مالیات بر ارث چیست؟ نحوه محاسبه + معافیت ها

مالیات بر ارث موضوعی است که کمتر به آن توجه کرده‌ایم، اما واقعیت این است که پس از فوت یکی از اعضای خانواده، این مسئله به دغدغه‌ای مهم تبدیل می‌شود. آیا تاکنون فکر کرده‌اید که قوانین مربوط به اموالی که به ارث می‌رسند، چگونه است؟ کدام اموال از مالیات معاف‌ هستند و چگونه می‌توان گواهی مالیاتی ارث را دریافت کرد؟ در این مقاله از محاسبان، موضوع مالیات ارث را به صورت جامع بررسی می‌کنیم.

محاسبه آنلاین مالیات بر ارث

برای محاسبه آنلاین مالیات بر اموال موروثی، با وارد کردن جزئیاتی مانند نوع دارایی، ارزش روز آن (بر اساس نرخ‌های معاملاتی یا کارشناسی سازمان امور مالیاتی)، طبقه وراث، تاریخ فوت و انتقال و معافیت‌های احتمالی، می‌توانید نرخ مالیات ارث را به صورت تقریبی محاسبه کنید.

تعریف

مالیات بر ارث، مبلغی است که بر دارایی‌ها و اموالی که از فرد متوفی به وراث می‌رسد، تعلق می‌گیرد. طبق ماده ۱۷ قانون مالیات‌های مستقیم، پس از فوت شخص، وراث موظف‌اند این مالیات را به دولت پرداخت کنند تا بتوانند اموال را انتقال دهند یا بهره‌برداری کنند. این مالیات بر‌اساس ارزش روز اموال محاسبه می‌شود و هدف آن، تنظیم توزیع دارایی‌ها و تأ‌مین درآمد دولت است.

طبقه بندی وراث در قانون مالیات های مستقیم

بر‌اساس ماده ۱۸ قانون مالیات های مستقیم و ماده ۸۶۲ قانون مدنی، وراث به سه دسته طبقه‌بندی می‌شوند: 

• طبقه اول: پدر، مادر، شوهر، زن، فرزند، فرزند فرزند
• طبقه دوم: برادر، اجداد، خواهر، فرزندان هر یک از آن‌ها
• طبقه سوم: عمه، عمو، خاله، دایی، فرزندان هر یک از آن‌ها

مطابق با ماده ۱۸ قانون مالیات مستقیم، طبقه‌بندی وراث برای تعیین میزان سهم از هریک از آن‌ها انجام می‌شود.  قانون مدنی، نزدیکی خویشاوندی با متوفی را معیار ارث قرار داده و طبقه‌ای که نسبت نزدیک‌تری با متوفی داشته بر طبقه دورتر اولویت دارد. در طبقه‌بندی ارث، وراث طبقه‌ بعدی تنها در صورتی ارث می‌برند که از وراث طبقه قبل کسی نباشد.

مالیات بر ارث به چه اموالی تعلق می‌گیرد؟

مطابق با ماده ۱۷ قانون مالیات‌های مستقیم، همهٔ اموال و دارایی‌هایی که در اثر فوت به وراث منتقل می‌شوند، مشمول مالیات بر ارث هستند. این اموال عبارت است از:

• سپرده‌های بانکی و سود آن‌ها
• اوراق ارزش‌دار مانند اوراق بهادار، اوراق مشارکت و سودهای متعلق به آن‌ها
• سهام بورسی، غیر بورسی، سود سهام و سهم‌الشرکه
• حق امتیاز
• وسایل نقلیه (زمینی، هوایی، دریایی)
• مغازه و سرقفلی
• ملک و آپارتمان مسکونی، املاک اداری، باغ، ملک زراعی، اراضی بایر
• حق واگذاری محل
• صندوق امانات بانک و موجودی حساب مؤ‌سسات مالی و اعتباری
• کالاها و تجهیزات مربوط به واحدهای تجاری یا تولیدی

مالیات ارث چند درصد است؟

درصد مالیات ارث، بر‌اساس نوع دارایی‌های متوفی تعیین می‌شود و هر دارایی نرخ مشخصی در قوانین مالیات مستقیم دارد. به عنوان مثال، خودرو، املاک و سهام هر کدام درصد متفاوتی دارند. بنابراین، نمی‌توان مبلغ ثابتی برای مالیات اموال متوفی تعیین کرد؛ این مالیات با توجه به میزان و نوع دارایی‌ها، بدهی‌ها و تعداد وراث محاسبه می‌شود و برای هر فرد متفاوت است.

