انواع رسیدگی مالیاتی؛ فرآیند رسیدگی به پرونده های مالیاتی
آیا تا به حال پس از ارسال اظهارنامه مالیاتی، نامه‌ای از اداره مالیات دریافت کرده‌اید که در آن نوشته شده باشد: «شرکت شما برای رسیدگی مالیاتی انتخاب شده است»؟ در آن لحظه ممکن است این سؤال برایتان پیش بیاید که رسیدگی مالیاتی دقیقاً چیست و چرا سازمان امور مالیاتی تصمیم گرفته پروندهٔ شما را بررسی کند. اگر می‌خواهید بدانید رسیدگی مالیاتی دقیقاً چگونه انجام می‌شود، چه مراحلی دارد، چه مدارکی نیاز دارد و چه نکاتی باید رعایت شود تا با اداره مالیات دچار مشکل نشوید، در این مقاله از محاسبان همراه ما باشید.
رسیدگی مالیاتی چیست؟
رسیدگی مالیاتی، فرآیندی قانونی است که سازمان امور مالیاتی کشور برای بررسی صحت اظهارنامه‌های مالیاتی مودیان (اشخاص حقیقی یا حقوقی) انجام می‌دهد. این فرآیند بر‌اساس قانون مالیات‌های مستقیم (ماده ۲۱۹ و آیین‌نامه اجرایی آن) تعریف شده و هدف آن تعیین دقیق درآمد مشمول مالیات، جلوگیری از فرار مالیاتی و برقراری عدالت است.
انواع رسیدگی مالیاتی
فرآیند رسیدگی مالیاتی توسط سازمان امور مالیاتی و با استفاده از روش‌های مختلف اجرا می‌شود. در ادامه، انواع روش‌های رسیدگی مالیاتی را شرح می‌دهیم.
۱. رسیدگی خود اظهاری
در این روش، مودیان مالیاتی (افراد یا شرکت‌ها) به‌صورت داوطلبانه اطلاعات مالی خود را در قالب اظهارنامه مالیاتی تهیه و به سازمان امور مالیاتی ارائه می‌دهند. این اظهارنامه باید دقیق و مطابق با قوانین باشد. سازمان مالیاتی اطلاعات ارائه شده را بررسی کرده و در صورت وجود مغایرت یا خطا، مودی موظف به اصلاح اطلاعات و پرداخت مالیات صحیح خواهد بود.
۲. رسیدگی موردی
رسیدگی موردی زمانی انجام می‌شود که سازمان مالیاتی به دلایلی مانند گزارش‌های مشکوک، ناسازگاری اطلاعات یا دریافت شکایات، پرونده مودی را به‌صورت ویژه بررسی می‌کند. این نوع رسیدگی با تمرکز بر جزئیات خاص و با هدف کشف تخلفات احتمالی یا تأیید صحت اطلاعات انجام می‌شود.
۳. رسیدگی جامع
این نوع رسیدگی شامل بررسی عمیق و گسترده تمامی اسناد و فعالیت‌های مالی مودی در یک دوره زمانی مشخص است. معمولاً برای شرکت‌ها یا افرادی با حجم بالای تراکنش‌های مالی یا نظام مالیاتی پیچیده استفاده می‌شود. هدف این روش، اطمینان از انطباق کامل فعالیت‌های مالی با قوانین و محاسبه دقیق مالیات است.
۴. رسیدگی تطبیقی
در رسیدگی تطبیقی، اطلاعات ارائه‌شده توسط مودی با داده‌های موجود در منابع دیگر مانند بانک‌ها، سازمان‌های بیمه یا سایر نهادها مقایسه می‌شود. این روش برای تأیید صحت و یکپارچگی اطلاعات مالی مودی به کار می‌رود و از تقلب یا خطا جلوگیری می‌کند.
۵. رسیدگی در محل
در این روش، مأموران مالیاتی به محل فعالیت یا دفتر مودی مراجعه کرده و اسناد و مدارک مالی را به‌صورت حضوری بررسی می‌کنند. این نوع رسیدگی معمولاً در مواردی انجام می‌شود که نیاز به بررسی مستقیم اسناد یا فعالیت‌های اقتصادی مودی وجود داشته باشد یا ارائه مدارک به‌صورت آنلاین ممکن نباشد.
۶. رسیدگی به شکایات
در صورتی که مودی نسبت به مبلغ مالیات تعیین شده یا فرآیند محاسبه آن اعتراض داشته باشد، می‌تواند شکایت خود را مطرح کند. سازمان مالیاتی در این روش، اعتراض مودی را بررسی کرده و در صورت لزوم، مالیات تعیین شده را اصلاح یا تأیید می‌کند.
