حق ایاب و ذهاب چیست؟ قانون کار، شرایط، نحوه محاسبه

بسیاری از کارگران روزانه مسیرهای طولانی برای رسیدن به محل کار خود طی می‌کنند و انتظار دارند بخشی از این هزینه‌ها توسط کارفرما جبران شود. از سوی دیگر، کارفرمایان هم باید قوانین  ایاب و ذهاب را بدانند تا درگیر مشکلات قانونی یا اختلافات حقوقی نشوند. در این مقاله از محاسبان، موضوع هزینه ایاب و ذهاب، شرایط و نحوه محاسبه آن و حق ایاب و ذهاب 1404 را بررسی کنیم. برای آگاهی از حقوق خود، همراه ما باشید.

حق ایاب و ذهاب چیست؟

حق ایاب و ذهاب یکی از مزایای رفاهی در قانون کار است که به منظور جبران بخشی از هزینه‌های رفت‌وآمد کارکنان به محل کار یا انجام مأموریت‌های کاری در نظر گرفته می‌شود. مطابق ماده ۱۵۲ قانون کار، اگر کارگاه در فاصله‌ای دور از محل سکونت کارکنان قرار داشته باشد و وسایل نقلیه عمومی پاسخگوی نیاز رفت‌وآمد آنها نباشد، کارفرما موظف است وسیلهٔ نقلیه مناسب برای تردد پرسنل فراهم کند.

این مزایا می‌تواند به‌صورت پرداخت نقدی یا غیرنقدی مانند سرویس ایاب و ذهاب به کارکنان ارائه شود. در بسیاری از شرکت‌ها اختصاص سرویس رفت‌وآمد، روشی مرسوم برای تسهیل حضور کارکنان در محل کار است.

شرایط تعلق حق ایاب و ذهاب

شرایط تعلق حق ایاب و ذهاب بسته به نوع فعالیت شغلی، موقعیت جغرافیایی محل کار و توافقات میان کارگر و کارفرما متفاوت است. این حق معمولاً به عنوان یکی از مزایای رفاهی کارگران در نظر گرفته می‌شود و هدف آن، تسهیل رفت‌وآمد روزانه کارکنان و کاهش هزینه‌های ناشی از تردد است. مهم‌ترین شرایط تعلق هزینهٔ ایاب و ذهاب عبارت‌ است از:

• طولانی بودن فاصله محل کار و محل سکونت
• نبود یا کمبود وسایل نقلیه عمومی در مسیر رفت‌وآمد
• عدم تأمین سرویس توسط کارفرما یا شرکت
• وجود توافقات داخلی شرکت یا قراردادهای جمعی دربارهٔ ایاب و ذهاب
• پرداخت کمک هزینه سوخت برای استفاده از وسیلهٔ نقلیه شخصی  

حق ایاب و ذهاب در قانون کار

هزینه ایاب و ذهاب در قانون کار به شرح زیر تعریف شده است:

ماده ۱۵۲ قانون کار: «کارفرمایان موظفند در صورت بعد مسافت، وسایل ایاب و ذهاب مناسب را برای کارگران فراهم کنند. این الزام به ویژه در مواردی که محل کار در خارج از محدوده شهری یا نقاط دورافتاده باشد، اهمیت بیشتری دارد. در صورتی که کارفرما امکان تامین وسیله ایاب و ذهاب را نداشته باشد، باید هزینه آن را به صورت نقدی به کارگران پرداخت کند.»

همچنین بر‌اساس تبصره ماده ۴۶ قانون کار، در مورد کارگرانی که به موجب قرارداد یا مأ‌موریت رسمی، به خارج از محل خدمت اعزام می‌شوند، فوق‌العاده مأموریت به آنان تعلق می‌گیرد. در این تبصره تصریح شده است که:

«کارفرما مکلف است وسیله یا هزینه رفت‌وبرگشت کارگران مأ‌مور را تأ‌مین نماید و مبلغ فوق‌العاده مأ‌موریت نباید کمتر از مزد ثابت یا مزد مبنای روزانه آنان باشد.»

نحوه محاسبه هزینه ایاب و ذهاب

نحوهٔ محاسبه هزینه ایاب و ذهاب به عوامل مختلفی مانند سیاست‌های داخلی شرکت، قوانین کار و شرایط کارکنان بستگی دارد. با این حال در بیشتر سازمان‌ها این هزینه به یکی از روش‌های زیر تعیین و پرداخت می‌شود:

1. محاسبه بر‌اساس مسافت  

در این روش، مبلغ مشخصی برای هر کیلومتر یا فاصله معین در نظر گرفته می‌شود. به همین دلیل، کارمندانی که مسیر طولانی‌تری تا محل کار دارند، مبلغ بیشتری به عنوان هزینه ایاب و ذهاب دریافت می‌کنند.

