مرور زمان مالیاتی چیست؟ بررسی کامل + بخشنامه

تصور کنید سال‌ها از پرداخت مالیات‌هایتان گذشته و ناگهان برگه‌ای از اداره امور مالیاتی دریافت می‌کنید که ادعای بدهی قدیمی را مطرح می‌کند؛ آیا این مطالبه‌ قانونی است؟ یا زمان آن گذشته و دیگر قابل پیگیری نیست؟ اینجا مفهوم “مرور زمان مالیاتی” مطرح می‌شود، قانونی که می‌تواند مانند کلیدی برای رهایی از بدهی‌های قدیمی عمل کند یا در کمین شما باشد تا با یک مطالبه غافلگیرتان کند. در این مقاله از محاسبان، هر آنچه باید دربارهٔ مرور زمان مالیاتی بدانید را توضیح می‌دهیم.

تعریف مرور زمان مالیاتی در قانون

مرور زمان مالیاتی، بازه‌ای زمانی است که پس از پایان آن، سازمان امور مالیاتی دیگر حق مطالبه یا پیگیری مالیات مربوط به یک دورۀ مشخص را ندارد. این مفهوم مانند یک ساعت شنی است، وقتی شن‌های آن تمام می‌شود، پروندۀ مالیاتی هم بسته خواهد شد. طبق قانون مالیات‌های مستقیم، مرور زمان تنها در مورد مالیات‌ بر درآمد اجرا می‌شود و شامل همهٔ مالیات‌ها نمی‌شود.

مرور زمان مالیاتی چند سال است؟

مدت زمان مرور مالیاتی بسته به اینکه مودی اظهارنامه خود را تسلیم کرده باشد یا نه، متفاوت است و در دو حالت زیر بررسی می‌شود:

۱. در صورت تسلیم اظهارنامه مالیاتی: طبق ماده ۱۵۶ قانون مالیات‌های مستقیم، اگر مودی اظهارنامه را در موعد مقرر ارائه دهد، سازمان امور مالیاتی حداکثر تا یک سال از پایان مهلت تسلیم فرصت دارد که برگ تشخیص صادر کند. اگر در این مدت برگ تشخیص توسط سازمان مالیاتی صادر نشو‌د یا در صورتی‌که برگ تشخیص صادر شود، اما حداکثر تا یک‌ سال و سه ماه به مودی ابلاغ نشود، اظهارنامه مودی قطعی تلقی می‌شود. 

۲. در صورت عدم تسلیم اظهارنامه مالیاتی: اما اگر مودی اظهارنامه را در موعد مقرر تسلیم نکند یا مکلف به تسلیم آن نباشد، طبق ماده ۱۵۷ قانون مالیات‌های مستقیم، مدت مرور زمان پنج سال از تاریخ سررسید پرداخت مالیات خواهد بود. اگر در این مدت برگ تشخیص توسط سازمان مالیاتی صادر نشود یا صادر شود اما ظرف حداکثر ۵ سال و سه ماه به مودی ابلاغ نشود، مالیات مربوطه دیگر قابل مطالبه نیست.

مرور زمان در قانون مالیات های مستقیم

مطابق با ماده ۱۵۷ قانون مالیات‌های مستقیم، مرور زمان مالیاتی صرفاً برای مالیات‌های درآمدی مندرج در باب سوم قانون مالیات‌های مستقیم اعمال می‌شود و مدت آن ۵ سال از تاریخ سررسید پرداخت مالیات است؛ به شرطی که در این مدت درآمد مودی تعیین، برگ تشخیص صادر و حداکثر تا ۳ ماه پس از پایان ۵ سال به مودی ابلاغ شود. این بدان معناست که سازمان امور مالیاتی حداکثر ۵ سال و ۳ ماه از تاریخ سررسید، فرصت مطالبه مالیات را دارد. 

نکته مهم این است که هر نوع مالیات درآمدی (مانند مالیات املاک، حقوق، مشاغل، اشخاص حقوقی و غیره) سررسید خاص خود را دارد و نمی‌توان سررسید یک نوع مالیات را برای انواع دیگر در نظر گرفت. این تفاوت‌ها برای محاسبۀ صحیح مرور زمان و رعایت حقوق مودیان اهمیت زیادی دارد؛ هر چند در برخی موارد مشاهده شده که سازمان امور مالیاتی به این تفاوت‌ها توجه کافی نشان نداده است. در ادامه به مهم‌ترین مواردی که مشمول مرور زمان مالیاتی می‌شوند، اشاره خواهیم کرد: 

مرور زمان مالیاتی حقوق

مطابق با ماده ۸۶ قانون مالیات‌های مستقیم، کارفرمایان مکلف‌اند که مالیات حقوق کارمندان را هنگام پرداخت یا تخصیص حقوق محاسبه، کسر و حداکثر تا پایان ماه بعد به حساب سازمان امور مالیاتی واریز کنند. تاریخ سررسید پرداخت، نقطه شروع محاسبۀ مرور زمان مالیاتی محسوب می‌شود و طبق ماده ۱۵۷ قانون مالیات های مستقیم، مدت آن ۵ سال و ۳ ماه برای ابلاغ برگ تشخیص به مودی است.