مراحل رسیدگی مالیاتی
آشنایی با مراحل رسیدگی مالیاتی از موضوعات مهمی است که همه‌ی مشاوران مالیاتی، حسابداران و مدیران شرکت‌ها باید آن را بدانند. رسیدگی مالیاتی طبق قوانین جدید شامل چند مرحله مشخص است:
- رئیس اداره امور مالیاتی مربوطه
- هیات حل اختلاف مالیاتی
- شورای عالی مالیاتی
- هیات سه نفری وزارت اقتصاد
- دیوان عدالت اداری
در ادامه، مراحل چرخه رسیدگی مالیاتی را بررسی می‌کنیم.
۱. رسیدگی در اداره امور مالیاتی
در این مرحله، اداره امور مالیاتی به شکایت مودی رسیدگی می‌کند. مودی و نماینده اداره امور مالیاتی، مذاکره‌ای انجام می‌دهند که موضوع بررسی شود. مودی ۳۰ روز فرصت دارد تا مدارک و مستندات لازم را برای تعدیل مالیات ارائه دهد. اداره امور مالیاتی نیز حدود یک ماه زمان دارد که به این شکایت رسیدگی کند. نتیجه این بررسی در برگ تشخیص مالیاتی ثبت و به امضای رئیس اداره امور مالیاتی می‌رسد.
- اگر توافق حاصل شود: موضوع حل شده و مالیات بر اساس توافق تعیین می‌شود.
- اگر توافق حاصل نشود یا اعتراض رد شود: پرونده برای بررسی بیشتر به هیات حل اختلاف مالیاتی ارجاع می‌شود.
۲. بررسی در هیات حل اختلاف مالیاتی
هیات حل اختلاف مالیاتی، متشکل از سه نفر (یک قاضی، یک نماینده از سازمان امور مالیاتی و یک نماینده از تشکل‌های صنفی یا اتاق بازرگانی) است. این هیأت پرونده را بررسی کرده و رأی خود را صادر می‌کند.
- اگر مودی رأی را بپذیرد: برگ قطعی مالیاتی صادر شده و پرونده بسته می‌شود.
- اگر مودی رأی را نپذیرد: مودی تا ۳۰ روز پس از ابلاغ رأی فرصت دارد اعتراض خود را ثبت کند. در این صورت، پرونده به شورای عالی مالیاتی ارجاع می‌شود.
۳. ارجاع به شورای عالی مالیاتی
در این مرحله، شورای عالی مالیاتی پرونده را بررسی می‌کند که رأی صادره توسط هیأت حل اختلاف را تأیید یا رد کند.
- در صورت تأیید رأی: مودی می‌تواند ظرف ۳۰ روز اعتراض خود را برای بررسی به هیأت سه نفره وزارت امور اقتصادی و دارایی ارجاع دهد.
- در صورت رد رأی: پرونده به یک هیات حل اختلاف مالیاتی دیگر ارجاع داده می‌شود و فرآیند از مرحلهٔ دوم مجدداً آغاز خواهد شد.
۴. بررسی توسط هیات سه نفره وزارت اقتصاد
این هیأت که توسط وزیر امور اقتصادی و دارایی انتخاب شده است، رأی صادره در مراحل قبلی را بررسی می‌کند. اگر مودی به رأی صادره اعتراض داشته باشد، می‌تواند ظرف ۳۰ روز اعتراض خود را ثبت کند که پرونده به دیوان عدالت اداری ارجاع شود.
۵. رسیدگی در دیوان عدالت اداری
دیوان عدالت اداری به‌عنوان آخرین مرحله رسیدگی، شکایت مودی از سازمان امور مالیاتی را بررسی می‌کند. این نهاد بر‌اساس قوانین قضایی عمل کرده و با سیستم مالیاتی تفاوت‌هایی دارد. مودی باید با کمک یک وکیل دادگستری مجرب، شکایت خود را حداکثر تا ۳ ماه پس از رأی هیات سه نفره وزارت اقتصاد در دیوان عدالت اداری مطرح کند. رأی صادره در این مرحله معمولاً نهایی است.