2. محاسبه بر‌اساس نوع وسیله نقلیه

برخی از شرکت‌ها مبلغ کمک‌هزینه ایاب و ذهاب را بر‌مبنای نوع وسیله نقلیه مورد استفاده کارکنان، مانند خودروی شخصی، تاکسی، اتوبوس یا مترو محاسبه می‌کنند.

3. پرداخت مبلغ ثابت

در بسیاری از سازمان‌ها، یک مبلغ ثابت به عنوان کمک هزینه ایاب و ذهاب برای همهٔ کارکنان تعیین می‌شود. این مبلغ می‌تواند به‌صورت روزانه یا ماهانه در فیش حقوقی درج شود.

4. پرداخت ویژه برای شیفت‌های خاص

گاهی اوقات، این حق فقط برای کارکنانی در نظر گرفته می‌شود که در شیفت‌های شب یا ساعات غیرمعمول کار می‌کنند؛ زیرا در این زمان‌ها دسترسی به وسایل حمل‌ونقل عمومی محدودتر است.

آیا به حق ایاب و ذهاب بیمه تعلق می‌گیرد؟

حق ایاب و ذهاب کارکنان مشمول بیمه تأمین اجتماعی است؛ به این معنا که اگر کارفرما مبلغی به‌عنوان کمک هزینه ایاب و ذهاب به کارکنان پرداخت کند و این مبلغ جزء مزایای آن‌ها محسوب شود، طبق قانون، حق بیمه آن کسر می‌شود.

آیا حق ایاب و ذهاب مشمول مالیات می‌شود؟

مطابق نامه شماره 9000/11211/203 مورخ 1403/07/02 دیوان عدالت اداری به سازمان امور مالیاتی، پرداختی‌های رفاهی مانند حق ایاب و ذهاب، حق اولاد و عائله‌مندی مشمول مالیات نمی‌شوند.

اختلافات رایج در پرداخت هزینه ایاب و ذهاب

اگرچه ماده ۱۵۲ قانون کار به موضوع ایاب و ذهاب اشاره کرده، اما جزئیات دقیقی دربارهٔ میزان و نحوهٔ پرداخت مشخص نکرده است. همین امر باعث شده که بین کارگران و کارفرمایان اختلاف‌هایی به وجود بیاید. مهم‌ترین دلایل اختلاف عبارت‌ است از:

1. فاصله محل سکونت تا کارگاه: برخی کارفرمایان تنها برای کارکنانی با مسیر طولانی حق ایاب و ذهاب قائل می‌شوند، در حالی که همهٔ کارگران انتظار دارند تمام افراد از این مزایا بهره‌مند شوند.
2. نقدی یا غیرنقدی بودن پرداخت: بعضی شرکت‌ها فقط سرویس رفت‌وبرگشت ارائه می‌دهند، در حالی که کارکنان ممکن است پرداخت نقدی را ترجیح دهند که آزادی برای انتخاب وسیله نقلیه داشته باشند.
3. میزان کمک‌هزینه: مبلغ ایاب و ذهاب در شرکت‌ها تفاوت دارد و گاهی کمتر از انتظار کارکنان است، که باعث بروز اختلاف می‌شود.
4. پرداخت برای شیفت‌های خاص: کارکنانی که در شیفت شب یا ساعات غیرمعمول فعالیت می‌کنند، اغلب انتظار دارند کمک‌ هزینه بیشتری دریافت کنند، اما این موضوع همیشه رعایت نمی‌شود.
5. شفاف نبودن قرارداد کاری: اگر قرارداد به صورت روشن به موضوع ایاب و ذهاب اشاره نکند، کارگران ممکن است شکایت کرده یا پرونده به هیأت‌های حل اختلاف اداره کار ارجاع شود.

جمع‌بندی

هزینه ایاب و ذهاب، به عنوان یکی از مزایای رفاهی قانون کار و با هدف کاهش دغدغه‌های رفت‌وآمد کارکنان و ایجاد شرایط کاری مناسب تعیین شده است. مطابق با ماده ۱۵۲ قانون کار، اگر محل کار از محل سکونت دور باشد یا وسایل حمل‌ونقل عمومی کافی نباشد، کارفرما وظیفهٔ تأمین وسیله نقلیه یا کمک‌هزینه ایاب و ذهاب را دارد. آیا شما در ارتباط با موضوع حق سرویس چالش داشته‌اید؟ نظرات و تجربیات خود را در کامنت‌ها با ما به اشتراک بگذارید.

سوالات متداول