دارایی غیر جاری چیست؟ انواع، فرمولها + کدینگ
در دنیای حسابداری و مدیریت مالی، دارایی غیر جاری نقش مهمی در تحلیل صورتهای مالی دارد. داراییهای غیرجاری، داراییهایی هستند که بیش از یک سال مالی در شرکت باقی میمانند و برای عملیات بلندمدت استفاده میشوند و ارزش بلندمدت ایجاد میکنند. در ادامه این مقاله از محاسبان، انواع دارایی غیر جاری، فرمولها، کاربرد و کدینگ آنها را بررسی میکنیم.
تعریف دارایی غیر جاری در حسابداری
دارایی غیر جاری در حسابداری عبارت است از داراییهایی که یک کسبوکار آنها را برای مدت طولانی، معمولاً بیش از یک سال نگهداری میکند و قصد ندارد که به این زودی آنها را به فروش برساند یا به پول نقد تبدیل کند.
براساس تعریف دارایی غیرجاری در حسابداری مطابق با استانداردهای مالی بینالمللی و استانداردهای حسابداری ایران، این داراییها در عملیات اصلی شرکت برای بیش از یک سال به کار گرفته میشوند، برای آنها استهلاک، کاهش ارزش یا تجدید ارزیابی در نظر گرفته میشود و در ترازنامه با عنوان «داراییهای غیر جاری» گزارش میشوند.
کاربرد دارایی غیرجاری در تأمین زیرساختهای عملیاتی، تضمین تداوم فعالیت و ایجاد ظرفیت درآمدزایی بلندمدت است. در شرکتهای صنعتی، این داراییها غالباً بیش از ۵۰ درصد کل داراییها را تشکیل میدهند و معیاری مهم برای ارزیابی پایداری مالی و چشمانداز رشد شرکت به شمار میروند.
انواع دارایی غیر جاری
دارایی های غیر جاری به چند دسته تقسیم میشوند که هر کدام ویژگیهای خاص خود را دارند. در ادامه، انواع دارایی غیر جاری را بررسی میکنیم:
۱. داراییهای ثابت مشهود
به داراییهای فیزیکی و قابل لمس، داراییهای ثابت مشهود میگویند و از آن برای تولید کالا یا ارائه خدمات استفاده میشود. مهمترین ویژگیهای داراییهای ثابت مشهود، عمر مفید بیشتر از یک سال، مستهلک شدن و کاهش ارزش دفتری با گذشت زمان است. انواع این دارایی عبارت است از:
- زمین و ساختمان
- ماشینآلات و تجهیزات
- وسایل نقلیه
- اثاثیه و لوازم اداری
۲. داراییهای نامشهود
به داراییهای غیر فیزیکی و غیرقابل لمس که ارزش اقتصادی بالایی دارند، داراییهای غیر جاری نامشهود گفته میشود. برخی از داراییهای ثابت نامشهود، عمر مفید مشخص دارند و با روش استهلاک مستقیم مستهلک میشوند و برخی دیگر مانند برند یا علامت تجاری، دارای عمر مفید نامحدود هستند. از انواع این داراییها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- حق اختراع
- حق برند و علامت تجاری
- نرم افزارهای سفارشی
- سرقفلی
۳. سرمایه گذاری بلندمدت
این نوع دارایی غیر جاری شامل سرمایهگذاریهایی است که بیش از یک سال نگهداری میشوند و به شرکت کمک میکنند که درآمد غیرعملیاتی پایدار داشته باشد. انواع سرمایه گذاری بلندمدت شامل موارد زیر است:
- سرمایهگذاری در سهام شرکتهای دیگر
- خرید اوراق مشارکت و خزانه بلند مدت
- سپردههای بلندمدت بانکی
- مشارکت در پروژههای چندساله
۴. پیشپرداختها
پرداختهایی که منافع آنها در دورهای بیشتر از یک سال مالی تحقق مییابد. این نوع دارایی به علت محقق نشدن منافعش، در دسته غیرجاری قرار میگیرد، مانند:
- پیشپرداخت اجاره چندساله
- پیشپرداخت خرید تجهیزات
- پیشپرداختهای پیمانکاری
۵. سایر داراییها
این دسته شامل داراییهای متنوعی است که در دستههای بالا قرار نمیگیرند، مانند:
- داراییهای زیستی (در کشاورزی)
- داراییهای اکتشافی (در صنایع استخراجی)
- داراییهای مالی مشتق
بیشتر بخوانید: انواع دارایی
فرمولهای مربوط به دارایی های غیر جاری
در حسابداری برای سنجش دقیق ارزش و عملکرد دارایی های غیرجاری از چند فرمول مهم استفاده میشود. این فرمولها کمک میکنند که ارزش واقعی دارایی، استهلاک، کاهش ارزش و تخصیص هزینهها بهدرستی محاسبه شود و گزارشهای مالی شفاف ارائه شوند. در ادامه، مهمترین فرمولهای مربوط به دارایی های غیر جاری را مرور میکنیم.
