حقوق و مزایای قانون کار؛ (مزد، حق السعی، حق مسکن، حق اولاد، بن خواروبار و…)

همه مشاغل و کسب و کارها از دو رکن اصلی تشکیل شده‌اند؛ کارگر و کارفرما. درواقع وجود هر دو برای تعیین حقوق و مزایا ضروری است. کارگر باتوجه به فعالیت مشخصی که انجام می‌دهد، توقع دریافت دستمزد عادلانه دارد. از طرف دیگر کارفرما باتوجه به مبلغی که پرداخت می‌کند، انتظار انجام صحیح فعالیت‌های محول‌شده به کارگر را دارد. همین موضوع باعث افزایش اهمیت تعیین حقوق و دستمزد شده است.

طبق آمار منتشر شده حقوق وزارت کار، حداقل دستمزد در سال 1401، حدود 57 درصد افزایش داشته است. این میزان افزایش بسیار چشمگیر به نظر می‌رسد. با این حال آیا مزایا هم با افزایش روبرو شده است؟ تعیین حقوق و مزایا توسط چه نهادی و چگونه انجام می‌شود؟ در این مطلب قصد داریم به تشریح این موضوع بپردازیم.

آشنایی با قرارداد کار

هر شرکت یا به طور کلی شغل از دو رکن یا گروه اصلی تشکیل شده است؛ کارفرما و کارگر. کارفرما که مدیریت مجموعه اقتصادی را برعهده دارد، باید حقوق و دستمزد کارگر را باتوجه به قرارداد موجود پرداخت کند. از طرف دیگر کارگر هم باید مسئولیت‌های محول‌شده را به نحو احسن انجام دهد. البته ناگفته نماند که کارفرما علاوه‌بر پرداخت حقوق و دستمزد اصلی، موظف به فراهم کردن محیطی امن برای کارگر و اعطای پاداش و مزایا به اوست.

در همین راستا قانونی تصویب شده تا قبل از استخدام کارگر، قراردادی بین کارگر و کارفرما بسته شود. این قرارداد که به عنوان قرارداد کار شناخته می‌شود، ضمانت اجرایی تعهداتی است که در بالا به آنها اشاره شد. در این قرارداد جزئیاتی، ازجمله میزان دستمزد کارگر، ساعات فعالیت او، نحوه انجام وظایف شغلی و … شرح داده می‌شوند. به همین دلیل طرفین باید با مطالعه و آگاهی کامل اقدام به امضای این قرارداد بکنند.

مفهوم حق‌السعی چیست؟

آشنایی با مفاهیم حقوق و مزایا کمک زیادی به کارگر در راستای تحقق حقوق خود می‌کند. مطابق ماده 34 قانون کار، هر چیزی که توسط کارفرما به کارگر باتوجه به قرارداد موجود پرداخت می‌شود، حق‌السعی یا حق‌الزحمه نام دارد. این حق‌السعی شامل موارد زیر می‌شود:

• حقوق و دستمزد
• سود سالیانه
• هزینه‌های مسکن و …
• هزینه مایحتاج
• هزینه ایاب و ذهاب کارگر
• مزایای نقدی و غیرنقدی
• کمک عائله‌مندی

قوانین حقوق و مزایا چیست؟

برای آن که به خوبی بدانید محاسبه حقوق و مزایا بر چه مبنایی تعیین می شود، در این بخش نگاهی کوتاه به قوانین حقوق و دستمزد می‌اندازیم که بر اساس مفاد قانون کار عبارت است از:

1. حقوق و دستمزد کارکنان، بر اساس ماه ۳۰ روزه تعیین می‌شود.
2. برای ماه‌ های ۳۱ روزه، حقوق بر ۳۰ تقسیم و پاسخ در ۳۱ ضرب می‌گردد.
3. برای ماه های ۲۹ روزه، حقوق بر ۳۰ تقسیم و پاسخ در ۲۹ ضرب می‌گردد.
4. هر فرد شاغل می بایست در طول هفته ۴۴ ساعت کار کند.
5. محدودیتی برای توزیع ۴۴ ساعت کار در روزهای هفته وجود ندارد، مشروط بر این که ساعات کار روزانه از ۸ ساعت بیشتر نشود.
6. روز جمعه، روز تعطیل برای کارکنان بوده اما محاسبه این روز در حقوق ماهیانه الزامی است. از همین رو حقوق ها ۳۰ روزه تعیین می‌شود.
7. ساعات اضافه کاری در طول یک روز نباید از ۴ ساعت تجاوز کند.
8. در صورتی که تعیین شود، شغل فرد جز مشاغل سخت است، ساعات کاری از ۴۴ ساعت در هفته به ۳۶ ساعت کاهش یافته و فرد روزانه ۶ ساعت باید کار کند.
9. محاسبه سنوات به این صورت انجام می‌شود که کارفرما مکلف است به کارکنانی که یک سال به بالا مطابق قانون کار، فعالیت کرده‌اند، بر اساس آخرین حقوق دریافتی، یک ماه حقوق برای مزایای پایان کار به وی پرداخت نمایند.
10. عیدی کارگر نیز بر مبنای پایه حقوق محاسبه شده و دو برابر پایه حقوق مشروط بر این که از سه برابر حداقل حقوق دریافتی همان سال بیشتر نشود، به کارکنان پرداخت می‌گردد.

مفهوم مزد چیست؟

به طور کلی و باتوجه به ماده 35 قانون کار، دستمزد، مزد یا حقوق مبلغی است که به صورت نقدی و غیرنقدی از سوی کارفرما به کارگر پرداخت می‌شود. البته پرداخت این حقوق و دستمزد، منوط بر اجرایی‌ شدن فعالیت‌هایی است که در قرارداد ذکر شده است. البته مزد یا دستمزد انواع مختلفی دارد که در ادامه به بررسی آنها می‌پردازیم:

• کارمزد: در این حالت، مزد دریافت شده به میزان فعالیت خدماتی انجام شده یا تولید محصول مرتبط می‌شود
• کارمزد ساعتی: دستمزد دریافتی توسط کارگر در ازای تولید محصول یا انجام خدمات در مدت زمان مشخص، کارمزد ساعتی است.
• مزد ساعتی: اگر حقوق و مزایای دریافت شده توسط کارگر در ازای ساعات فعالیت او باشد، دستمزد به صورت ساعتی محاسبه خواهد شد.

منظور از حداقل دستمزد چیست؟

این مفهوم در سازمان بین‌المللی کار هم تعریف شده است. به این صورت که حداقل دستمزد مبلغی است در قبال فعالیتی مشخص به کارگر پرداخت می‌شود. این مبلغ هرچقدر که باشد، هیچ نهاد یا ارگانی حق ندارد آن را کاهش دهد. درواقع قانون کار پرداخت حداقل دستمزد را به کارگران تضمین کرده است. حداقل دستمزد هم باید به اندازه‌ای باشد که معیشت کارگر به خطر نیفتد.

با این اوصاف حداقل دستمزد که توسط دولت تعیین می‌شود، باید متناسب با هزینه‌های زندگی عادی و شرایط اقتصادی کشور باشد. در کشور ما به دلیل وضعیت متغیر اقتصادی، هر ساله شورای عالی کار مبلغی را به عنوان حداقل دستمزد مشخص می‌کند. به این ترتیب حقوق و مزایا کارگر تضمین می‌شود.

حداقل دستمزد کارگران در سال 1401

شورای عالی کار ابتدا میزان حداقل دستمزد روزانه کارگر را اعلام می‌کند. بر این اساس حداقل دستمزد روزانه کارگر 1.393.250 ریال برای سال 1401 درنظر گرفته شده است. در مورد حقوق و مزایا هم باید گفت که با افزایش چشمگیری مواجه شده‌اند. حداقل دستمزد کارگر برای هر ماه برابر با 56.797.500 ریال است. همچنین مزایایی، مثل حق مسکن، بن و خوار و بار، حق اولاد و حق سنوات هم با افزایش روبرو شده‌اند. میزان دقیق این مزایا برای کارگر در سال 1401 به شرح زیر است:

• حق مسکن: 6500000 ریال
• بن و خوار و بار: 8500000 ریال
• حق اولاد: 417.750 ریال
• پایه سنوات ماهیانه: 2100000 ریال

حق مسکن چیست؟

حق مسکن مبلغی است که به صورت ماهانه و نقدی به کارگر اعم از مجرد و متاهل پرداخت می‌شود و مبلغ آن هر ساله توسط اداره کار اعلام می‌گردد. حق مسکن در سال ۱۴۰۱ مبلغ ۶۵۰۰۰۰۰ ریال می‌باشد.

