قانون کار ۱۴۰۱

کار و شرایط حاکم بر آن، موضوعاتی هستند که باید شکل قانونی به خود بگیرند. قانون کار ۱۴۰۱ به بیان روابط بین کارگر، کارفرما و شرایط کلی حاکم بر کار می‌پردازد. اگر قانون کار وجود نداشته باشد، احتمالا شاهد اختلافات عمیق بین کارگر و کارفرما خواهیم بود. درواقع وجود قانون کار از بروز این اختلافات جلوگیری می‌کند. با این حال قانون کار به چه مواردی اشاره کرده است؟ آیا جزئیات شرایط کار و دریافت دستمزد هم در این قانون تعریف شده‌اند؟

قانون کار یکی از مباحث بسیار مهمی است که هم کارگر و هم کارفرما باید اطلاعاتی در مورد آن داشته باشند. در این مطلب قصد داریم به بررسی کامل قانون کار ۱۴۰۱ بپردازیم. با ما همراه باشید.

مروری بر تاریخچه قانون کار در ایران

قبل از پرداختن به قانون کار ۱۴۰۱، بهتر است ابتدا مروری بر شکل‌گیری این قانون در ایران داشته باشیم. قانون کار در ایران با تشکیل وزارت کار در سال ۱۳۲۵ پایه‌گذاری شد. با این حال قانون کاری که به شکل امروزی وجود دارد، در سال ۱۳۶۸ و در مجلس شورای اسلامی بنیانگذاری شد. البته تصویب این قانون در ابتدا اختلافاتی بین مجلس و شورای نگهبان داشت.

بعد از تصویب اولیه قانون کار در سال ۱۳۶۸ و بروز اختلافات در مفاد آن، این قانون در سال ۱۳۶۹ تصویب شد. به این ترتیب قانون کار ۱۴۰۱ که ما امروزه با آن سروکار داریم، متشکل از ۲۰۳ ماده، ۲۱ تبصره و در ۱۲ فصل تنظیم شده است.

منظور از قانون کار ۱۴۰۱ چیست؟

به طور کلی این قانون روابط بین کارفرمایان و کارگران را تشریح می‌کند. بر این اساس هر شخصی که در ازای انجام فعالیتی مشخص دستمزد دریافت می‌کند، مشمول قانون کار ۱۴۰۱ خواهد بود. سایر قوانین حاکم بر کار، عبارتند از قانون بیمه تامین اجتماعی، قانون کار شوراهای اسلامی و قوانین مربوط به بیمه بیکاری.

قاون کار در کشور ما نوعی قانون آمره محسوب می‌شود. منظور از قانون آمره چیست؟ قانون آمره به قوانینی گفته می‌شود که هیچ شخص و نهادی حق توافق برخلاف آن را ندارد. بر این اساس هر توافقی خارج از چارچوب قانون کار ۱۴۰۱ باطل خواهد شد؛ حتی اگر طرفین در توافق خود رضایت داشته باشند.

آشنایی با تعریف کارگر در قانون کار

وقتی قانونی تعریف می‌شود، باید طرفین آن هم با جزئیات تعریف شوند. در فصل اول قانون کار تعاریف و کلیات مفاهیم ذکر شده‌اند. در ماده ۲ قانون کار به مقوله کارگر پرداخته شده است. کارگر یکی از اصلی‌ترین اضلاع قانون کار ۱۴۰۱ محسوب می‌شود و تعریف خاص خود را دارد. در تعریف قانونی «کارگر شخصی است که در برابر دریافت حقوق یا دستمزد، فعالیت مشخصی را طبق درخواست کارفرما انجام می‌دهد»

به این ترتیب اگر حتی شخص یک روز را هم مشغول به کار شده باشد، مشمول قانون کار ۱۴۰۱ خواهد شد. این تعریف کلی است و عواملی مثل عنوان شغلی و مدت قرارداد هم تغییری در آن ایجاد نمی‌کنند. تنها ارتباط کارگر با قانون کار، فعالیتی است که در قبال آن مزد دریافت می‌کند.

آشنایی با تعریف کارفرما در قانون کار

در ماده ۳ قانون کار ۱۴۰۱ تعریف جامعی از کارفرما شده است. بر این اساس «کارفرما شخصی است که کارگر به درخواست او فعالیت مشخصی را انجام می‌دهد و دستمزد دریافت می‌کند» به این ترتیب مدیران یا به طور کلی اشخاصی که اداره کارگاه یا بنگاه اقتصادی را برعهده دارند، مشمول این قانون می‌شوند.

