مولفه‌ های‌ هوش‌ هیجانی کدامند؟ روش های تقویت + مثال

هوش هیجانی، توانایی شناسایی، درک و مدیریت احساسات خود و دیگران است. این مفهوم مجموعه‌ای از مهارت‌ها که در تعاملات فردی و اجتماعی نقش دارند را در برمی‌گیرد. مولفه‎ های هوش هیجانی در مدل گلمن به پنج جنبه اصلی تقسیم شده‌اند که هرکدام به جنبه‌ای خاص از تعامل‌های عاطفی و رفتاری اشاره دارد. در این مقاله از سایت محاسبان، اجزای تشکیل دهنده هوش هیجانی را تعریف و مثال‌ها و روش‌های تقویت هر یک را توضیح می‌دهیم.

انواع مولفه‌ های‌ هوش‌ هیجانی

هوش هیجانی شامل مجموعه‌ای از مهارت‌ها است که به افراد کمک می‌کند که احساسات خود و دیگران را شناسایی، تحلیل و مدیریت کنند. در مدل گلمن، مولفه های هوش هیجانی در پنج بعد اصلی معرفی شده‌ است که هر‌کدام نقش موثری در بهبود روابط بین فردی، ارتقای عملکرد و افزایش توانمندی‌های اجتماعی دارند. در ادامه با تعریف عناصر کلیدی هوش هیجانی، مثال و راهکارهایی برای تقویت آن‌ها یاد می‌گیریم.

خودآگاهی (Self-Awareness)

یکی از مهم‌ترین عناصر هوش هیجانی، خودآگاهی است. این مولفه به توانایی دقیق فرد برای شناخت احساسات، ارزش‌ها، نقاط قوت و ضعف و انگیزه‌های درونی خویش اشاره دارد. این مهارت به افراد کمک می‌کند که تأثیر احساسات را بر رفتارها و تصمیم‌گیری‌هایشان درک کنند. سپس در موقعیت‌های مختلف، قبل از واکنش نشان دادن، نسبت به احساساتشان آگاه شوند، آن‌ها را مدیریت کنند و تصمیم بهتری بگیرند.

مثال: یک مدیر پروژه را تصور کنید که هربار که اعضاء تیمش در تحویل پروژه تأخیر دارند، دچار احساس عصبانیت و ناامیدی می شود. او با خودآگاهی، متوجه می‌شود که این احساس از تمایل او برای کنترل کامل امور است. پس به جای اینکه واکنش تند نشان دهد، احساسات خود را بررسی می‌کند و با تیم جلسه‌ای برای رفع مشکل به صورت منطقی برگزار می‌کند. 

خودکنترلی (Self-Regulation)

خود کنترلی یا خود تنظیمی یکی از مولفه های هوش هیجانی است که به توانایی مدیریت احساسات، تکانه‌ها و رفتارها به شکل هدفمند اشاره دارد. افرادی با این مهارت، در موقعیت‌های پر‌تنش و استرس‌زا آرامش خود را حفظ می‌کنند و  به جای واکنش‌های غیرمنطقی و عجولانه با آرامش و منطق رفتار می‌کنند. خود کنترلی در بهبود روابط بین فردی، تصمیم‌گیری‌های بهتر، کاهش استرس و تاب‌آوری نقش مؤثری دارد. 

مثال: تصور کنید که کارمندی در جلسه کاری با انتقاد غیر‌منصفانه از سوی مدیر روبرو می‌شود. فردی که خود کنترلی بالایی دارد به جای آن‌که با عصبانیت واکنش نشان دهد یا جلسه را ترک کند، چند لحظه مکث می‌کند، احساسات خود را مدیریت کرده و سپس با آرامش و گفتگویی منطقی، مسئله را توضیح می‌دهد. این رفتار نه تنها مانع از تنش بیشتر می‌شود، بلکه تصویر مثبتی از فرد در ذهن اطرافیان شکل می‌‌دهد.  

همدلی (Empathy)

از تأثیرگذارترین عناصر هوش هیجانی، همدلی است و به توانایی درک عواطف و احساسات دیگران، نیازها و نظرات دیگران و پاسخ دادن به آن‌ها اشاره می‌کند. مهارت همدلی برای ایجاد روابط عمیق‌ با دیگران، کاهش تعارض‌ها و رفتارهای حرفه‌ای در موقعیت‌های اجتماعی و کاری است. همدلی فراتر از درک احساسات دیگران می‌شود و نشان دادن این درک در رفتارها و واکنش‌های مناسب را هم در بر می‌گیرد. به عبارتی همدلی یعنی خود را جای دیگری گذاشتن و دیدن دنیا از زاویه دید آن شخص.