۱. فرمول محاسبه ارزش خالص داراییهای ثابت مشهود
این فرمول میزان ارزش واقعی داراییهای ثابت پس از کسر استهلاک و کاهش ارزش را نشان میدهد:
| ارزش خالص = بهای تمامشده – استهلاک انباشته – کاهش ارزش انباشته |
۲. فرمول ارزش دفتری دارایی ثابت
ارزش ثبت شده دارایی در دفاتر حسابداری پس از کسر استهلاک را نشان میدهد:
| ارزش دفتری = بهای تمام شده – استهلاک انباشته |
۳. استهلاک داراییهای نامشهود (عمر مفید مشخص)
اگر دارایی عمر مفید مشخصی داشته باشد، هزینه سالانهای که برای مصرف دارایی نامشهود با عمر محدود شناسایی میشود با استفاده از فرمول زیر است:
| استهلاک سالانه = بهای تمامشده / عمر مفید |
اگر عمر مفید نامحدود باشد (مثل برند مشهور)، استهلاک ندارد؛ فقط باید سالانه تست کاهش ارزش انجام شود.
۴. فرمول کاهش ارزش
میزان افت دائمی ارزش دارایی که باید در صورتهای مالی ثبت شود، به صورت زیر محاسبه میشود:
| کاهش ارزش = ارزش دفتری – ارزش بازیافتنی |
۵. فرمول محاسبه ارزش دفتری سرمایهگذاری
ارزش سرمایهگذاری بر اساس مبلغ خرید و سود یا زیانهای تحققیافته محاسبه میشود:
| ارزش دفتری = هزینه اولیه + سود انباشته – زیان انباشته |
۶. ارزشگذاری سرمایهگذاریها به روش ارزش منصفانه
قیمت روز سرمایهگذاری بر اساس ارزش بازار محاسبه میشود:
| ارزش منصفانه = قیمت بازار × تعداد واحدها |
۷. فرمول تخصیص پیشپرداختها
مبلغی از پیشپرداخت که باید در هر دوره بهعنوان هزینه شناسایی شود را نشان میدهد:
| هزینه دوره = پیشپرداخت کل / تعداد دورهها |
۸. فرمول ارزش خالص داراییها پس از کاهش ارزش و تجدید ارزیابی
ارزش نهایی دارایی پس از اعمال کاهش ارزش و افزایش ناشی از تجدید ارزیابی تعیین میشود:
| ارزش خالص = ارزش اولیه – کاهش ارزش + تجدید ارزیابی |
۹. فرمول استهلاک خط مستقیم
متداولترین روش استهلاک که هزینه سالانه را بهصورت یکنواخت تخصیص میدهد، فرمول استهلاک خط مستقیم است:
| استهلاک سالانه = عمر مفید / (بهای تمام شده – ارزش اسقاط) |
۱۰. نرخ بازده سرمایهگذاری بلند مدت (ROI)
نشان میدهد سرمایهگذاری چه میزان سود نسبت به مبلغ سرمایهگذاری شده، ایجاد کرده است:
| ROI = هزینه سرمایهگذاری / (درآمد سرمایهگذاری – هزینه سرمایهگذاری) |
۱۱. محاسبه داراییهای غیرجاری در ترازنامه
این فرمول جمع کل داراییهایی که بیش از یک دوره مالی برای کسبوکار ارزش دارند را نشان میدهد:
| جمع داراییهای غیر جاری = داراییهای مشهود + نامشهود + سرمایهگذاریهای بلندمدت + پیشپرداختها + سایر داراییها |
کدینگ دارایی های غیر جاری
کدینگ دارایی های غیر جاری در حسابداری، یعنی طبقهبندی و شمارهگذاری داراییهایی که عمر مفید بیش از یک سال دارند تا بتوان آنها را بهصورت دقیق در دفاتر مالی ثبت، کنترل و گزارشگیری کرد. این کدینگ معمولاً در قالب گروهها و زیرگروههایی مانند داراییهای ثابت مشهود، داراییهای نامشهود، سرمایهگذاریهای بلندمدت و پیشپرداختهای بلندمدت تنظیم میشود.
