تغییرات مهم قانون جدید ارزش افزوده با قانون قدیم

همانطور که قبلاً گفتیم قانون جدید ارزش افزوده در تاریخ ۱۳/ ۱۰ /۱۴۰۰ در کشور اجرایی شد که با قانون قبل تفاوت‌هایی داشت. مهم‌ترین تفاوت دو قانون این بود که قانون جدید ارزش افزوده بر مبنای قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان وضع شده است.

یعنی اگر سامانه مودیان و قانون پایانه‌های فروشگاهی در کشور با موفقیت اجرا نشود عملاً می‌توان گفت قانون جدید ارزش افزوده به بسیاری از مقاصد مهمی که مد نظر داشت نخواهد رسید. به همین دلیل سازمان امور مالیاتی هر چه سریعتر سعی در اجرایی شدن و استقرار سامانه مودیان دارد. علاوه بر آن در این مقاله به تعداد دیگر از تفاوت‌های مهم این دو قانون اشاره می‌کنیم؛ پس با ما همراه باشید.

بررسی 5 تغییر اساسی قانون جدید ارزش افزوده با قانون قدیم

1. در ماده ۴ قانون قبل طبق تعریف مفهوم عرضه، عرضه کالا به خود مشمول ارزش افزوده بود. اما طبق بند الف ماده ۱ و ماده ۲ قانون جدید ارزش افزوده اگر شخصی کالایی را برای استفاده شغلی خود برداشت کند این مورد عرضه تلقی نشده و مشمول مقررات این قانون نمی‌باشد. 

2. در ماده ۱۱ قانون قبل، تاریخ تعلق مالیات بر ارزش افزوده، تاریخ صدور صورتحساب یا تاریخ تحویل کالا و تحقق معامله هر کدام مقدم‌تر بود در نظر گرفته می‌شد. همچنین در مورد ارائه خدمات نیز تاریخ صورتحساب یا ارائه خدمت هر کدام مقدم‌تر بود تاریخ تعلق مالیات بر ارزش افزوده در نظر گرفته می‌شد. این مورد مخصوصاً برای پیمانکاران که عمدتاً تاریخ ارائه خدمت با تاریخ تایید صورتحساب و دریافت بهای خدمت فاصله داشت مشکلاتی را به وجود می‌آورد.

اما در ماده ۳ قانون جدید ارزش افزوده این مشکل رفع شده و تاریخ تعلق مالیات و عوارض، تاریخ صدور صورتحساب در نظر گرفته می‌شود. (نکته همانطور که اشاره کردیم زیربنای قانون جدید ارزش افزوده، سامانه مودیان می‌باشد بنابراین در صورت استقرار کامل این سامانه اشخاص ملزم هستند صورتحساب‌های خود را در سامانه مودیان صادر کنند و تاریخ ثبت صورتحساب در سامانه و تایید توسط شخص مقابل تاریخ تعلق مالیات بر ارزش افزوده تلقی می‌شود)

3. تغییر در موعد تسلیم اظهارنامه ارزش افزوده نیز یکی دیگر از تفاوت‌های اعمال شده در قانون جدید ارزش افزوده می‌باشد. در قانون قدیم مهلت ارائه اظهارنامه ارزش افزوده و پرداخت مالیات ۱۵ روز بعد از پایان هر فصل تعیین شده بود (به جز فصل چهارم که معمولاً به دلیل تعطیلات نوروزی تا پایان فروردین ماه تمدید می‌شد). در ماده ۴ قانون جدید ارزش افزوده این مهلت به جای ۱۵ روز تا پایان ماه بعد از انقضای هر دوره مالیاتی (پایان هر فصل)  افزایش یافت. (لازم به ذکر است در قانون جدید با فرض اجرای کامل سامانه مودیان دیگر ارسال اظهارنامه ارزش افزوده برای مودیان موضوعیت نخواهد داشت)