انواع مالیات بر ارث

با توجه به تنوع دارایی‌ها و تفاوت در طبقات وراث، مالیات ارث، بر‌اساس نوع دارایی و جایگاه وراث محاسبه می‌شود. در ادامه، انواع و نحوه محاسبه آن‌ها را بررسی می‌کنیم:

ملک

یکی از مهم‌ترین انواع مالیات ماترک متوفی، مالیات املاک است. در این فرآیند، ابتدا کمیسیون املاک سازمان مالیاتی ارزش املاک متوفی را تعیین و ارزش‌گذاری می‌کند، سپس میزان مالیات هریک وراث بر‌اساس سهم‌ ارث هر طبقه مشخص می‌شود. 

نکته: نرخ مالیات برای املاک مسکونی و املاک تجاری متفاوت است.

برای املاک مسکونی، میزان مالیات بر‌اساس طبقه وراث تعیین می‌شود:

• وراث طبقه اول: ۷.۵٪ از ارزش معاملاتی ملک
• وراث طبقه دوم: ۱۵٪
• وراث طبقه سوم: ۳۰٪

اما برای حق واگذاری محل، مالیات بر‌اساس ارزش روز ملک محاسبه می‌شود:

• وراث طبقه اول: ۳٪
• وراث طبقه دوم: دو برابر طبقه اول
• وراث طبقه سوم: چهار برابر طبقه اول

به طور کلی، هرچه نوع ملک ارزشمندتر باشد و وراث از طبقات دورتر باشند، مالیات اموال متوفی به صورت تصاعدی افزایش می‌یابد.

خودرو

وسایل نقلیه، شامل خودروها و حتی وسایل نقلیه دریایی و هوایی، تحت پوشش مالیات ماترک متوفی هستند و میزان مالیات آن بر‌اساس طبقه وراث تعیین می‌شود:

• وراث طبقه اول: ۲٪ ارزش وسیله نقلیه
• وراث طبقه دوم: ۴٪
• وراث طبقه سوم: ۸٪

بنابراین، اگر خودرو یا هر وسیله نقلیه دیگری به ارث برسد، لازم است این نرخ‌ها به دقت در محاسبات مالیاتی اعمال شوند.

سپرده‌های بانکی و اوراق بهادار

مالیات ارث سپرده‌های بانکی و اوراق بهادار، از جمله اوراق مشارکت، دارای نرخ‌های مشخصی به شرح زیر است:

• وراث طبقه اول: ۳٪ از ارزش دارایی
• وراث طبقه دوم: ۶٪
• وراث طبقه سوم: ۱۲٪

در مورد سهام بورسی و غیر بورسی، نرخ مالیات متفاوت است و بسته به اینکه سهام در بورس معامله شود یا خیر، برای وراث طبقه اول بین ۰.۷۵٪ تا ۶٪ از ارزش سهام محاسبه می‌شود.

این مقررات نشان می‌دهد که دارایی‌های مالی از اهمیت ویژه‌ای در مالیات بر اموال متوفی برخوردارند و نیازمند مدیریت دقیق هستند.

مالیات بر ارث حق امتیاز و سایر حقوق مالی

حقوق مالی مانند حق امتیاز و اختراع همواره ارزش بالایی دارند و قانون مالیات ماترک متوفی برای آن‌ها مقررات مشخصی تعیین کرده است. بر‌اساس این قوانین، وراث طبقه اول موظف به پرداخت ۱۰٪ از ارزش این دارایی‌ها به‌عنوان مالیات هستند، در حالی که برای وراث طبقات دوم و سوم این نرخ به ترتیب به ۲۰٪ و ۴۰٪ افزایش می‌یابد. 

نحوه محاسبه

مطابق اصلاحات جدید سازمان امور مالیاتی، مالیات بر اموال متوفی به صورت مرحله‌ای محاسبه می‌شود:

۱. ابتدا اموال متوفی در گروه‌های مختلف دسته‌بندی می‌شوند.

۲. سپس برای هر گروه، مالیات مربوطه بر‌اساس نرخ‌های مصوب هر گروه و طبقه وراث محاسبه می‌شود.

به این ترتیب، مالیات به صورت منظم و طبق قوانین جدید تعیین می‌شود و تفاوت نوع دارایی و جایگاه وراث در محاسبه لحاظ خواهد شد.