مثال: فرض کنید که دوست صمیمی‌تان، به شما زنگ می‌زند و می‌گوید که به‌تازگی از کارش اخراج شده است. او به نظر ناراحت و نگران می‌آید و بابت آینده شغلی‌اش استرس دارد. همدلی در این موقعیت به معنای درک احساسات او و پاسخ دادن همدلانه است که او احساسات حمایت کند. نه اینکه صرفاً با او همدردی کنید یا مشکلش را کوچک ببینید. 

انگیزه (Motivation)

یکی از پارامترهای هوش هیجانی دانیل گلمن انگیزه است. این مولفه هوش هیجانی بر موضوع پیگیری اهداف بلند مدت تمرکز دارد و سرچشمه این انگیزه بر‌اساس اشتیاق درونی فرد، ابتکار، تعهد و تمایل درونی برای بهبود عملکرد شکل می‌گیرد. افرادی که انگیزه یا تاب‌آوری بالایی دارند، حتی در شرایط سخت همچنان تلاش می‌کنند و چالش‌ها و سختی‌ها را به چشم یک فرصت برای رشد نگاه می‌کنند. فردی با انگیزه، توانایی کنترل انرژی خود را به سمت اهداف در هر شرایطی دارد. در مولفه های هوش هیجانی، انگیزه برای موفقیت شخصی و شغلی انسان‌ها ضروری محسوب می‌شود. 

مثال: فرض کنید که یک محقق هستید و بارها مقاله‌های شما توسط مجله‌های علمی رد شده است. شما به جای نا امید شدن شب‌ها وقت بیشتری صرف می‌کنید و از بازخورد افراد متخصص برای بهبود مقاله‌هایتان بهره می‌برید. انگیزه شما صرفاً برای دریافت ارتقا یا امتیاز نیست و هدفتان افزایش دانش جدید به رشته‌تان است. در نهایت، اصرار و اشتیاق درونی شما منجر به چاپ مقاله‌تان می‌شود.

مهارت‌های اجتماعی (Social Skills)

مهارت‌های اجتماعی در مولفه های هوش هیجانی مدل گلمن یعنی توانایی برقراری ارتباط اثربخش، همکاری با دیگران، مدیریت روابط و حل تعارض‌ها. با این مهارت‌ افراد تعامل‌های اجتماعی موفقیت‌آمیزی دارند، با افراد هم‌رشته و شغل خود شبکه‌سازی می‌کنند و روابط پایدار و مثبت با دیگران می‌سازند. داشتن این مهارت باعث ارتباط با آدم‌های موفق و توانمند می‌شود که می‌توانند مسیر زندگی شخصی و شغلی شما را تغییر دهند.

مثال: فرض کنید شما مدیر یک تیم کاری هستید و یکی از اعضای تیم، به دلیل حجم بالای کار و فشار زمانی، در جلسه تیمی با لحن تند به همکارش انتقاد می‌کند که چرا گزارش‌ها را به موقع تحویل نداده است. این موضوع باعث تنش در جلسه می‌شود. شما به عنوان مدیر می‌توانید با مهارت‌هایی نظیر همدلی، ارتباط موثر، همکاری تیمی و تقسیم وظایف، صحبت‌های اثربخش و امیدواری به تیم و حل اختلاف بین اعضای تیم شرایط را مدیریت کنید.

جمع‌بندی

هوش هیجانی مفهومی چند بعدی است که از مؤلفه‌های متنوعی تشکیل شده که در زندگی فردی و اجتماعی نقش حیاتی دارند. براساس مدل دانیل گلمن، مولفه های هوش هیجانی شامل خودآگاهی، خود کنترلی، انگیزه، همدلی و مهارت‌های اجتماعی هستند. علاوه بر این، در منابع دیگر، مؤلفه‌هایی مانند تاب‌آوری و خودمدیریتی نیز به عنوان عناصر مهم مطرح شده‌اند که می‌توانند به تقویت هوش هیجانی کمک کنند.