کارفرمایان در هر شرکت و نهادی که باشند، مسئول رعایت حقوق کارگران طبق قانون کار ۱۴۰۱ هستند. کارفرما نمی‌تواند کارگر را مجبور به انجام فعالیتی خارج از چارچوب قانون کار کند. همچنین در قبال انجام کار توسط کارگر متعهد به پرداخت دستمزد اوست و در صورت عدم رعایت متخلف شناخته می‌شود.

آشنایی با تعریف قرارداد در قانون کار

فصل دوم قانون کار ۱۴۰۱ علاوه بر کارگر و کارفرما، ضلع سومی به نام قرارداد کار هم دارد. درواقع قرارداد رابط و سند همکاری میان کارگر و کارفرماست. با انعقاد قرارداد جزئیات ارتباط کارگر با کارفرما مشخص می‌شود. البته این قرارداد نیازی به کتبی بودن هم ندارد و حتی به صورت شفاهی هم قابل قبول است. با این حال بهترین کار، عقد قرارداد به صورت کتبی است.

با این اوصاف و باتوجه به قانون کار ۱۴۰۱، کارفرما و کارگر ملزم به عقد قرارداد هستند. مدت قرارداد ممکن است روی کتبی بودن یا نبودن آن تاثیرگذار باشد. معمولا قراردادهایی که بیشتر از ۳۰ روز کاری ادامه داشته باشند، حتما باید کتبی بسته شوند. به طور کلی قرارداد در قانون کار ۱۴۰۱ عبارتست «از قراردادی کتبی یا شفاهی که به موجب آن کارگر متعهد به انجام فعالیتی مشخص می‌شود و در قبال انجام آن دستمزدی دریافت می‌کند»

آشنایی با تعریف کارگاه در قانون کار

یکی از اصلی‌ترین عوامل تاثیرگذار روی روابط بین کارگر و کارفرما در قانون کار ۱۴۰۱، کارگاه یا محل انجام خدمت کارگر است. به طور کلی و طبق قانون کار «کارگاه مکانی است که کارگر به درخواست کارفرما در آنجا مشغول انجام فعالیت می‌شود»

طبق تعریف فوق هرگونه موسسه صنعتی، معدنی، ساختمانی، کشاورزی، خدماتی، ترابری، تجاری و … کارگاه محسوب می‌شوند. همچنین تمام تاسیسات و املاک متعلق به آنها نیز مشمول این قانون می‌شوند.

شرایط تعلیق قرارداد در قانون کار ۱۴۰۱

همانطور که اشاره کردیم، فصل دوم قانون کار به قرارداد اختصاص دارد. در مبحث دوم این فصل در خصوص تعلیق قرارداد و شرایط آن صحبت شده است. بر اساس ماده ۱۴ قانون کار ۱۴۰۱، وقتی یکی از طرفین به تعهدات خود عمل نمی‌کند، قرارداد به صورت موقتی تعلیق می‌شود. با این حال بعد از رفع مشکل، قرارداد به حالت اولیه خود برمی‌گردد. البته سوابق به منظور افزایش بازنشستگی و دستمزد برای کارگر در نظر گرفته می‌شوند.

در تبصره این ماده آمده است که مدت نظام وظیفه (ضرورت، احتیاط و ذخیره) جزو سنوات خدمت او محسوب می‌شوند. همچنین در ماده ۱۵ قانون کار ۱۴۰۱ به بروز حواد غیرقابل پیش‌بینی اشاره شده است. بر این اساس اگر حادثه‌ای رخ دهد که کنترل آن از عهده طرفین خارج است، قرارداد موقتا به حالت تعلیق درمی‌آید. البته تشخیص این وضعیت برعهده وزارت کار است.

در ماده ۱۷ قانون کار ۱۴۰۱ هم به موضوع توقیف کارگر اشاره شده است. بر این اساس اگر کارگر توقیف شود، اما این توقیف منجر به محکومیت وی نشود، قرارداد کار کارگر به حالت تعلیق در می‌آید و بعد از اتمام دوره توقیف مجددا مشغول به فعالیت می‌شود.

ماده ۱۹ قانون کار ۱۴۰۱ به مسئله خدمت سربازی کارگر می‌پردازد. طبق این ماده اگر کارگر به خدمت سربازی اعزام شود، قرارداد تعلیق خواهد شد. کارگر بعد از اتمام دوره سربازی، می‌تواند به محل کار خود بازگردد.