مرور زمان مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی

اشخاص حقوقی موظف‌اند حداکثر تا چهار ماه پس از پایان سال مالیاتی، اظهارنامه، ترازنامه و حساب سود و زیان خود را به سازمان امور مالیاتی ارائه و مالیات متعلق را پرداخت کنند. از همین تاریخ، مهلت مرور زمان مالیاتی برای این دسته از مودیان آغاز می‌شود. بنابراین، سازمان امور مالیاتی تا پنج سال و سه ماه پس از پایان اظهارنامه فرصت دارد، نسبت به رسیدگی و مطالبه مالیات اقدام کند.

مرور زمان مالیات بر درآمد مشاغل

صاحبان مشاغل موظف‌اند، اظهارنامه مالیاتی مربوط فعالیت‌های شغلی خود را حداکثر تا پایان خردادماه سال بعد به اداره امور مالیاتی ارائه و مالیات متعلق را پرداخت کنند. این تاریخ را مبنای محاسبه مرور زمان مالیاتی در نظر می‌گیرند، که طبق ماده ۱۵۷، ۵ سال و ۳ ماه برای ابلاغ برگ تشخیص است.

مواردی که مشمول مرور زمان مالیاتی نمی‌شوند

بر‌اساس قوانین مالیاتی، برخی از انواع مالیات‌ها به دلیل ماهیت خاص خود یا اهمیت بالای آن‌ها، مشمول مرور زمان مالیاتی نمی‌شوند. این بدان معناست که سازمان امور مالیاتی می‌تواند در هر زمان، بدون محدودیت زمانی این مالیات‌ها را مطالبه کند. در ادامه، مهم‌ترین این موارد را بررسی می‌کنیم.

مرور زمان مالیات بر دارایی

یکی از مهم‌ترین مواردی که مشمول مرور زمان مالیاتی نمی‌شود، مالیات مربوط به دارایی‌های شخصی افراد است. این دارایی‌ها، اعم از اموال منقول و غیرمنقول، به دلیل قابلیت ردیابی و شناسایی دائمی، تحت نظارت مستقیم سازمان امور مالیاتی قرار دارند. بنابراین، کارشناسان مالیاتی می‌توانند در هر زمان نسبت به تعیین و مطالبه مالیات مربوط به این دارایی‌ها اقدام کنند.

مرور زمان مالیات املاک

بر اساس رای هیات عمومی دیوان عدالت اداری، ماده ۱۵۷ قانون مالیات‌های مستقیم (مرور زمان ۵ ساله) و ماده ۱۹۰ (جریمه تاخیر در پرداخت) صرفاً به مالیات عملکرد مربوط هستند و شامل مالیات نقل‌وانتقال املاک و حق واگذاری محل (برای اشخاص حقیقی و حقوقی) نمی‌شوند.

به بیان دیگر، مالیات نقل‌وانتقال املاک ماهیت مالیات بر درآمد ندارد. بنابراین، مشمول مرور زمان ۵ ساله ماده ۱۵۷ نیست. این نوع مالیات، تابع قوانین مرور زمان خاص خود است.

مرور زمان مالیاتی ارزش افزوده

مالیات بر ارزش افزوده به عنوان یکی از مالیات‌های غیرمستقیم، مشمول این قانون نمی‌شود. این مالیات، به دلیل ماهیت تداومی و گردش مالی در زنجیرهٔ تولید و توزیع کالا و خدمات، امکان اعمال مرور زمان برای آن وجود ندارد. بدین ترتیب، مودیان همواره مکلف به تسویه و پرداخت این نوع مالیات هستند. قانون در مورد مرور زمان مالیاتی مالیات بر ارزش افزوده ابهاماتی دارد و به صورت صریح به آن اشاره نکرده است. بنابراین تفسیر و اجرای آن در عمل، به دقت و بررسی‌های قانونی نیاز دارد. 

بخشنامه مرور زمان مالیاتی

بخشنامه‌های متعددی در خصوص مرور زمان مالیاتی صادر شده است. بخشنامه ۲۱۰/۹۹/۸ مورخ ۱۳۹۹/۱/۱۹ سازمان امور مالیاتی، مبدا محاسبۀ مرور زمان پنج‌ساله، تاریخ سررسید پرداخت تعیین شده است. همچنین در بخشنامه ۲۰۰/۱۴۰۲/۲۶ مورخ ۱۴۰۲/۱۲/۲۸، مرور زمان برای جرایم ماده ۱۶۹ قانون مالیاتهای مستقیم را پنج سال اعلام کرده‌اند.

همچنین، بخشنامه ۶۴۸۰۲/۱۳۰۴۳/۴/۳۰ در مورد حقوق، تأکید بر رعایت مرور زمان دارد. این بخشنامه‌ها برای تفسیر ماده‌های قانونی و جلوگیری از ابهامات صادر شده‌اند و مودیان می‌توانند از آن‌ها در دفاع استفاده کنند. برای مثال، در بخشنامه ۲۳۰/۱۰۳۵۹/د مورخ ۱۳۹۸/۲/۳۰، موارد مطالبه از غیر مودی بررسی شده است.

جمع‌بندی

در این مقاله از محاسبان آموختیم که مرور زمان مالیاتی مودیان با استناد بر ماده‌های ۱۵۶ و ۱۵۷ قانون مالیات‌های مستقیم، بسته به تسلیم و عدم تسلیم اظهارنامه از یک سال تا پنج سال متغیر است. این قانون برای مالیات عملکرد و حقوق اعمال می‌شود، درحالی‌که مالیات‌هایی مانند مالیات بر ارزش افزوده، مالیات بر دارایی و مالیات بر ارث، از مرور زمان مالیاتی مستثنی هستند.

سوالات متداول