جدول مالیات بر ارث

مثال محاسبه مالیات بر ارث

فرض کنید متوفی دارایی‌ به ارزش ۱ میلیارد تومان به وراث طبقه اول منتقل کرده است. برای ۱ میلیارد ارث چقدر مالیات حساب می‌شود؟ میزان مالیات ماترک متوفی بسته به نوع دارایی متفاوت است و هر دارایی نرخ مخصوص خود را دارد.

انواع دارایی و نرخ مالیات طبقه اول:

• سپرده‌های بانکی و اوراق مشارکت: ۳٪
• سهام بورسی: ۰.۷۵٪
• املاک و مستغلات: ۷.۵٪
• خودرو: ۲٪
• طلا، جواهرات و سایر اموال منقول: ۱۰٪
• حق‌الامتیاز و حقوق مالی: ۱۰٪

محاسبه مالیات بر اساس نوع دارایی:

اگر کل ۱ میلیارد تومان سپرده بانکی باشد:
۱,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ × ۳٪ = ۳۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان مالیات
اگر کل دارایی ملک باشد:
۱,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ × ۷.۵٪ = ۷۵,۰۰۰,۰۰۰ تومان مالیات
اگر کل دارایی خودرو باشد:
۱,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ × ۲٪ = ۲۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان مالیات

معافیت مالیات ارث

بر‌اساس ماده ۲۴ قانون مالیات‌های مستقیم، بخشی از دارایی‌های متوفی از پرداخت مالیات معاف هستند. این معافیت‌ها شامل موارد زیر می‌شوند:

• اثاث منزل محل سکونت متوفی
• دارایی شهیدان انقلاب، در صورتی که وراث طبقه اول و دوم باشند
• مبالغ مرخصی استحقاقی استفاده نشده
• وجوه مرتبط با ضرر و زیان ناشی از اخراج
• انواع بیمه‌ها و پرداختی‌های کارفرما یا بیمه مانند بیمه عمر و زندگی
• دیه و جبران زیان فوت
• مبالغ بازنشستگی
• وظایف و امتیازات پایان خدمت
• بازخرید خدمت
• بخشی از اموال متوفی که طبق قانون سلب مالکیت شده یا مالکیت آن بلاعوض منتقل شده باشد
• اموال مورد وقف، حبس و نذر برای سازمان‌ها، نهادها و دستگاه‌های دولتی

نکته: به جز موارد گفته شده، هیچ سقف معافیتی برای هیچ یک از طبقات وراث وجود ندارد.

گواهی مالیات بر ارث

این گواهی، سندی است که پس از ارزیابی اموال و دارایی‌های متوفی توسط اداره امور مالیاتی و تکمیل اظهارنامه‌ها، صادر می‌شود. این گواهی تأیید می‌کند که مالیات متعلق پرداخت شده یا ترتیب پرداخت آن فراهم شده است.

مراحل اخذ گواهی مالیات بر ارث

برای دریافت گواهی مالیات بر اموال متوفی، یکی از وراث یا وکیل یا نماینده قانونی آن‌ها باید به اداره امور مالیاتی  محل آخرین اقامتگاه قانونی متوفی  مراجعه کرده و مراحل زیر را به ترتیب انجام دهد: 

• صدور دستور رئیس گروه مالیاتی و فرم ۱۸ و ثبت آن در دفتر که توسط دبیرخانه انجام می‌شود
• ارسال اظهارنامه به دفتر مرکزی ارث که توسط اداره امور مالیاتی انجام می‌گیرد
• اجرای حصر وراثت و تقاضای صدور فرم ۱۹ توسط وراث
• صدور مجدد دستور توسط رئیس گروه مالیاتی و ثبت آن در دفتر دبیرخانه
• تهیه و تنظیم گزارش ارزیابی ماترک متوفی که توسط کارشناس ارشد مالیاتی انجام می‌گیرد
•  تأیید گزارش تهیه شده به وسیله کارشناس ارشد امور مالیاتی توسط مدیر گروه مالیاتی
• وصول مالیات در صورت مشمول وراثت بودن وراث
• تنظیم و تکمیل اظهارنامه گواهی مالیات بر اموال متوفی
• صادر شدن گواهی فرم ۱۹
• تسلیم کردن اظهارنامه مالیاتی به سازمان امور مالیاتی
• تصاویر و مدارک مربوط به فوت متوفی
• کلیهٔ اسناد و مدارک بدهی‌ها و دارائی‌های متوفی
• ارائه آخرین و معتبرترین وصیت‌نامه متوفی

مالیات بر ارث چگونه پرداخت می‌شود؟

یکی از شروط اصلی برای تقسیم ارث، پرداخت مالیات آن به سازمان امور مالیاتی است. تا زمانی که این مالیات پرداخت نشود، وراث نمی‌توانند اموال و دارایی‌های متوفی را به طور قانونی تصاحب کنند.

