روش علی الراس چیست؟

دانستن قانون‌های مالیاتی برای شرکت‌ها امری ضروری است و این نکته در تمام دنیا پذیرفته شده است. نداشتن آگاهی از قوانین مالیاتی می‌تواند برای همه شرکت‌ها، کارگاه‌ها، کارخانه‌های تولیدی و هر نوع کسب‌وکار دیگری زیان‌آور باشد. یکی از مهم‌ترین نکته‌ها در قوانین مالیاتی که هر شرکتی باید از آن آگاه باشد، پر کردن فرم‌های اظهارنامه در زمان مشخص خود و ارائه آن‌ها به سازمان امور مالیاتی است.

اگر دفاتر و اسنادی که مودی ارائه داده است ایرادی داشته باشند و یا ناقص باشند ممیز مالیاتی طبق معیار ها و مقررات مالیاتی درامد شرکت را محاسبه کرده و مالیات را بر همین اساس مطالبه می نماید که در صورتی که مالیات از این طریق محاسبه شده باشد به آن روش علی الراس گفته می‌شود.

دلایل علی الراس شدن محاسبه مالیات چیست؟

با توجه با ماده ۹۷ قانون مالیات‌های مستقیم، علی‌الرأس شدن مالیات به سه دلیل اصلی صورت می‌گیرد:

۱- ارائه نکردن اظهارنامه مالیاتی

اگر شرکت مورد نظر در زمان مشخص، اظهارنامه و ترازنامه مالیاتی، حساب سود و زیان، درآمد، هزینه‌ها و موارد دیگر را به‌صورت دقیق ارائه نکرده باشد، شامل این نوع از مالیات می‌شود.

۲- ارائه نکردن مدارکی که از طرف اداره امور مالیاتی درخواست شده

چنانچه مالیات‌ دهنده به درخواست کتبی اداره امور امور مالیاتی پاسخ ندهد و از ارائه دفترها و مدارک درخواست شده به این اداره خودداری کند. همچنین در مراجعه ماموران مالیاتی از ارائه دفترها به آن‌ها خودداری کند، شامل این قانون می‌شود.

بر اساس این بند از ماده قانونی، اگر مالیات‌دهنده از ارائه بخشی از مدارک مربوط به هزینه شرکت به ماموران خودداری کند، از حساب کردن آن بخش از هزینه‌ها جلوگیری می‌شود. همچنین اگر مدارکی مربوط به درآمد باشد و به کارشناسان ارائه نگردد، محاسبه آن بخش از درآمد به‌ روش علی الراس صورت خواهد گرفت.

۳- ناقص بودن مدارک و مورد قبول نبودن هزینه‌ها

در صورتی که از دیدگاه کارشناسان قانونی، دفترها و سندهای ارائه‌شده غیرمستند باشد و غیرقابل‌رسیدگی تشخیص داده شود، محاسبه به روش علی الراس صورت خواهد گرفت همچنین در شرایطی که در مدارک ارائه‌شده، موارد قانونی مورد نظر اداره مذکور رعایت نشده باشد، باز هم محاسبه به‌ وسیله این اداره صورت خواهد گرفت.

در صورتی که مدارک مورد نظر سازمان ارائه شده باشد، اما ریز هزینه‌ها از دید سازمان نادرست باشد، باز هم محاسبه به‌ وسیله سازمان امور مالیاتی صورت می‌گیرد. همچنین اگر هزینه‌ها در ردیف درآمدهای شرکت به حساب بیاید و مورد قبول این سازمان قرار نگیرد هم محاسبه مالیات به روش علی الراس صورت خواهد گرفت.

چگونه ممیز مالیاتی از طریق تولید به فروش دست پیدا می‌کند؟

در هنگام استفاده از روش علی الراس، برای تبدیل خرید و واردات به فروش، فرمول ارائه شده است؛ اما در مورد تولید، فرمولی ارائه نشده است. چون در بحث تولید با عوامل بسیار زیادی روبرو هستیم که ارائه یک فرمول ثابت برای آن امکان ندارد و یا ارائه فرمول ثابت، موجب تشخیص مالیات غیر منصفانه و غیر تخصصی می‌گردد؛ بنابراین در مواردی که تشخیص میزان فروش یا خرید مؤدی تولید کننده امکان پذیر نباشد، ممیز مالیاتی باید یک معیار مرتبط با تولید را انتخاب نماید و پس از تحقیق لازم و کشف ارتباط منطقی بین معیار انتخاب شده و تولید آن کالا، تولید را برآورد و سپس بر اساس تولید، اقدام به تعیین میزان فروش نماید.

