تهیه صورت های مالی در حسابداری

همه شرکت‌ها یا بنگاه‌های اقتصادی به نوعی فعالیت‌های مالی خاصی را انجام می‌دهند. این فعالیت‌ها باید توسط حسابدار به تفکیک و با جزئیات درج و ثبت شوند. اطلاعات این فعالیت‌ها در قالب صورت های مالی ثبت می‌شوند. به این ترتیب در صورت های مالی اطلاعات ارزشمندی از عملکرد مالی شرکت وجود دارد. با این حال تهیه صورت های مالی چگونه انجام می‌گیرد؟ اطلاعات موجود در صورت‌های مالی چه کاربردی دارد؟ در این مطلب به معرفی انواع صورت‌های مالی و اهمیت آنها می‌پردازیم.

منظور از صورت مالی چیست؟

قبل از آشنایی با شیوه‌های تهیه صورت های مالی، بهتر است ابتدا با این مفهوم بیشتر آشنا شوید. به طور خلاصه، فعالیت‌های سرمایه‌گذاری و تامین مالی مجموعه اقتصادی را صورت مالی می‌گویند. این صورت‌ها حاوی اطلاعات بسیار مهم و ارزشمندی برای سرمایه‌گذاران و ذی‌نفعان هستند.

در صورت‌های مالی اطلاعات بسیار مهمی وجود دارند که مبنای آنها به این ترتیب هستند:

1. خلاصه فعالیت‌های بنگاه اقتصادی در یک بازه زمانی معین
2. امکان پیش‌بینی آینده مالی و مقایسه با سایر شرکت‌ها
3. دارای استانداردهای مشخص و اصولی

مخاطبان اصلی جهت انتشار صورت‌های مالی چه کسانی هستند؟

سرمایه‌گذاران، اعطاکنندگان تسهیلات مالی (بانک‌ها)، دولت و مؤسسات دولتی

بررسی ضرورت تهیه صورت های مالی

اطلاعات درج شده در این صورت‌ها به سرمایه‌گذاران و مشتریان شرکت در مورد وضعیت مالی و منعطف بودن واحد تجاری را نشان می‌دهد. به بیان ساده تهیه صورت های مالی، این امکان را برای سهامداران و مشتریان فراهم می‌کند تا تصمیمات راحت‌تری بگیرند. درواقع صورت‌های مالی به ما نشان می‌دهند پولی که در مجموعه تزریق شده چگونه خرج می‌شود.

بررسی ماهیت دارایی‌ها

یکی از مباحث مهم در تهیه حساب‌ها یا صورت‌های مالی، دارایی‌ها هستند. دارایی به هرآنچه که یک فرد یا مجموعه مالکیت آن را در اختیار دارد گفته می‌شود. برای مثال اتومبیل، ماشین‌آلات، دستگاه‌ها و … دارایی محسوب می‌شوند. برای یک حسابدار، آگاهی از ماهیت دارایی از اهمیت بالایی برخوردار است. دارایی‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند:

البته تقسیم‌بندی دیگری در تهیه صورت های مالی برای دارایی‌ها وجود دارد و آن هم میزان قدرت نقدشوندگی دارایی است. از این نظر دارایی‌ها به دو دسته جاری و بلندمدت تقسیم می‌شوند. دارایی‌های جاری جزو حساب‌های دریافتنی هستند، مثل اوراق بهادار، چک و … . دارایی‌های بلندمدت به صورت نقد نیستند، اما وجود آنها برای شرکت ضروری است و دچار استهلاک هم می‌شوند، مثل ماشین‌آلات، ساختمان و … .

بررسی ماهیت هزینه‌ها

مفهوم مهم دیگری که به عنوان حسابدار باید با آن آشنا شوید، هزینه است. اکثر ما در زندگی روزمره با این مفهوم سروکار داریم. هزینه در اصطلاح عامه به معنای خرج کردن است. درواقع هرآنچه که در قبال کسب منفعت خرج می‌کنیم، هزینه محسوب می‌شود؛ برای مثال هزینه خرید لوازم خانگی، هزینه قبض آب، هزینه بنزین و … .

هزینه‌ها با توجه به ماهیت سه دسته هستند؛ عملیاتی، غیرعملیاتی، بهای تمام شده. در ادامه با این 3 نوع هزینه بیشتر آشنا خواهید شد.