ماده ۲۰ قانون کار به موضوع تعلیق یا اخراج غیرقانونی کارگر توسط کارفرما پرداخته است. بر این اساس اگر کارفرما در مواجهه با مواد ۱۵، ۱۶، ۱۷ و ۱۹ قانون کار ۱۴۰۱ قرارداد را به حالت تعلیق درآورد و بعد از رفع تعلیق از پذیرفتن مجدد کارگر اجتناب کند، تخلف کرده و اخراج غیرقانونی انجام داده است. در این حالت کارگر می‌تواند ظرف مدت یک ماه مراتب شکایت خود را به هیئت تشخیص اعلام کند.

شرایط خاتمه قرارداد کاری در قانون کار ۱۴۰۱

در مبحث سوم از فصل دوم قانون کار به شرایط خاتمه قرارداد کار پرداخته شده است. در ادامه به برخی از مهم‌ترین مواد این قانون خواهیم پرداخت:

• ماده ۲۱ قانون کار ۱۴۰۱: طبق این ماده وقتی کارگر فوت کند، استعفا دهد، ازکارافتاده شود، مدت قرارداد به پایان برسد و تمدید نشود، قرارداد خاتمه یافته است.
• ماده ۲۳ قانون کار ۱۴۰۱: کارگر در قبال حقوق، مستمری و مزایایی که در قبال بازنشستگی، ازکارافتادگی، بیماری، بیکاری، مقررات حمایتی و … دریافت می‌کند، قوانین تامین اجتماعی را به صورت کامل رعایت کند.
• ماده ۲۴ قانون کار ۱۴۰۱: کارفرما موظف است طبق قرارداد موقت یا بلندمدتی که به هر دلیلی خاتمه پیدا کرده است، حقوق و مزایا پایان کار کارگر را پرداخت کند. البته در صورتی که کارگر حداقل ۱ سال یا بیشتر در کارگاه فعالیت کرده باشد.
• ماده ۲۵ قانون کار ۱۴۰۱: وقتی قرارداد کاری موقت یا بلندمدت برای انجام کاری معین بین کارگر و کارفرما امضا می‌شود، هیچ کدام از طرفین حق فسخ قرارداد یک طرف را ندارند. فقط هیئت تشخیص و هیئت حل اختلاف می‌تواند در این خصوص نظر بدهد.
• ماده ۲۶ قانون کار ۱۴۰۱: وقتی تغییراتی در شرایط کار کارگر به وجود می‌آید که خلاف عرف کارگاه و قرارداد است، باید حتما به موافقت کتبی اداره کار و رفاه اجتماعی برسد تا ضمانت اجرایی داشته باشد. همچنین در صورت بروز اختلاف، هیئت حل اختلاف موظف به رسیدگی خواهد بود.
• ماده ۲۷ قانون کار ۱۴۰۱: چنانچه کارگری در انجام وظایف خود کوتاهی یا از رعایت قوانین و آئین‌نامه انضباطی کارگاه سرپیچی کند، کارفرما می‌تواند بعد از کسب رضایت شورای اسلامی کار، قرارداد وی را فسخ کند. البته قبل از فسخ قرارداد باید حقوق معوقه، مطالبات و سنوات وی را تمام و کمال پرداخت کند.

آشنایی با شرایط کار در قانون کار ۱۴۰۱

فصل سوم قانون کار به شرایط کاری کارگر و دریافت حق‌السعی توسط او پرداخته شده است. در ادامه با مهم‌ترین مواد این قانون آشنا خواهید شد:

• ماده ۳۴ قانون کار ۱۴۰۱: این ماده به تعریف حق‌السعی پرداخته است. بر این اساس دستمزد، ایاب و ذهاب، کمک عائله‌مندی، هزینه خواروبار، مسکن، مزایای نقدی و غیرنقدی و … حق‌السعی محسوب می‌شوند. به طور کلی هرگونه دریافتی توسط کارگر، حق‌السعی نام دارد.
• ماده ۳۵ قانون کار ۱۴۰۱: در این ماده دستمزد یا مزد دریافتی توسط کارگر تعریف شده است. بر این اساس وجوه نقد یا غیرنقدی که کارگر در ازای انجام کاری مشخص دریافت می‌کند، مزد نام دارد.
• ماده ۳۷ قانون کار ۱۴۰۱: طبق این ماده پرداختی مزد کارگر، باید در فواصل زمانی مشخص و مرتب و در روزهای غیرتعطیل پرداخت شود. پرداخت وجه باید با وجه رایج مملکت یا در صورت رضایت کارگر با چک بانکی انجام شود.
• ماده ۳۸ قانون کار ۱۴۰۱: در این ماده به برابری شرایط کار زن و مرد اشاره شده است. بر این اساس وقتی کاری یکسان و در شرایطی کاملا برابر انجام می‌شود، باید به زن و مرد حقوق مشابهی پرداخت شود. به این ترتیب هیچ تفکیک جنسیتی، سنی، مذهبی و … در پرداخت دستمزد وجود ندارد.
• ماده ۳۹ قانون کار ۱۴۰۱: در صورتی که کارگر به صورت نیمه وقت یا ساعتی مشغول به فعالیت می‌شود، باید مطابق ساعات کاری خود مزد یا مزایا دریافت کند.
• ماده ۴۰ قانون کار ۱۴۰۱: اگر طبق توافق طرفین، پرداخت دستمزد به صورت غیرنقدی انجام می‌شود، باید ارزش درنظر گرفته شده منصفانه باشد.
• ماده ۴۱ قانون کار ۱۴۰۱: حداقل دستمزد کارگران کشور به صورت سالانه و با رای و نظر شورای عالی کار تعیین می‌شود. دستمزد اعلام شده در هر سال، باید با نرخ تورم همان سال مطابقت داشته باشد.

موسسه محاسبان؛ مشاور شما در مورد قانون کار ۱۴۰۱

بیشتر اشخاص و به خصوص کارگران، اطلاعات زیادی در خصوص قوانین مربوط به کار و پیچ و خم حقوقی آنها ندارند. این موضوع تا حدودی هم طبیعی است. البته این موضوع ممکن است برای برخی کارفرمایان هم صدق کند. به هر حال فرقی نمی‌کند کارگر یا کارفرما باشید؛ اگر از قانون کار ۱۴۰۱ اطلاعات زیادی ندارید، بهتر است دوره آموزش حقوق و دستمزد را بگذرانید یا با مشاوران و کارشناسان این حوزه در ارتباط باشید.

موسسه محاسبان با در اختیار داشتن کارشناسان حقوقی مجرب و زبده، آماده همکاری با کارفرمایان و کارگران است. شما می‌توانید با کارشناسان ما در ارتباط باشید و سوالات و ابهامات خود را با آنها در میان بگذارید و برای رفع آنها راه‌حل مناسب دریافت کنید. برای کسب اطلاعات بیشتر با همکاران ما در موسسه حسابداری محاسبان تماس بگیرید.

کلام پایانی

بحث قانون کار ۱۴۰۱ از اهمیت بالایی برخوردار است. در این قانون همه موارد مربوط به کار با جزئیات شرح داده شده است. به همین دلیل هم کارفرما و هم کارگر باید اطلاعاتی در خصوص این قوانین داشته باشند تا به مشکل برنخورند. پایه قانون کار در ایران سال ۱۳۲۵ گذاشته شد. با این حال قانون کاری که به شکل رایج امروزی با آن سروکار داریم، سال ۱۳۶۹ به تصویب رسیده است. در فصل اول قانون کار به تعریف مفاهیم کلی پرداخته شده است؛ مفاهیمی، ازجمله کارگر، کارفرما، کارگاه و … . در فصل دوم هم در مورد قرارداد و شرایط حاکم بر آن صحبت شده است. همچنین در فصل سوم شرایط کاری مطرح شده است.

سوالات متداول

قانون کار چیست؟

این قانون روابط بین کارفرمایان و کارگران را تشریح می‌کند. بر این اساس هر شخصی که در ازای انجام فعالیتی مشخص دستمزد دریافت می‌کند، مشمول قانون کار خواهد بود. سایر قوانین حاکم بر کار، عبارتند از قانون بیمه تامین اجتماعی، قانون کار شوراهای اسلامی و قوانین مربوط به بیمه بیکاری.

شرایط تعلیق قرارداد در قانون کار چیست؟

بر اساس ماده ۱۴ قانون کار، وقتی یکی از طرفین به تعهدات خود عمل نمی‌کند، قرارداد به صورت موقتی تعلیق می‌شود.