مثال: شرکت گچ صدف طی سال ۱۳۹۷ از ارائه اظهارنامه و دفاتر مالیاتی خودداری نموده است و ممیز مالیاتی با بررسی حساب‌های بانکی و همچنین سایر منابع اطلاعاتی ممکن، قادر به تشخیص فروش شرکت نبوده است؛ اما متوجه این موضوع شده است که شرکت صدف تمام کیسه گچ‌های مورد نیاز خود را به صورت رسمی از شرکت تابان خریداری می‌نماید. طبق لیست معاملات مشخص گردید که در سال مذکور شرکت تابان مبلغ ۲/۱ میلیارد ریال به شرکت گچ صدف کیسه فروخته است.

همچنین میانگین نرخ هر کیسه ۵۰ کیلویی مبلغ ۵۰۰۰ ریال بوده است و میانگین فروش هر کیلو گچ ۲۰.۰۰۰ ریال بوده است و ضریب مالیاتی تولید کننده ۸ درصد می‌باشد. لذا مطلوب است محاسبه مالیات از طریق علی الرأس.

مزایا و معایب روش علی الراس

در ادامه به مزایا و معایب روش علی الراس می پردازیم.

مزایا روش علی الراس

سهولت در نحوه محاسبه: در این روش فقط از دو متغیر جهت تشخیص مالیات استفاده می‌شود:

1. فروش یا درآمد مؤدی
2. ضریب مالیاتی مندرج در جدول ضرایب. که کم بودن تعداد این متغیرها، باعث سهولت در محاسبه مالیات می‌گردد.

زمان کم تشخیص مالیات: چون در این روش ممیز مالیاتی صرفاً باید اقدام به تشخیص میزان فروش مؤدی نماید، زمان بسیار کمی جهت تشخیص مالیات نیاز دارد و لازم نیست تا در زمان رسیدگی سایر عوامل صورت سود و زیان شامل فروش، بهای تمام شده، هزینه‌ها و سایر موارد را مورد حسابرسی و رسیدگی قرار دهد.

سپر دفاعی برای ممیز مالیاتی: چون روش علی الرأس در بسیاری از موارد بالاترین میزان مالیات را بر اساس اطلاعات در دسترس ممیز مالیاتی، تعیین می‌نمود و قانون در بسیاری از موارد اجازه استفاده از این روش را می‌داد، ممیز مالیاتی با رد دفاتر و استفاده از این روش، خود را در برابر سازمان و مؤدی حفاظت می‌کرد.

به این صورت که در صورت اعتراض مؤدی در نحوه محاسبه مالیات، اعلام می‌نمود که پس از رد دفاتر تنها روش تشخیص مالیات استفاده از این روش است و در صورت اعتراض سازمان به کم بودن مالیات تشخیصی باز هم اعلام می‌کرد که من در تشخیص مالیات مؤدی، صرفاً تشخیص دهنده میزان فروش و انتخاب ضریب مالیاتی هستم و قانون، امکان قضاوت من را در نحوه تشخیص مالیات بسیار محدود نموده است. که این مصونیت باعث می‌گردید که از نظر قانونی و وجدانی ممیز از خود دفاع کند.

معایب روش علی الراس

کاهش انگیزه مؤدی در ارائه اطلاعات: به علت استفاده بیش از حد از این روش و در بسیاری از موارد رد دفاتر به دلایل ضعیف، در بسیاری از مؤدیان مالیاتی این تفکر ایجاد شده بود که ارائه اطلاعات و تهیه دفاتر قانونی و تهیه سایر اسناد و مدارک مثبته جهت تشخیص مالیات، امری بیهوده است و اطلاعات حسابداری چندان تأثیری در میزان تشخیص مالیات ندارد.