4. در ماده ۶ قانون قبل بیان شده بود چنانچه مودی اضافه پرداختی به سازمان داشته باشد (جمع اعتبار مالیاتی مودی که بابت مالیات و عوارض خرید کالا یا خدمت پرداخت کرده است از مالیات و عوارض فروش برای هر دوره بیشتر باشد) در صورت درخواست استرداد، سازمان امور مالیاتی موظف است حداکثر ظرف مدت 3 ماه از تاریخ درخواست مبلغ اضافه پرداختی را به حساب مودی مسترد کند. ( به غیر از صادرات که یک ماه زمان استرداد آن بود). در صورتی که طبق ماده ۸ قانون جدید سازمان موظف است نهایتاً ظرف مدت 1 ماه از تاریخ درخواست مودی مبلغ اضافه پرداختی را مسترد کند.

5. یکی دیگر از چالش‌های قانون قبل که در قانون جدید ارزش افزوده حل شده است استرداد یا قابل تهاتر بودن ارزش افزوده‌های پرداختی بابت خرید ماشین آلات تولیدی می‌باشد. در ماده ۱۷ قانون قبل بیان شده بود که تمامی اعتبار مالیاتی مربوط به خرید ماشین آلات و تجهیزات خط تولید قابل کسر از مالیات‌های وصول شده فروش می‌باشد.

همچنین در تبصره ۲ همین ماده آمده بود برای مودیانی که تولید محصولات معاف از ارزش افزوده داشتند و یا طبق این قانون در مرحله بهره برداری مشمول ثبت نام در نظام ارزش افزوده نبودند مالیات‌های پرداختی بابت خرید ماشین آلات تولیدی قابل استرداد نمی‌باشد و در واقع اعتبار آنها پذیرفته نیست و باید این ارزش افزوده را در بهای تمام شده دارایی شناسایی کند.

اما طبق تبصره ۴ ماده ۸ قانون جدید ارزش افزوده این مشکل رفع شده و تمامی مالیات و عوارض خرید مربوط به ماشین آلات تولیدی قابل استرداد می‌باشد. صرف نظر از اینکه شخص به عرضه کالا یا خدمات معاف یا مشمول اشتغال داشته و یا اینکه مودی مشمول ثبت نام ارزش افزوده باشد یا خیر.

6 تغییر مهم معافیت‌های مالیاتی در قانون جدید ارزش افزوده

1. در بند 12 ماده 12 قانون قبل خدمات حمل و نقل اعم از باری و مسافری، درون شهری و برون شهری، جاده‌ای و ریلی و هوایی و دریایی، معاف از ارزش افزوده بود. اما در بند 13 ماده 9 قانون جدید ارزش افزوده، معافیت حمل و نقل هوایی چه برای مسافر و چه برای بار حذف شده و حمل و نقل هوایی از تاریخ اجرای این قانون مشمول ارزش افزوده می‌باشد. حمل و نقل ریلی ، دریایی و جاده‌ای برای مسافر و برای بار همچنان معاف از ارزش افزوده هستند.

2. در قانون قبل با توجه به مراحل 9 گانه فراخوان ارزش افزوده (فراخوان مرحله دوم و چهارم) تمامی هتل‌ها مشمول اجرای قانون مالیات بر ارزش افزوده بودند. اما در بند ۱۵ ماده ۹ قانون جدید ارزش افزوده هتل‌های سه ستاره و پایین‌تر و مهمانپذیرها و مراکز اقامتی که دارای مجوز از گردشگری- صنایع دستی و یا اتحادیه‌های ذی‌ربط می‌باشند معاف از ارزش افزوده هستند.

✅ بیشتر بخوانید: نحوه محاسبه مالیات بر ارزش افزوده

3. در قانون قبل طبق فراخوان مرحله دوم کلیه خدمات انبارداری و نگهداری کالا در سردخانه‌ها مشمول ارزش افزوده بود. اما در قانون جدید مطابق با تبصره بند 1 ماده 9 خدمات انبارداری و نگهداری محصولات کشاورزی در سردخانه ها معاف از ارزش افزوده می‌باشند. همچنین در قانون قبل آب مصرفی برای فعالیت کشاورزی مشمول ارزش افزوده بود اما در قانون جدید آب مصارف کشاورزی معاف از ارزش افزوده می‌باشد. 

