حسابداری ضایعات چیست؟

ضایعات بخشی از تولید است که در جریان فرآیندهای تولیدی یا عملیاتی ایجاد شده و فاقد ارزش اصلی یا قابل استفاده است. مدیریت و حسابداری ضایعات از موضوعات حیاتی برای بهبود بهره‌وری، کاهش هزینه‌ها و ارتقای کیفیت محصولات در سازمان‌ها محسوب می‌شود. این مقاله به تعریف ضایعات، انواع آن، روش‌های شناسایی و ثبت حسابداری آن می‌پردازد.

ضایعات چیست؟

ضایعات به اقلام یا موادی گفته می‌شود که در فرآیند تولید به وجود آمده، اما دیگر قابل استفاده نیستند یا ارزش اقتصادی بسیار پایینی دارند. این مواد می‌توانند به دلایل مختلفی مانند نقص در تولید، خرابی ماشین‌آلات، طراحی نامناسب و مشکلات کیفی ایجاد شوند.

انواع ضایعات

ضایعات به طور کلی به دو دسته عادی و غیرعادی تقسیم می‌شوند که هرکدام می‌توانند قابل فروش یا غیرقابل فروش باشند. در ادامه به توضیح هر یک از این دسته‌ها می‌پردازیم:

۱. ضایعات عادی در حسابداری

ضایعاتی که به طور طبیعی و قابل پیش‌بینی در فرآیند تولید به وجود می‌آیند و اجتناب‌ناپذیر هستند. برای مثال خرده‌های مواد در برش فلزات.

۲. ضایعات غیر عادی در حسابداری

ضایعاتی که به دلیل خرابی یا خطاهای انسانی، نقص فنی یا شرایط غیرمعمول ایجاد می‌شوند و قابل اجتناب هستند. برای مثال محصولات معیوب به دلیل تنظیم نادرست ماشین‌آلات.

تفاوت ضایعات و زائدات

ضایعات و زائدات دو مفهوم مرتبط و متفاوت در حوزه تولید و حسابداری هستند. ضایعات به مواد یا اقلامی اشاره دارد که در فرآیند تولید به وجود می‌آیند، اما از نظر کیفیت یا کاربرد، قابل استفاده نیستند، مانند محصولات معیوب یا خرده‌ریزهای ناشی از برش مواد. 

در مقابل، زائدات موادی هستند که در حین یا پس از فرآیند تولید باقی می‌مانند، اما همچنان دارای ارزش اقتصادی بوده و می‌توان آن‌ها را به فروش رساند یا بازیافت کرد، مانند قطعات فلزی باقی‌مانده از برشکاری. 

به طور خلاصه، ضایعات اغلب بدون ارزش یا نیازمند هزینه اضافی برای اصلاح هستند، در حالی که زائدات دارای ارزش باقیمانده قابل استفاده یا فروش است. 

حسابداری ضایعات

حسابداری ضایعات به فرآیند شناسایی، اندازه‌گیری، ثبت و گزارش‌دهی هزینه‌های مرتبط با ضایعات در سیستم‌های حسابداری و مالی گفته می‌شود. ضایعات به اقلام یا موادی گفته می‌شود که در جریان فرآیند تولید ایجاد می‌شوند، اما دیگر قابل استفاده نیستند یا ارزش اقتصادی کمی دارند. 

ثبت حسابداری ضایعات عادی و غیر عادی

ثبت حسابداری ضایعات به روش‌های مختلفی انجام می‌شود که بستگی به نوع ضایعات (عادی یا غیر‌عادی)، ارزش فروش و مقطع بروز آن‌ها دارد. در اینجا به توضیح روش‌های متداول برای ثبت این ضایعات پرداخته می‌شود:

۱. روش تخصیص هزینه‌های تولید

۲. روش تخصیص هزینه‌های مواد اولیه

۳. روش ثبت هزینه‌های غیرعادی

مثال

ثبت حسابداری ضایعات پس از کسر خالص ارزش فروش ضایعات به شرح زیر است:

۱. ضایعات مربوط به یک سفارش خاص

اگر ضایعات به یک سفارش خاص مربوط باشد، خالص ارزش فروش واحدهای ضایعه شده از هزینه ضایعات آن سفارش کسر شده و به همان سفارش خاص تخصیص داده می‌شود، که موجب کاهش بهای تمام‌شده آن سفارش می‌شود.

ثبت حسابداری

۲. ضایعات غیرعادی در مرحله تولید

در صورتی که ضایعات غیرعادی در مرحلهٔ تولید ایجاد شود، پس از کسر خالص ارزش فروش آن‌ها، هزینه‌های باقی‌مانده به سربار ساخت تخصیص می‌یابد که بین محصولات تسهیم شود.

ثبت حسابداری

۳. ضایعات غیر‌عادی غیر‌قابل فروش

اگر ضایعات غیرعادی غیرقابل فروش باشند، هزینه‌های آن‌ها پس از کسر خالص ارزش فروش به عنوان زیان ناشی از ضایعات غیرعادی در صورت سود و زیان ثبت می‌شود.

ثبت حسابداری

بهای تمام شده ضایعات

بهای تمام‌شده ضایعات به مجموع هزینه‌هایی گفته می‌شود که برای تولید ضایعات در فرآیند تولید صرف می‌شود. این هزینه‌ها می‌تواند شامل مواد اولیه، نیروی کار مستقیم و سربار تولید باشد. در مورد ضایعات عادی، این هزینه به عنوان بخشی از هزینه‌های تولید در نظر گرفته شده و معمولاً در قیمت تمام‌شده محصولات جذب می‌شود؛ اما در مورد ضایعات غیر‌عادی، هزینه آن به صورت جداگانه ثبت و در حساب‌های مربوط به هزینه‌های غیرمستقیم یا استثنایی ثبت می‌شود، زیرا این نوع ضایعات ناشی از شرایط غیرمنتظره بوده و نباید به محصولات تولیدی تخصیص داده شود.

جمع بندی

در نهایت، حسابداری ضایعات فرآیندی است که به شناسایی، ثبت و تخصیص هزینه‌های مربوط به ضایعات در مراحل مختلف تولید می‌پردازد. ضایعات به دو دسته عادی و غیرعادی تقسیم می‌شوند که هر کدام نحوهٔ ثبت متفاوتی دارند. 

ضایعات عادی معمولاً در بهای تمام‌شده محصولات گنجانده می‌شوند، در حالی که ضایعات غیرعادی، بسته به قابلیت فروش یا عدم فروش، به هزینه‌های سربار یا زیان‌های غیرعادی منتقل می‌شوند. هدف اصلی از ثبت صحیح ضایعات، شفافیت بیشتر در صورت‌های مالی، مدیریت بهینهٔ هزینه‌ها و بهبود روند تولید است.

سوالات متداول