تکالیف اشخاص ثالث در ارتباط با مالیات بر ارث

تکالیف اشخاص ثالث در ارتباط با مالیات بر اموال متوفی به دو گروه تقسیم می‌شود: 

 ۱. ماموران کنسولی ایران در خارج از کشور 

۲. اشخاص موضوع ماده ۳۴ قانون مالیاتهای مستقیم تقسیم‌بندی 

در ادامه وظایف هر گروه به تفکیک توضیح داده شده است. 

ماموران کنسولی ایران در خارج از کشور

مطابق با ماده ۳۳ قانون مالیات‌‎های مستقیم، ماموران کنسولی ایران در خارج از کشور وظیفه دارند ظرف سه ماه از تاریخ اطلاع از وقوع فوت اتباع ایرانی، مراتب را ضمن ارسال کلیه اطلاعات در مورد ماترک آنان اعم از منقول یا غیرمنقول واقع در کشور محل ماموریت خود، با تعیین مشخصات و ارزش آن‌ها، از طریق وزارت امور خارجه به وزارت امور اقتصادی و دارایی اعلام کنند.

اشخاص موضوع ماده ۳۴ قانون مالیات‌های مستقیم

مطابق ماده ۳۴ قانون مالیات مستقیم، اشخاص زیر مجاز نیستند قبل از اخذ گواهی پرداخت مالیات مربوط موضوع قانون مالیات‌های مستقیم، اموال و دارایی‌های متوفی را به وراث واگذار کنند یا به نام آن‌ها ثبت و یا معاملاتی راجع به اموال و دارایی‌ها انجام دهند:

1. بانک‌ها و سایر موسسات مالی و اعتباری، شرکت‌ها، موسسات نهادهای عمومی غیردولتی و سایر اشخاص حقوقی دولتی و غیردولتی که وجوه نقد یا سفته یا جواهر یا هر نوع مال دیگر از متوفی را نزد خود نگه دارند.
2. ادارات ثبت اسناد و املاک موقعی که مال غیرمنقول را به اسم وراث یا موصی‌له ثبت می‌کنند.
3. دفاتر اسناد رسمی موقعی که می‌خواهند تقسیم‌نامه یا هر نوع معامله وراث راجع به اموال و دارایی‌های متوفی را ثبت کنند.
4. شرکت‌هایی که متوفی در آن‌ها مالک سهام یا سهم‌الشرکه است.
5. شرکت‌های کارگزاری، صندوق‌های سرمایه‌گذاری و سایر نهادهای مالی
6. صندوق‌های دادگستری و صندوق‌های ادارات ثبت اسناد و املاک کشور

نمونه گواهی مالیات بر ارث

برای درک بهتر موضوع مالیات بر اموال متوفی، یک نمونه گواهی را با شما به اشتراک می‌گذاریم. این فرم، نشان‌دهندهٔ تسویه مالیات ماترک بوده و شامل جزئیات وراث، فهرست اموال و میزان مالیات پرداختی است.

دریافت مشاوره مالیات بر ارث

با توجه به پیچیدگی‌های مالیات بر ارث، پیشنهاد ما به شما دریافت خدمات مشاوره مالیاتی در این زمینه است. موسسه محاسبان با کادری از اساتید مجرب و کاربلد، شما را در امر انحصار وراثت و پرداخت مالیات ارث یاری می‌کنند. موسسه محاسبان آماده همکاری و ارائه خدمات تخصصی به مودیان،وراث در خصوص مالیات و دعاوی مربوط به آن است. برای دریافت نوبت مشاوره مالیاتی می توانید با شماره ۰۳۱۴۰۲۰ تماس بگیرید.

جمع بندی

مالیات بر ارث، مبلغی است که وراث باید آن را پرداخت کنند. طبق قانون، کلیه وراث باید در مهلت قانونی، یعنی تا یک سال بعد از فوت متوفی، اقدام به ارائه اظهارنامه مالیاتی کنند. در غیر این صورت هر‌گونه نقل و انتقال دارایی‌های متوفی به وراث به مشکل برمی‌خورد. نظرات و تجربیات خود را دربارهٔ این موضوع با ما به اشتراک بگذارید.

سوالات متداول