4. در قانون قبل طلا مشمول ارزش افزوده بود در صورتی که در قانون جدید طبق بند ۹ ماده ۹ طلا معاف از ارزش افزوده شده و صرفاً به دستمزد ساخت طلا ارزش افزوده تعلق می‌گیرد.

5. در قانون قبل فقط روغن نباتی از ارزش افزوده معاف بود اما در قانون جدید انواع روغن‌های خوراکی اعم از نباتی و حیوانی معاف از ارزش افزوده هستند.

6. تغییر در عوارض آلایندگی (عوارض سبز): تغییر در عوارض آلایندگی یا همان عوارض سبز نیز یکی دیگر از تغییرات قانون جدید ارزش افزوده می‌باشد. قبل از توضیح این تغییر لازم است با مفهوم عوارض سبز آشنا شویم.

برخی از واحدهای تولیدی، صنعتی و معدنی که به تشخیص سازمان حفاظت از محیط زیست استانداردهای لازم را رعایت نکرده و باعث آسیب رساندن به محیط زیست می‌شوند، علاوه بر پرداخت  مالیات و عوارض بر ارزش افزوده، مشمول پرداخت عوارض آلایندگی با یک ضریب مشخص نیز هستند که به این عوارض به اصطلاح عوارض سبز می‌گویند. وجه این عوارض برای واحدهای داخل حریم شهر به حساب شهرداری محل استقرار واحد تولیدی و برای واحدهای خارج از شهر به حساب تمرکز وجوه واریز می‌شود.

حساب تمرکز وجوه حساب رابطی است که توسط خزانه‌داری کشور و به درخواست سازمان امور مالیاتی افتتاح می‌شود. پس از واریز مبالغ به این حساب خزانه‌داری کشور موظف است وجوه واریزی را مطابق با درصدهای تعیین شده در قانون، به حساب سازمان‌های ذی‌ربط از جمله شهرداری‌ها، دهیاری‌ها و… واریز کند.

در قانون قبل طبق تبصره یک ماده ۳۸ تمامی واحدهای تولیدی و صنفی مشمول عوارض سبز بودند و صرف نظر از میزان آلایندگی باید یک درصد از فروش هر دوره را بابت عوارض آلایندگی یا همان عوارض سبز پرداخت می‌کردند. همین عدم تاثیر شدت آلایندگی بر میزان عوارض سبز یکی از ایرادات قانون قبلی بود که در قانون جدید این مورد رفع شده و طبق ماده ۲۷ این قانون نرخ عوارض سبز بسته به شدت آلایندگی واحد مورد نظر، نیم درصد، یک درصد و یک و نیم درصد فروش خواهد بود.

📌 نکته 1: تشخیص سطح آلایندگی واحدها برای تعیین ضریب عوارض آن واحد توسط سازمان محیط زیست تعیین می‌شود.

📌 نکته 2: این ماده از قانون در مورد تمامی واحدهای آلاینده اعم از معاف و غیر معاف، صادراتی، مستقر در مناطق آزاد تجاری صنعتی یا مناطق ویژه صدق می‌کند. 

در قانون قبل مشمولیت یا عدم مشمولیت این واحدها از اول دوره مالیاتی بعد از تشخیص در نظر گرفته میشد.  مثلا چنانچه واحدی در ۱۲ تیر ماه با رعایت استانداردهای زیست محیطی خود را از فهرست واحدهای آلاینده خارج می‌کرد (البته به تشخیص سازمان محیط زیست) لازم بود از اول دوره بعد یعنی اول مهرماه عوارض سبز را پرداخت نکند.