بیشتر بخوانید: ابلاغ اوراق مالیاتی
نحوه رسیدگی مالیاتی اشخاص حقوقی
جهت صدور برگ تشخیص مالیات عملکرد اشخاص حقوقی سه حالت زیر اتفاق می‌افتد:
حالت اول: عدم ارسال اظهارنامه و ارائه اسناد و مدارک و دفاتر حسابداری
در چنین حالتی مودی مشمول بیشترین جرائم مالیاتی می‌شود و حتی می‌تواند باعث پیگیری قضایی بابت عدم ارسال اظهارنامه طی سه سال متوالی شود. مطابق ماده ۹۷ قانون مالیات‌های مستقیم، دو حالت وجود دارد:
1. تعیین مالیات عملکرد بر‌اساس تنظیم اظهارنامه برآوردی: سازمان امور مالیاتی با استفاده از داده‌های سامانه‌های اطلاعاتی (از جمله لیست معاملات فصلی، اطلاعات حساب‌های بانکی، تراکنش‌های دستگاه‌های کارت‌خوان، اطلاعات گمرکی و بیمه‌ای و…)، به‌صورت سیستمی و برآوردی یک اظهارنامه مالیاتی تنظیم و بر اساس آن، مالیات را تعیین می‌کند.
2. تعیین مالیات عملکرد یا بر‌اساس روش علی‌الرأس: مأموران مالیاتی می‌توانند از روش علی‌الرأس (موضوع مواد ۹۸، ۱۵۲ تا ۱۵۴ و ۲۷۱ قانون مالیات‌های مستقیم) برای برآورد درآمد و تعیین مالیات استفاده کنند. در این روش، میزان مالیات بر اساس قرائن و شواهد مانند اجاره‌بهای محل، حجم فعالیت، معاملات مشابه و … تعیین می‌شود. این شیوه تا سه سال پس از ابلاغ برگ تشخیص قابلیت استفاده دارد.
بیشتر بخوانید: رسیدگی به تراکنش های بانکی
حالت دوم : فقط اظهارنامه
در این حالت، شرکت اظهارنامه عملکرد سالانه خود را در موعد مقرر ارسال می‌کند، اما دفاتر قانونی (روزنامه و کل) یا اسناد و مدارک مثبته را در زمان رسیدگی ارائه نمی‌دهد. مودی از جریمهٔ عدم تسلیم اظهارنامه معاف می‌شود، زیرا اظهارنامه را ارسال کرده است. اما با توجه آنکه دفاتر و مستندات ارائه نشده است، سازمان امور مالیاتی می‌تواند طبق ماده ۹۷ قانون مالیات‌های مستقیم، دفاتر را مردود اعلام و درآمد مشمول مالیات را به‌صورت علی‌الرأس یا برآوردی تعیین کند.
در این صورت، ممیز مالیاتی معمولاً بر‌اساس اطلاعات سامانه‌ها، معاملات فصلی، اطلاعات بانکی، بیمه و سایر منابع داده، مالیات را تخمین می‌زند.
بیشتر بخوانید: وصول مالیات چیست؟
حالت سوم: اظهارنامه همراه دفاتر و مستندات
این حالت مطلوب‌ترین و قانونی‌ترین روش است و نشان‌دهندهٔ عملکرد مالی شرکت است. مراحل رسیدگی:
- شرکت در موعد مقرر اظهارنامه مالیاتی عملکرد را از طریق سامانه سازمان امور مالیاتی ارسال می‌کند.
- دفاتر قانونی (روزنامه و کل) و اسناد و مدارک مثبته (فاکتورها، قراردادها، صورتحسابهای بانکی و…) را نگهداری کرده و در صورت درخواست، به مأمور مالیاتی ارائه می‌دهد.
- مأمور مالیاتی پس از بررسی اظهارنامه، دفاتر و مدارک در صورت تایید دفاتر و مستندات، مالیات ابرازی را می‌پذیرد و برگ تشخیص مطابق اظهارنامه صادر می‌شود. در صورت مشاهده تخلف یا مغایرت (به طور مثال هزینه‌های غیرواقعی، درآمد ثبت‌نشده، یا دفاتر صوری)، بخشی از هزینه‌ها رد شده و درآمد مشمول مالیات اصلاح می‌شود.
- پس از بررسی، برگ تشخیص مالیات صادر و به مودی ابلاغ می‌شود. مودی می‌تواند در صورت اعتراض، ظرف ۳۰ روز از تاریخ ابلاغ، به برگ تشخیص اعتراض کند تا پرونده در هیأت بدوی مالیاتی مورد رسیدگی مجدد قرار گیرد.
