چک سفید امضا یک ابزار مالی به ظاهر ساده است، اما می‌تواند مشکلات و پیچیدگی‌های زیادی به همراه داشته باشد. شما فقط یک امضا می‌زنید، اما همین چک می‌تواند در آینده باعث بروز مشکلات جدی حقوقی و مالی برای شما شود. در این مقاله خطرات، کاربردها و قوانین مرتبط با چک سفید امضا را بررسی می‌کنیم که شما را از ریسک‌های آن آگاه کنیم و نکات لازم برای استفاده صحیح از این نوع چک را توضیح دهیم. 

چک سفید امضا

چک سفید امضا چکی است که صادرکننده آن تنها بخش امضا را تکمیل کرده و سایر اطلاعات لازم مانند مبلغ، تاریخ صدور و نام ذی‌نفع را خالی می‌گذارد.

این نوع چک بسیار خطرناک است؛ زیرا:

• این چک به دارنده این امکان را می‌دهد که بدون محدودیت، مبلغی را در چک وارد کرده و آن را برای نقد کردن به بانک ارائه دهد.
• معمولاً به عنوان تضمینی برای انجام یک تعهد یا قرارداد صادر می‌شود، اما به دلیل ریسک‌های زیاد آن، باید با احتیاط استفاده شود.
• طبق قانون، صدور سند سفید امضا ممنوع است و صادرکننده آن می‌تواند تحت پیگرد قانونی قرار گیرد. به‌ویژه طبق ماده ۱۳ قانون صدور چک، صدور چک سفید امضا جرم محسوب می‌شود و امکان دارد که صادر کننده، مجازات شود.

کاربردهای رایج چک سفید امضا

در ادامه، به رایج‌ترین موارد استفاده سند سفید امضا اشاره می‌کنیم:

۱. ضمانت حسن انجام کار 

گاهی اوقات افراد برای اطمینان از انجام صحیح یک کار یا پروژه، چک سفید امضا می‌دهند. در این حالت، صادرکننده چک قصد دارد اعتبار خود را تضمین کند که طرف مقابل از انجام تعهدات مطمئن باشد. این نوع چک می‌تواند ضمانت اجرایی برای طرفین باشد که نشان می‌دهد در صورت نقض قرارداد، مبلغی از طرف مقابل پرداخت خواهد شد.

۲. ضمانت اجاره

در املاک تجاری، بعضی از مالکان برای اطمینان از تخلیه به موقع ملک یا رعایت شرایط قرارداد اجاره، از مستاجر سند سفید امضا دریافت می‌کنند. این نوع چک معمولاً برای اجاره‌های تجاری است و در املاک مسکونی کمتر رایج است.

۳. جبران خسارت

این نوع چک می‌تواند به عنوان وسیله‌ای برای جبران خسارت در مواردی که طرفین قرارداد از پیش می‌دانند ممکن است خسارتی در آینده پیش آید، صادر شود. در این صورت، اگر یکی از طرفین قرارداد نتواند تعهدات خود را به‌درستی انجام دهد یا مشکلی در اجرای قرارداد به وجود آید، از سند سفید امضا برای جبران خسارت استفاده می‌شود.

۴. معاملات غیرقانونی

این نوع چک در برخی از معاملات غیرقانونی مانند پولشویی، قاچاق مواد مخدر یا قاچاق کالا هم مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این نوع معاملات، چون معمولاً از روش‌های قانونی برای ایجاد رکوردهای مالی استفاده نمی‌شود، از سند سفید امضا برای انجام معاملات مخفیانه یا غیرقانونی استفاده می‌کنند. در این شرایط، صادرکننده ممکن است از روی اجبار و برای فرار از تعقیب قضا‌ئی چک سفید، امضا کند.

۵. معاملات نزول و ربا

در معاملات نزول و ربا که معمولاً غیرقانونی هستند یا تحت فشار یا تهدید از سوی دیگر افراد مجبور شوند، سند سفید امضا دهند. این وضعیت می‌تواند در آینده مشکلات جدی قانونی برای صادر کننده ایجاد کند.

۶. امانت

گاهی اوقات طرفین در معاملات مختلف، این چک را به عنوان چک امانت صادر می‌کنند، به این معنا که قرار می‌شود چک نقد نشود و تنها به عنوان ضمانت نگه‌داری شود. در چنین مواردی، هرچند توافق شفاهی یا کتبی مبنی بر عدم نقد شدن چک وجود دارد، اما امکان دارد یکی از طرفین به این توافق عمل نکند و چک نقد شود.

نکات صدور چک سفید امضا

هنگام صدور سند سفید امضا بهتر است که نکات زیر را در نظر بگیرید. 