اما در قانون جدید مشمولیت از ابتدای دوره بعد و رفع مشمولیت از ابتدای همان دوره اعمال می‌شود. این قطعاً به نفع مودی و مشوق برای واحدهای تولیدی می‌باشد. مثلا اگر واحد تولیدی به تشخیص سازمان محیط زیست در تاریخ بیستم شهریور ماه از لیست واحدهای آلاینده خارج شود از ابتدای تیر ماه همان دوره معاف از پرداخت عوارض سبز معاف خواهد شد.

تغییر در نرخ مالیات و عوارض بر ارزش افزوده

همچنین توزیع ارزش افزوده دریافتی از مشمولان این قانون، در قانون قبل با قانون جدید تفاوت دارد. طبق ماده ۳۹ قانون قبل ۳ درصد به شهرداری‌ها و دهیاری‌ها تعلق داشت. (برای مودیان داخل حریم شهرها به حساب شهرداری‌ها و برای مودیان خارج از حریم شهرها به حساب تمرکز وجوه واریز شده سپس بین دهیاری‌های همان شهر توزیع می‌گردد) و 6 درصد از مبالغ ارزش افزوده سهم سازمان امور مالیاتی بود.

اما در ماده ۳۸ قانون جدید ارزش افزوده یک درصد از ارزش افزوده دریافتی به عنوان مالیات سلامت در نظر گرفته شده و به حساب وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی واریز می‌شود و ۴ درصد سهم سازمان امور مالیاتی و ۴ درصد باقیمانده سهم شهرداری‌ها و دهیاری‌ها می‌باشد.

تغییرات مربوط به جرایم مالیاتی

جرائم مالیاتی مربوط به ارزش افزوده در قانون جدید با تغییر نسبتاً کمی اعمال شده است. بخش عمده‌ای از این تغییرات مربوط به اجرای قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان می‌باشد.

✅ بیشتر بخوانید: سامانه مودیان مالیاتی چیست؟

بعد از استقرار کامل سامانه مودیان، مودیانی که از عضویت در سامانه مودیان خودداری کنند علاوه بر اینکه لازم است حداکثر تا ۳۰ روز بعد از پایان دوره مالیاتی اظهارنامه ارزش افزوده آن دوره را به سازمان تسلیم و مالیات فروش خود را پرداخت کنند، باید دو برابر مالیات و عوارض پرداخت نشده و یا مبلغ ۱۰ میلیون ریال (هر کدام که بیشتر است) جریمه عدم عضویت در سامانه را پرداخت کنند که طبق ماده ۳۵ و ۳۶ قانون جدید این جریمه تا قبل از استقرار در سامانه مودیان برای عدم ارسال اظهارنامه نیز صدق می‌کند.

ولی در ماده ۲۲ قانون قبل جریمه عدم ارسال اظهارنامه ۵۰ درصد مالیات و عوارض مربوط به آن دوره بود. ( بعد از استقرار کامل در سامانه مودیان و انجام تکالیف در این سامانه نیازی به ارسال اظهارنامه ارزش افزوده نخواهد بود.)

تغییرات مربوط به دادرسی مالیاتی

در بخش دادرسی مالیاتی به برگ‌های تشخیص ارزش افزوده نیز تغییراتی در قانون جدید اعمال شده است. در قانون قبل مهلت اعتراض به برگ مطالبه ارزش افزوده ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ به مودی بود و بعد از آن مهلت واحد مالیاتی برای توافق یا ارجاع پرونده به هیات‌های حل اختلاف ۳۰ روز از زمان ثبت اعتراض بود. 

اما در قانون جدید ارزش افزوده مطابق با ماده ۴۸ قانون مالیات بر ارزش افزوده، متن ماده ۲۳۸ قانون مالیات‌های مستقیم تغییر کرده و طبق آن مهلت اعتراض به برگ مطالبه ارزش افزوده نیز مانند مهلت اعتراض به برگ تشخیص عملکرد ۳۰ روز از تاریخ ابلاغ این برگ می‌باشد. طبق همین ماده ۲۳۸ واحدهای مالیاتی نیز ۴۵ روز از تاریخ ثبت اعتراض مودی فرصت دارند تا به اعتراض رسیدگی کنند.