چارت رسیدگی مالیاتی
چارت رسیدگی مالیاتی به صورت سلسله مراتبی است و می‌توان آن را به شکل زیر توصیف کرد:
مدارک رسیدگی مالیاتی
در رسیدگی مالیاتی، ارائه مدارک زیر ضروری است:
- دفاتر قانونی
- زونکن اسناد حسابداری
- سند حسابداری
- صورتحسابهای فروش
- صورتحسابهای خرید
- مدارک هزینه
- قراردادها
- صورت وضعیت
- اکسل اسناد در سطح تفضیل
- گردش موجودی کالا
- جدول محاسبه استهلاک
- تراز کل قبل از بستن حساب‌ها
- تراز کل بعد از بستن حساب‌ها
- تراز در سطح تفضیل
- گزارش صورتحسابهای خرید
- گزارش صورتحسابهای فروش
- لیست معاملات
- اظهارنامه‌های ارزش افزوده
- گزارش حسابرسی مالیاتی
نکات مهم در رسیدگی مالیاتی
برای دستیابی به نتایج مطلوب در جلسات رسیدگی مالیاتی، رعایت نکات زیر ضروری است:
۱. مهلت رسیدگی: طبق ماده ۱۵۷ قانون مالیات‌های مستقیم، سازمان امور مالیاتی یک سال از تاریخ تسلیم اظهارنامه برای رسیدگی فرصت دارد. در صورتی‌که در این مدت اقدامی صورت نگرفت، شما پیش قدم باشید و پیگیری کنید.
۲. بهترین زمان: بازهٔ زمانی مرداد‌ماه تا پایان اسفند، فرصت مناسبی برای رسیدگی است.
۳. آماده‌سازی مدارک کامل: پیش از جلسه، همهٔ مدارک و گزارش‌های مورد نیاز رسیدگی را جمع‌آوری و کنترل کنید.
۴. خود ارزیابی دقیق: قبل از شروع رسیدگی، اسناد خود را با دقت و از دید یک حسابرس مالیاتی بررسی کنید. این کار به شناسایی و رفع خطاهای احتمالی پیش از رسیدگی کمک می‌کند.
۵. محل رسیدگی: برای حضور در جلسه، چه در محل اداره امور مالیاتی و چه در محل فعالیت مودی کاملاً آماده باشید.
۶. تسلط بر فعالیت شرکت: بر فرآیندهای تولید، فروش، دریافت و پرداخت و سایر عملیات شرکت خود مسلط باشید.
۷. فهرست سؤالات: سؤالات احتمالی ممیز را از قبل پیش‌بینی کنید. به سؤالات غیر منتظره بدون تأمل پاسخ ندهید و در صورت نیاز، مهلت برای بررسی درخواست کنید.
۸. اجتناب از مجادله: به عنوان نمایندهٔ شرکت یا مدیرعامل، از هرگونه بحث و جدل با ممیز مالیاتی پرهیز کنید.
۹. تعادل در ارائه دانش: تسلط خود را با اعتماد به نفس نشان دهید، اما از به رخ کشیدن اطلاعات و دانش خود، خودداری کنید.
۱۰. آمادگی برای مالیات توافقی: پیش از جلسه، دربارهٔ مبلغ مالیات توافقی تحقیق کنید و میزان مورد انتظار خود را با آگاهی پیشنهاد دهید.
۱۱. اولویت توافق در دادرسی مالیاتی: در فرآیند رسیدگی، اولویت را به توافق با ممیز مالیاتی اختصاص دهید و از تکیهٔ صرف بر دانش و اطلاعات خود در دادرسی مالیاتی پرهیز کنید.
۱۲. توافق با ممیز مالیاتی: در صورت توافق با ممیز قبل از صدور برگ تشخیص، از هزینه‌های غیر‌قابل قبول ثبت شده توسط ممیز آگاه باشید و تأثیر آن‌ها را بر مالیات بر ارزش افزوده به دقت بررسی کنید.
۱۳. رسیدگی کامل: سعی کنید رسیدگی به مالیات بر ارزش افزوده و مالیات بر عملکرد به‌صورت هم‌زمان انجام شود تا فرآیند کارآمدتر و هماهنگ‌تر پیش رود.
بیشتر بخوانید: تقسیط بدهی مالیاتی
جمع‌بندی
رسیدگی مالیاتی، فرآیندی کلیدی برای تعیین عادلانه مالیات است که از بررسی اظهارنامه تا دادرسی را در برمی‌گیرد. با آگاهی از انواع رسیدگی و مراحل آن، می‌توانید از حقوق خود دفاع و از جرایم پیشگیری کنید. این دانش، مشکلات مالیاتی را کاهش داده و پایداری کسب‌وکارتان را تضمین می‌کند. شما چه تجربه‌ای از رسیدگی مالیاتی دارید؟ در کامنت‌ها با ما به اشتراک بگذارید.
سوالات متداول
۱. رسیدگی مالیاتی چیست؟
فرآیندی قانونی است که برای بررسی اظهارنامه‌ها و تعیین درآمد مشمول مالیات بر‌اساس قانون مالیات‌های مستقیم باید آن را طی کنید.
۲. مدت زمان رسیدگی پرونده مالیاتی چقدر است؟
زمان رسیدگی به پرونده کاملاً متغیر بوده و به نوع رسیدگی آن بستگی دارد.
دیدگاهتان را بنویسید