نکته: این مبلغ برای یک ماه کامل است لذا اگر شخصی کمتر از یک ماه کارکرد داشته باشد به نسبت روزهای کارکرد پرداخت می‌شود. این مبلغ برای ماههای ۳۰ و ۳۱ و ۲۹ روز یکسان است.

بن و خوار و بار چیست؟

پرداخت مبلغ وجه ریالی بن کارگری تحت عنوان کمک هزینه اقلام مصرفی خانوار به صورت ماهانه به هر کارگر اعم از مجرد و متاهل پرداخت می‌شود. بن کارگر در سال ۱۴۰۱ مبلغ ۸۵۰۰۰۰۰ ریال می‌باشد.

نکته: این مبلغ برای یک ماه کامل است لذا اگر شخصی کمتر از یک ماه کارکرد داشته باشد به نسبت روزهای کارکرد پرداخت می‌شود. این مبلغ برای ماههای ۳۰ و ۳۱ و ۲۹ روز یکسان است.

حق اولاد چیست؟

طبق ماده ۸۶ و ۸۷ قانون تامین اجتماعی کلیه کارفرمایان مکلفند مبلغ حق اولاد را به ازای هر فرزند ۳ برابر حقوق پایه روزانه در ماه پرداخت نمایند که با شرایط زیر به کارگر تعلق می‌گیرد.

• کارگر در مجموع ۷۲۰ روز سابقه بیمه داشته باشد.
• سن فرزندان از ۱۸ سال کمتر باشد به جز این موارد که منحصرا به تحصیل اشتغال داشته باشد یا در اثر بیماری یا نقص عضو طبق گواهی کمیسیونهای پزشکی
• فرمول محاسبه: تعداد فرزندان × (۳ × حقوق روزانه اداره کار)
• حق اولاد در سال ۱۴۰۱ مبلغ ۴۱۷۹۷۵۰ ریال می‌باشد.

حق ایاب و ذهاب چیست؟

گاهی ممکن است محل کار کارگر دور از محل سکونت او باشد یا این که وسایل حمل و نقل کافی برای رفت و برگشت کارگر به محل کار وجود نداشته باشد. باتوجه به ماده 152 قانون کار، کارفرما موظف به مهیا کردن شرایطی برای رفت و برگشت کارگر به محل کار با وسیله نقلیه مناسب است. درواقع این قانون کارفرما را مکلف به در اختیار قرار دادن وسیله نقلیه مناسب کرده است. البته در این ماده به پرداخت وجه نقد در قبال ایاب و ذهاب کارگر اشاره‌ای نشده است.

منظور از مزایای نقدی و غیرنقدی چیست؟

یکی از بحث‌هایی که در مورد حقوق و مزایا وجود دارد، نقدی و غیرنقدی بودن پرداخت آنهاست. به طور کلی مزایای غیرنقدی مزایایی هستند که در مناسبت‌های خاص به کارگر اعطا می‌شوند. برای مثال پوشاک یا ارزاق. مزایای نقدی هم به صورت نقدی به کارگر پرداخت می‌شود. این مزایا شامل حق ماموریت، حق اولاد، طلب مرخصی و … می‌شوند.

اطلاع از این موارد برای کارگر از اهمیت بالایی برخوردار است. عدم اطلاع از این موارد باعث می‌شود تا اشتباهاتی در خصوص محاسبه و پرداخت حقوق و مزایا صورت بگیرد. همچنین ممکن است گاهی باعث ایجاد مشکلات حقوقی بین کارگر و کارفرما شود.