1. هزینه عملیاتی

به هزینه‌هایی گفته می‌شود که به صورت مستقیم مجموعه اقتصادی متحمل می‌شوند. این هزینه‌ها به صورت مستمر باعث رونق فعالیت اقتصادی می‌شوند و تکرارشونده هستند. آشنایی با ماهیت هزینه عملیاتی در تهیه صورت های مالی از اهمیت بالایی برخوردار است.

3. هزینه بهای تمام شده

این هزینه که به سرمایه‌ای هم معروف است به ایجاد سود در آینده گفته می‌شود. این هزینه‌ها صرف خرید دارایی‌های ثابت می‌شوند. عمر مفید این دارایی‌ها باید بیش از یک سال باشد. از این دست هزینه‌ها، می‌توان به خرید ماشین‌آلات، خرید کارخانه، خرید ساختمان و … اشاره کرد.

بررسی ماهیت بدهی‌ها

بدهی مفهوم مهم دیگری است که در آموزش حسابداری ببینید. به طور کلی به دیون واحد اقتصادی در بازه زمانی مشخص، بدهی گفته می‌شود. برای مثال اسناد پرداختنی، وام پرداختنی و … نوعی بدهی محسوب می‌شوند. درواقع تمامی حساب‌های پرداختنی بدهی نامیده می‌شوند.

بررسی ماهیت درآمدها

درآمد مفهومی است که همه ما کم و بیش با آن آشنا هستیم. وقتی فرد یا بنگاه اقتصادی در قبال فعالیتی که انجام می‌دهد، مبلغی را دریافت کند، درآمد کسب کرده است. برای مثال کارگری که فعالیت مشخصی را انجام می‌دهد و از کارفرما پول دریافت می‌کند. درآمدها هم از نظر ماهیت به دو دسته تقسیم می‌شوند:

بررسی ماهیت سرمایه

سرمایه هم یکی از مهم‌ترین مباحثی است که در حسابداری به آن پرداخته می‌شود. البته تعریف سرمایه در حسابداری با تعریف عادی از سرمایه کاملا متفاوت است. در حسابداری به مابه التفاوت دارایی و بدهی، سرمایه گفته می‌شود. همچنین میزان یا مبلغ آورده صاحبان سهام به کسب و کار هم نوعی سرمایه و جزو بدهی‌ها محسوب می‌شود.

5 جزء اصلی در تهیه صورت های مالی

به طور کلی صورت‌های مالی دارای اجزای مختلفی هستند که هر کدام مشخصات متفاوتی دارند. برای تهیه صورت های مالی، باید با این 5 جزء اصلی آشنا باشید. در ادامه به معرفی کامل آن‌ها خواهیم پرداخت.

1. ترازنامه

یکی از مهم‌ترین محتویات صورت های مالی هر مجموعه اقتصادی محسوب می‌شود. ترازنامه در واقع رابطه بین دارایی‌ها، حقوق صاحبان سرمایه و بدهی‌ها در یک بازه زمانی مشخص را نشان می‌دهد. به بیان دیگر ترازنامه ساختار مالی و واحد تجاری را به رخ می‌کشد. تمام این اطلاعات در قالب گزارشی به نام ترازنامه ارائه می‌شوند. همانطور که اشاره کردیم، اجزای ترازنامه، عبارتند از دارایی، بدهی و حقوق صاحبان سهام (دارایی‌ها = بدهی‌ها + حقوق صاحبان سهام).

به طور کلی شرکت همواره به سرمایه‌گذاران و سهامداران بدهکار است. به همین دلیل آنها را در قسمت چپ ثبت می‌کنند. در ترازنامه باید اقلام زیر وجود داشته باشند:

• سرمایه گذاری
• دارایی ثابت مشهود و غیرمشهود
• وجوه نقد
• حقوق مالکانه
• حساب یا اسناد پرداختنی
• حساب یا اسناد دریافتنی
• موجودی مواد و کالا
• ذخیره مالیات
• بدهی بلندمدت

هدف از تهیه ترازنامه

هدف ترازنامه به عنوان یکی از اصلی‌ترین صورت های مالی، ارائه اطلاعات به استفاده کنندگان در مورد وضعیت دارایی ها، بدهی‌ها و حقوق صاحبان سهام سازمان در یک‌ زمان مشخص می‌باشد.