فرار مالیاتی: در بسیاری از صنف‌ها، مشاغل و بنگاه‌های اقتصادی که از حاشیه سود بالاتر از ضریب مالیاتی برخوردار هستند، این روش تشخیص، امکان و بستر مناسبی جهت فرار مالیاتی ایجاد می‌کند. و این دسته از مؤدیان اتفاقاً به دنبال این هستند تا مالیات آنها از طریق روش علی الرأس تعیین گردد چون هزینه‌های واقعی آنها بسیار کمتر از میزان تعیین شده در جدول ضرایب مالیاتی است.

افزایش هزینه دادرسی: در بسیاری از موارد که مؤدیان اقدام به تهیه اطلاعات مورد نیاز سازمان نموده‌اند و بنا به دلایلی دفاتر آن‌ها مردود اعلام شده است، بیشترین تلاش را می‌کنند تا شاید مالیات آن‌ها از طریق رسیدگی به دفاتر تعیین گردد.

به همین خاطر از تمامی ظرفیت‌های دادرسی مالیاتی شامل توافق با مدیر مالیاتی، هیئت بند ۳ ماده ۹۷، هیئت بدوی، هیئت تجدید نظر، شورای عالی مالیاتی، هیئت موضوع ماده ۲۵۱ مکرر، هیئت موضوع ماده ۲۱۶، هیئت موضوع ماده ۲۴۹ و دیوان عدالت اداری استفاده نمایند که همه این مراجع دادرسی باعث افزایش هزینه‌های وصول مالیات می‌گردد که در برخی از موارد مشاهده می‌کنیم که هزینه تشکیل چنین هیات‌هایی از میزان مالیات وصول شده بیشتر است.

کاهش ارزش مالیات وصولی به علت تطویل دادرسی و پرداخت مالیات: همانگونه که در مورد قبلی اشاره شد مؤدیانی که اقدام به تهیه اطلاعات می‌کردند، استفاده از روش علی الرأس را ناعادلانه می‌دانند و به همین منظور هم اقدام به استفاده از تمام ظرفیت دادرسی می‌نمایند که این موضوع باعث طولانی شدن زمان وصول مالیات می‌گردد و به علت تورم و کاهش ارزش پول در برخی از موارد مشاهده می‌گردد که مالیات وصول شده از طریق علی الرأس بسیار کم ارزش تر از  مالیاتی است که سازمان می‌توانست با رسیدگی به دفاتر مؤدی و برگشت هزینه‌های غیر قابل قبول به دست آورد.

لذا با توجه به موارد فوق در اصلاحیه جدید قانون، تصمیم بر این شد که روش علی الرأس حذف گردد و سازمان از طریق رسیدگی به دفاتر و با گسترش منابع اطلاعاتی خود، اقدام به تشخیص مالیات نماید اما تا زمان نگارش این متن (۱۴۰۱/۰۹/۰۳) سازمان موفق به حذف علی الراس به صورت کامل نشده است و فقط نام ضرایب علی الراس را به ضریب سود فعالیت تغییر داده است.

نتیجه گیری

روش علی الراس یعنی اگر دفاتر و اسنادی که مودی ارائه داده است ایرادی داشته باشند و یا ناقص باشند ممیز مالیاتی طبق معیار ها و مقررات مالیاتی درآمد شرکت را محاسبه کرده و مالیات را بر همین اساس مطالبه می نماید که در صورتی که مالیات از این طریق محاسبه شده باشد به آن علی الراس گفته می‌شود. اگر شما نیاز به مشاوره مالیاتی دارید می توانید با شماره ۰۳۱۴۰۲۰ تماس گرفته و از مشاورهای مجموعه محاسبان کمک بگیرید.

سوالات متداول

دلایل علی الراس شدن محاسبه مالیات چیست؟

با توجه با ماده ۹۷ قانون مالیات‌های مستقیم، علی‌الرأس شدن مالیات به سه دلیل اصلی صورت می‌گیرد که عبارتند از ارائه نکردن اظهارنامه مالیاتی، ارائه نکردن مدارکی که از طرف اداره امور مالیاتی درخواست شده و ناقص بودن مدارک و مورد قبول نبودن هزینه‌ها.

معایب روش علی الراس چیست؟

فرار مالیاتی، افزایش هزینه دادرسی و کاهش ارزش مالیات وصولی به علت تطویل دادرسی و پرداخت مالیات.