نکات مهم حقوق و دستمزد

همانطور که اشاره شد، با مشخص شدن میزان حداقل دستمزد توسط شورای عالی کار، کارفرما موظف به پرداخت این مبلغ به کارگر است. با این حال نکاتی در این مورد وجود دارند که اطلاع از آنها خالی از لطف نیست.

• نوع پرداخت از نظر ساعتی، روزانه، هفتگی و ماهانه بستگی به قرارداد کارگر و کارفرما دارد
• بر اساس ماده 37 قانون کار، پرداخت دستمزد باید به صورت منظم و با رعایت فاصله‌های زمانی مشخص صورت بگیرد
• ماده 43 قانون کار به موضوع پرداخت دستمزد کارگر در روزهای تعطیل پرداخته است. این دستمزد نباید از حداقل دستمزد قانونی تعیین شده کمتر باشد
• مطابق ماده 38 قانون کار، تعیین میزان حقوق بر اساس جنسیت، نژاد، مذهب و … ممنوع است
• ماده 46 قانون کار صراحتا در خصوص پرداخت دستمزد ماموریت به صورت مخصوص و جداگانه اشاره دارد
• بر اساس ماده 47 قانون کار، کارفرما باید مبلغی را به عنوان پاداش برای کارگران درنظر بگیرد. این پاداش در راستای ایجاد شوق و انگیزه در کارگران پرداخت می‌شود.

داشتن آگاهی و اطلاعات کافی در خصوص حقوق و مزایا برای کارگر و کارفرما ضروری است. قانونگذار سعی در دفاع از حقوق کارگر دارد. به همین دلیل سعی کرده است تا جای ممکن حقی از کارگر در تعیین حداقل دستمزد و مزایا ضایع نشود. با این حال برخی از کارگران اطلاعات کافی در این زمینه ندارند. همین موضوع باعث می‌شود به حق واقعی خود نرسند. به همین دلیل بهتر است برای احقاق حق خود به مشاوران زبده در این خصوص اعتماد کنند.

موسسه محاسبان یکی از بهترین موسسات حسابداری و حقوقی است که کارگران را در این زمینه راهنمایی می‌کند. این موسسه با در اختیار داشتن کارشناسان زبده و کاربلد و  همچینین برگزاری دوره عالی آموزش حقوق و دستمزد، کارگران را در راستای دستیابی به حق خود راهنمایی می‌کند. برای کسب اطلاعات بیشتر با شماره 0314020 تماس بگیرید.

نتیجه گیری

حقوق و مزایا یکی از مباحثی است که هم برای کارفرما و هم برای کارگر از اهمیت بالایی برخوردار است. کارگر با توجه به قرارداد خود و فعالیت‌هایی که به او محول شده است، دستمزد خود را دریافت می‌کند. نحوه پرداخت دستمزد در قرارداد فی مابین کارگر و کارفرما لحاظ می‌شود. همچنین تعیین حداقل دستمزد برعهده شورای عالی کار است. این شورا هر ساله جلسه‌ای را با حضور اعضای خود به ریاست وزیر کار و رفاه اجتماعی برگزار می‌کند.

در این جلسه میزان حداقل دستمزد روزانه و ماهانه کارگر تعیین می‌شود. همچنین میزان مزایای دریافتی کارگر هم در این جلسه بررسی می‌شود. مصوبه و میزان حقوق و مزایا که در این جلسه تصویب می‌شود، توسط کارفرما لازم‌الاجراست. اگر کارفرما به هر دلیلی از پرداخت این حقوق و مزایا سر باز برند، کارگر می‌تواند اقدام به شکایت کند.

سوالات متداول

مفهوم حق‌السعی چیست؟

هر چیزی که توسط کارفرما به کارگر باتوجه به قرارداد موجود پرداخت می‌شود، حق‌السعی یا حق‌الزحمه نام دارد.

مفهوم مزد چیست؟

مزد یا حقوق مبلغی است که به صورت نقدی و غیرنقدی از سوی کارفرما به کارگر پرداخت می‌شود.