2. صورت سود و زیان

یکی از مهم‌ترین اجزای تهیه صورت های مالی است که هزینه‌ها و درآمدهای کلی شرکت در یک دوره مالی مشخص را نشان می‌دهد. درواقع صورت سود و زیان عملکرد شرکت را در دوره مالی مدنظر ارائه می‌دهد. این صورت وضعیت، بیانگر تصمیمات و استراتژی‌های مالی مدیران مجموعه است. با تهیه صورت سود و زیان، می‌توان تصمیمات مالی بهتری برای آینده اتخاذ کرد. صورت سود و زیان هم باید حاوی اقلام زیر باشد:

هدف از تهیه صورت سود و زیان

هدف این صورت مالی، ارائه اطلاعاتی در مورد توانایی سازمان در ایجاد سود طی یک دوره مشخص زمانی است. در واقع صورت سود و زیان عملکرد مالی یک بنگاه اقتصادی را طی یک دوره زمانی مشخص نشان می‌دهد. در واقع معین می‌کند که شرکت با انجام فعالیت‌های اقتصادی خود به سود یا زیان دست یافته است. همچنین این صورت مالی توالی منسجمی از عملکرد سودآور/زیان بار شرکت را طی دوره مذکور نمایش می‌دهد.

3. صورت جریان وجوه نقد

همانطور که از عنوانش پیداست، حاوی اطلاعات مفیدی در خصوص ایجاد و صرف وجوه نقد در بنگاه اقتصادی است. در صورت جریان وجوه نقد، افزایش یا کاهش میزان وجه نقد ناشی از معاملات ثبت می‌شود. در این صورت وضعیت هم وجود اقلام زیر ضروری است:

هدف از تهیه صورت جریان وجه نقد

هدف صورت جریان وجوه نقد، نمایش مبالغ و منابع اصلی جریان‌های ورودی و خروجی وجوه نقد در شرکت است.

4. صورت سود و زیان جامع

گزارشی که کلیه تغیرات افزایشی یا کاهشی ناشی از درآمدها یا هزینه‌ها اعم از تحقق یافته و یا تحقق نیافته را طی دوره مالی نشان دهد ” صورت سود و زیان جامع ” نامیده می‌شود. عملکرد واحد تجاری از طریق صورت سود و زیان و صورت سود و زیان جامع است.هدف از تهیه صورت سود و زیان و صورت سود و زیان جامع، ارائه کلیه درآمدها و هزینه‌های شناسایی شده در طول یک دوره مالی است. سود جامع تغییر در خالص دارایی‌های شرکت در یک دوره مالی است که ناشی از عواملی به جز مبادلات سرمایه‌ای است. سود جامع گرایش به لحاظ کردن سود اقتصادی دارد؛ مواردی که در صورت سود و زیان جامع باید ذکر شوند عبارتند از:

• سود یا زیان خالص دوره
• سایر درآمدها و هزینه‌های شناسایی شده به تفکیک

که نمونه‌هایی از این قبیل درآمدها و هزینه‌ها عبارتند از:

5. صورت سرمایه

در مؤسسات و شرکت‌های غیر سهامی، برای آن که سرمایۀ مؤسسه در پایان دوره محاسبه شود، باید سرمایۀ مؤسسه در ابتدای دورۀ مالی و همچنین تغییرات سرمایه طی دورۀ مالی در نظر گرفته شود. به این منظور، معمولاً در پایان دورۀ مالی گزارشی به نام “صورت سرمایه” تهیه می‌شود.لذا صورت سرمایه گزارشی است که تغییرات سرمایه مؤسسه در طی دورۀ مالی را نشان می‌دهد.به همین جهت است که در بالای صورت سرمایه نیز مانند صورت سود و زیان نوشته می‌شود.

