ÷ فروش

3.4. نسبت بازده حقوق صاحبان سهام

این نسبت بیانگر آن است که شرکت به ازای هر واحد سرمایه‌گذاری توسط سهامداران، چند واحد بازدهی و سود دریافت کرده‌اند. فرمول نسبت بازده حقوق صاحبان سهام عبارت است از:

نسبت بازده حقوق صاحبان سهام = سود خالص ÷ میانگین حقوق صاحبان سهام

3.5. نسبت بازده دارایی‌ها

این نسبت نشان می‌دهد که شرکت چه مقدار سود خالص از هر واحد دارایی کسب کرده است. شرکتی که عدد بالایی را در این نسبت به خود اختصاص دهد، یعنی توانایی بالاتری را در استفاده و بهره‌گیری از دارایی‌هایش در جهت تحقق سود داشته است.

فرمول نسبت بازده دارایی‌ها عبارت است از:

نسبت بازده دارایی‌ها = سود خالص ÷ میانگین دارایی‌ها

4. نسبت های مالی کارایی

نسبت‌ های مالی کارایی یا فعالیت‌ها شاخص‌هایی هستند که نشان می‌دهند چگونه از دارایی‌ها و منابع خود برای تولید درآمد و استفاده می‌کنند. این نسبت‍‌ها به ارزیابی کارایی عملیاتی شرکت کمک می‌کنند و عملکرد شرکت در استفاده از منابع در اختیار تحلیلگران و سرمایه گذاران قرار می‌گیرد. در ادامه به بررسی مهم‌ترین نسبت های مالی کارایی خواهیم پرداخت.

4.1. نسبت گردش دارایی

این نسبت به معنای بهره‌وری شرکت در استفاده از دارایی‌ها جهت خلق جریان درآمدی است. در واقع نشان می‌دهد که شرکت چگونه از دارایی‌های خود برای تولید استفاده کرده است.

فرمول نسبت گردش دارایی عبارت است از:

نسبت گردش دارایی = فروش خالص ÷ دارایی‌های ثابت

4.2. نسبت گردش موجودی کالا

نسبت گردش موجودی کالا عبارت‌است از اینکه موجودی کالا در یک دوره چند بار به فروش رفته و جایگزین شده است. پایین بودن این نسبت نشان از کم بودن چابکی شرکت در تبدیل موجودی انبار به تولید و درآمد فروش است.

فرمول نسبت گردش موجودی کالا عبارت است از:

نسبت گردش موجودی کالا = بهای تمام شده کالای فروش رفته ÷ متوسط ارزش موجودی کالا

4.3. نسبت گردش حساب‌های دریافتنی

این نسبت بیانگر تعداد دفعات وصول مطالبات در طول یک دوره‌ مالی است. اگر مقدار آن بزرگ‌تر باشد به معنای آن است که شرکت توانایی وصول سریع‌تر مطالبات خود را دارد.

فرمول نسبت گردش حساب‌های دریافتنی عبارت است از:

نسبت گردش حساب‌های دریافتنی = فروش نسیه ÷ متوسط حساب‌های دریافتنی

4.4 نسبت متوسط دوره وصول مطالبات

معنای این نسبت آن است که در طول یک سال، شرکت چند مرتبه مطالبات خود را وصول خواهد کرد. فرمول متوسط دوره وصول مطالبات عبارت است از:

نسبت متوسط دوره وصول مطالبات = ۳۶۵ ÷ گردش حساب‌های دریافتنی

تجزیه و تحلیل نسبت های مالی

تجزیه‌ و تحلیل نسبت­‌های‌ مالی، معیاری برای به‌دست‌آوردن یک دیدگاه کلی نسبت به گذشته­‌ شرکت و ایجاد یک چشم‌انداز مطلوب برای آینده­‌ شرکت­‌ها است. با بهره‌­گیری از تجزیه‌ و تحلیل نسبت ­‌های مالی می‌­توان روند فعالیت­‌های شرکت و برخی از رویدادهای مالی در آن را در طول یک بازه­ٔ زمانی مشاهده و مقایسه کرد.

این تحلیل با بررسی جنبه‌های مختلف صورت‌های مالی مانند نقدینگی، سودآوری، اهرم مالی و کارایی صورت می‌گیرد. نسبت‌هایی مانند نسبت جاری و نسبت آنی، نقدینگی و توانایی شرکت در پرداخت بدهی‌های کوتاه‌مدت را ارزیابی می‌کنند؛ در حالی که نسبت‌های بازده دارایی‌ها و حقوق صاحبان سهام به بررسی سودآوری و بازده سرمایه‌گذاری‌ها می‌پردازند.

حل مسائل نسبت های مالی

فرض کنید شرکتی ۵۰ میلیون دارایی و ۲۰ میلیون بدهی دارد. نسبت بدهی به دارایی آن ۲۰/۵۰ = ۰.۴ است که نشان می‌دهد ۴۰% از دارایی‌های شرکت با بدهی تأمین مالی شده‌اند. این شرکت اگر نسبت پوشش بهره ۵ داشته باشد، یعنی درآمد عملیاتی آن پنج برابر هزینه‌های بهره است و نشانگر توانایی قوی شرکت در پرداخت بدهی‌ها است.

نسبت های مالی در اکسل

یک نمونه محاسبه نسبت‌های مالی در اکسل، در لینک زیر برای شما قرار داده شده است.

دانلود فایل اکسل نسبت‌های مالی

یک نمونه محاسبه نسبت‌های مالی در اکسل، در لینک زیر برای شما قرار داده شده است.

جمع‌بندی

در نهایت، نسبت های مالی معیارهای مهمی برای تحلیل وضعیت مالی شرکت‌ها هستند و دیدی روشن از نقدینگی، سودآوری، کارایی و بدهی ارائه می‌دهند. با این حال، اعداد به‌تنهایی گویای وضعیت خاصی نیستند و باید در طول زمان، با سوابق شرکت، میانگین صنعت یا رقبا مقایسه شوند. بررسی روند این نسبت‌ها نقاط قوت و ضعف مالی را آشکار کرده و تحلیل‌گران را در تصمیم‌گیری‌های دقیق‌ و مؤثرتر یاری می‌کند.

سوالات متداول