• پشت‌نویسی چک: اگر چک سفید به‌عنوان ضمانت صادر می‌شود، باید در پشت چک این موضوع قید شود که چک برای ضمانت است و نه برای پرداخت وجه. این کار می‌تواند از سوءاستفاده جلوگیری کند.
• موافقت‌نامه‌های کتبی: برای جلوگیری از سوءاستفاده، طرفین باید توافق‌های شفاهی خود را در قالب قرارداد کتبی ثبت کنند و به وضوح بیان کنند که این چک فقط به عنوان ضمانت است.
• مراقبت‌های قانونی: در صورتی که مجبور به صدور این نوع چک هستید، بهتر است که مشاوره حقوقی دریافت کنید که از هرگونه مشکل قضایی در آینده جلوگیری شود.

قوانین جدید چک سفید امضا

اعتبار چک سفید امضا

برخلاف تصورات عمومی، چک سفید از اعتبار ساقط نبوده و حتی اگر قسمت‌هایی از آن خالی باشد، به‌عنوان یک سند معتبر مالی تلقی می‌شود. چک فقط زمانی فاقد اعتبار است که به‌طور کامل فاقد امضا باشد.

نکات مهم اعتبار سند سفید امضا

۱. اعتبار امضا و مهر چک: حتی اگر مبلغ و تاریخ در چک درج نشده باشد، تا زمانی که چک امضا و مهر شده باشد، معتبر است. دارنده چک می‌تواند با درج مبلغ و تاریخ آن را به بانک ارائه دهد.

۲. درج مبلغ و تاریخ: دارنده این نوع چک می‌تواند مبلغ و تاریخ را وارد کند و آن را به بانک ارائه دهد. این عمل جرم محسوب نمی‌شود، اما باید مطابق با توافقات اولیه با صادرکننده باشد.

۳. محدودیت در استفاده: دارنده چک نمی‌تواند به‌طور دلخواه مبلغی غیرمنطقی وارد کند یا خارج از توافقات، چک را تکمیل کند. این عمل می‌تواند موجب طرح دعوا شود.

۴. قابل تعقیب بودن صادرکننده: صادرکننده چک سفید، در صورتی که چک به‌درستی تکمیل و به بانک ارائه شود، از نظر حقوقی مسئول است. اما صادرکننده به دلیل عدم درج مبلغ و تاریخ، قابل تعقیب کیفری نیست و این چک در زمره چک‌های حقوقی قرار دارد.

۵. چک سفید امضا و توافقات طرفین: اگر طرفین بر سر استفاده از چک سفید توافق کرده باشند، چک باید در چارچوب آن توافقات تکمیل شود و دارنده چک نمی‌تواند آن را خارج از این چارچوب به اجرا بگذارد.

پیامدهای سوء استفاده از چک سفید امضا

سوء استفاده از چک سفید طبق ماده ۶۷۳ قانون مجازات اسلامی به‌عنوان “خیانت در امانت” شناخته می‌شود و مجازات آن یک تا سه سال حبس است. در صورت سوء استفاده از این چک، دارنده آن که بدون اجازه چک را تکمیل کند، به عنوان خائن مورد پیگرد قرار می‌گیرد. 

برای شکایت از سوء استفاده، باید ثابت شود که چک سفید بوده و از آن به‌طور غیرمجاز استفاده شده است. همچنین، صادرکننده باید هدف صدور چک را مشخص کرده و رسید یا پشت‌نویسی لازم را دریافت کند که در صورت بروز مشکل، از حقوق خود دفاع کند.

گم شدن یا سرقت چک سفید امضا 

با توجه به تغییرات جدید در قوانین صدور چک و ممنوعیت صدور چک سفید بدون نام دریافت‌کننده از آذر ماه ۱۳۹۹، چک‌های سفید امضا دیگر به صورت حامل صادر نمی‌شوند و دارای اعتبار برای نقد شدن نیستند. اگر چک گم یا سرقت شود، چون مشخصات دریافت‌کننده در سامانه صیاد بانک مرکزی ثبت می‌شود، برگه فیزیکی فاقد ارزش خواهد بود و شخصی که آن را پیدا کرده نمی‌تواند آن را تکمیل و نقد کند. 

جمع‌بندی

چک‌های سفید امضا به راحتی قابل تکمیل و نقد شدن هستند، برای جلوگیری از هرگونه سوء‌استفاده یا ضرر مالی، باید با دقت بو آگاهی کامل از آن استفاده کنید. در نهایت، همیشه بهتر است که قبل از صدور یا دریافت این نوع چک، همهٔ شرایط و توافقات را به‌صورت کتبی و روشن مشخص کنید که از پیامدهای ناخواسته آن جلوگیری شود.

سوالات متداول