هدف از تهیه صورت های مالی طبق استاندارد شماره یک

هدف صورتهاي مالي، ارائه اطلاعاتي تلخيص و طبقهبندي شـده دربـاره وضـعيت مـالی، عملكرد مالي و انعطافپذيری مالي واحـد تجـاري اسـت كـه بـراي طيفـی گـسترده از استفادهكنندگان صورت‌های مالي در اتخاذ تصميمات اقتصادی مفيد واقع شـود. صـورت‌هاي مالی همچنين نتايج ايفای وظيفه مباشرت مديريت يا حسابدهی آنها را در قبال منابعی كـه در اختيارشان قرار گرفته اسـت، نـشان مـی‌دهـد. بـه منظـور دسـتيابی بـه ايـن هـدف، در صورت‌های مالی يك واحد تجاری اطلاعاتی درباره موارد زير ارائه می‌شود:

اين اطلاعات، همراه با ساير اطلاعات مندرج در يادداشت‌های توضيحی، استفاده كنندگان صورت‌های مالی را در پيشبينی جريان‌های نقدی آتی واحد تجار و خصوصاً در زمان‌بندی و اطمينان از توانايی آن در ايجاد وجه نقد كمك می‌كند.

منظور از دوره مالی چیست؟

در حسابداری به بازه زمانی که عملیات محاسبات، بسته شدن و تنظیم دفاتر مالی اتفاق میفتد، دوره مالی می‌گویند. اساسا دوره مالی شامل یک سال شمسی می‌شود، اما باتوجه به تعریف فعالیت اقتصادی هر کسب و کار، ممکن است متفاوت باشد. برای مثال دوره مالی در شرکت‌های پیمانکاری، معمولا 6 یا 18 ماهه است. همچنین در شرکت‌های کشتی‌سازی این دوره تا 3 سال متغیر است.

برای اطلاعات بیشتر درمورد دوره مالی به مقاله سال مالی چیست رجوع کنید.

چند نکته مهم در مورد تهیه صورت های مالی

برای این که به بهترین نحو صورت‌های مالی را تنظیم کنید، باید نکاتی را در این خصوص بدانید. این نکات را در ادامه بررسی می‌کنیم:

استانداردهای حسابداری در مورد صورت‌های مالی

دو استاندارد درمورد تهیه صورت های مالی وجود دارد که عبارت است از:

استاندارد شماره 1: نحوه ارائه صورت‌های مالی

استاندارد حسابداری شماره 1، مبنای ارائه صورت‌های مالی با مقاصد عمومی را مقرر می‌کند تا از قابل‌مقایسه بودن آن با صورت‌های مالی دوره‌های قبل واحد تجاری و نیز با صورت‌های مالی سایر واحدهای تجاری اطمینان حاصل شود. این استاندارد، الزامات کلی درباره ارائه صورت‌های مالی، رهنمودهایی درباره ساختار و حداقل الزامات مربوط به محتوای آنها را تعیین می‌کند.

استاندارد شماره 2: صورت جریان‌های نقدی

اطلاعات مربوط به جریان‌های نقدی واحد تجاری، در فراهم‌آوردن مبنایی برای ارزیابی توانایی واحد تجاری در ایجاد نقد و معادل‌های نقد و نیازهای واحد تجاری در استفاده از جریان‌های نقدی مزبور، برای استفاده‌کنندگان صورت‌های مالی مفید است. اتخاذ تصمیمات اقتصادی توسط استفاده‌کنندگان، مستلزم ارزیابی توانایی واحد تجاری در ایجاد نقد و معادل‌های نقد و زمان‌بندی و اطمینان از ایجاد آن است.

صورت‌های مالی با چه محدودیت‌هایی مواجه هستند؟

یکی از اساسی‌ترین محدودیت‌های صورت‌های مالی، نادیده گرفتن نرخ تورم است. دلیل این امر تهیه صورت های مالی بر اساس اصل بهای تمام شده یا سرمایه‌ای تاریخی است. درج یادداشت‌های توضیحی در صورت‌های مالی هم یکی دیگر از محدودیت‌ها محسوب می‌شود. این یادداشت‌ها باید در همه گزارش‌های سالانه وجود داشته باشند.

چرا شرکت‌ها به دنبال تهیه صورت های مالی هستند؟

همانطور که اشاره کردیم، صورت‌های مالی به 4 جزء ترازنامه، صورت سود و زیان، صورت وجوه نقد و صورت سود و زیان جامع تقسیم می‌شوند. همه اطلاعاتی که در این صورت‌های مالی درج می‌شوند، برای تحلیل بنیادی شرکت‌ها توسط سهامداران اهمیت دارند. درواقع سرمایه‌گذاران به دنبال سرمایه‌گذاری در شرکت مناسب هستند تا به سود مورد نظر دست پیدا کنند.