هدف از کدینگ دارایی های غیر جاری، تعریف یک کد یکتا برای هر دارایی غیرجاری است که محاسبه استهلاک، پیگیری وضعیت دارایی، شناسایی کاهش ارزش و تهیه گزارشهای مالی (مثل ترازنامه و دفتر اموال) بهدرستی و بدون خطا انجام شود.
معمولاً داراییهای غیر جاری در گروههای ۱۵ تا ۱۹ پلان حسابداری ثبت میشوند و هر گروه شامل حسابهای معین و تفصیلی مخصوص خود است. بهطور کلی، کدینگ دارایی های غیر جاری، کنترل داخلی را قویتر، گزارشدهی را دقیقتر و مدیریت داراییها را سادهتر میکند. نمونهای از جدول کدینگ دارایی غیرجاری را در ادامه مشاهده میکنید.
در جدول زیر، دو رقم اول (۱۵–۱۹) نشاندهنده نوع دارایی غیر جاری است. ارقام بعدی برای تفکیک زیرگروه، واحد سازمانی، پروژه یا محل جغرافیایی استفاده میشود.
جمعبندی
دارایی های غیر جاری بخش مهمی از هر کسبوکار هستند و تأثیر مستقیمی بر سلامت مالی، پایداری و درآمدزایی بلندمدت آن کسبوکار دارند. از داراییهای ثابت مشهود و نامشهود گرفته تا سرمایهگذاریهای بلندمدت و پیشپرداختها را میتوان با ثبت درست، محاسبه استهلاک، کاهش ارزش و کدینگ مناسب مدیریت کرد. شما تجربه یا سؤالی دربارهٔ مدیریت داراییهای غیر جاری دارید؟ لطفاً در کامنتها نظرات خود را بیان کنید و اگر از این مقاله نکتهای یاد گرفتید، آن را با دوستانتان به اشتراک بگذارید!
سوالات متداول
۱. دارایی غیر جاری چیست و چه تفاوتی با دارایی جاری دارد؟
دارایی های غیر جاری، داراییهایی هستند که بیش از یک سال در شرکت باقی میمانند و برای عملیات بلندمدت استفاده میشوند، برخلاف دارایی جاری که سریع به پول نقد تبدیل میشود.
۲. کدینگ دارایی های غیر جاری چه اهمیتی دارد؟
کدینگ دارایی غیرجاری، انجام ثبت دقیق، پیگیری استهلاک، کاهش ارزش و تهیه گزارشهای مالی را ممکن میکند و کنترل داخلی و مدیریت داراییها را هم سادهتر میکند.
۳. کاربرد دارایی غیر جاری در شرکتها چیست؟
دارایی های غیر جاری زیرساخت عملیاتی و توان درآمدزایی آینده شرکت را تأمین میکنند و معیار مهمی برای ارزیابی سلامت مالی و پایداری بلندمدت کسبوکار محسوب میشوند.