صورت وضعیت مالی چیست؟

صورت وضعیت مالی همان ترازنامه است.  نام ترازنامه که قبلا در بالای فرم درج می شد از سال 1398 بر اساس استانداردهای جدید تغییر پیدا کرده است و اسم ترازنامه به صورت وضعیت مالی تغییر کرده است. در صورت های مالی قبلی فرمت ظاهری ترازنامه به صورت T (تی) بود اما در نمونه های جدید صورت های مالی، ترازنامه یا همان صورت وضعیت به صورت ستونی زیر هم قرار می گیرند. از نظر نام صورت های مالی، فقط ترازنامه به طور کامل نامش عوض شد و به نام صورت وضعیت مالی تغییر کرد.

تغییرات جدیدی که در ترازنامه صورت گرفته است!

در ترازنامه ترتیب اقلام با توجه به الویت نقد شوندگی انجام می شد اما در صورت وضعیت مالی که فرمت جدید صورت های مالی و ترازنامه است با توجه به درج ستونی اقلام و با در نظر گرفتن الویت نقد شوندگی کمتر درج می شود.

نمونه صورت وضعیت مالی

دارايی‌ها

دارايی‌های غيرجاری:

دارايی‌های ثابت مشهود                                xxxx

سرمايه گذاری در املاک                                 xxxx

دارايی‌های نامشهود                                     xxxx

سرمايه گذاری‌های بلندمدت                           xxxx

دريافتنی‌های بلندمدت                                  xxxx

ساير دارايی‌ها                                             xxxx

جمع دارايی‌های غيرجاری                              xxxx

دارايی‌های جاری:

پيش پرداخت‌ها                                         xxxx

موجودی مواد وکالا                                      xxxx

دريافتنی‌های تجاری و ساير دريافتنی‌ها            xxxx

سرمايه گذاريی‌های كوتاهمدت                       xxxx

موجودی نقد                                              xxxx

دارايی‌های غيرجاری نگهداری شده برای فروش   xxxx

جمع دارايی‌های جاری                                  xxxx

جمع دارايی‌ها                                            xxxx

حقوق مالكانه و بدهی‌ها                               xxxx

حقوق مالكانه                                             xxxx

سرمايه                                                    xxxx

اندوخته قانونی                                          xxxx

ساير اندوخته ها                                        xxxx

سود انباشته                                              xxxx

جمع حقوق مالكانه                                      xxxx

بدهی‌ها                                                   xxxx

بدهی‌های غيرجاری                                    xxxx

پرداختنی‌های بلندمدت                               xxxx

تسهيلات مالی بلندمدت                              xxxx

ذخيره مزاياي پايان خدمت كاركنان                xxxx

جمع بدهيهاي غیرجاری                               xxxx

بدهی‌های جاری                                        xxxx

پرداختنی‌های تجاری و ساير پرداختنی‌ها         xxxx

ماليات پرداختنی                                       xxxx

سود سهام پرداختنی                                  xxxx

تسهيلات مالی                                         xxxx

پيش دريافت‌ها                                       xxxx

بدهی‌های مرتبط با دارايی‌های غيرجاری نگهداری‌شده برای فروش

جمع بدهی‌های جاری                               xxxx

جمع بدهی‌ها                                          xxxx

جمع حقوق مالكانه و بدهی‌ها                     xxxx

آموزش تهیه صورت های مالی در موسسه محاسبان

نتیجه گیری

تهیه صورت های مالی برای همه شرکت‌ها و مجموعه‌های اقتصادی از اهمیت بالایی برخوردار است. صورت‌های مالی که به 4 جزء ترازنامه، صورت سود و زیان، صورت سود و زیان جامع و صورت وجوه جریان نقد تقسیم می‌شوند، اطلاعات بسیار مفیدی را از وضعیت مالی شرکت ارائه می‌دهند. این اطلاعات برای سرمایه‌گذاران و مدیران شرکت بسیار حائز اهمیت است. مدیران با بهره‌گیری از این اطلاعات مهم، اقدام به اخذ تصمیمات جدید می‌کنند. از طرف دیگر سهامداران و سرمایه‌گذاران با توجه به اطلاعات این صورت‌های مالی، اقدام به خرید سهام و سرمایه‌گذاری می‌کنند.