محاسبه اضافه کاری؛ شرایط و قوانین مربوط به آن [فرمول + مثال]

اضافه کاری و نحوه محاسبه اضافه کاری، یکی از مهم‌ترین چالش‌های بین کارفرما و کارگران است. قانون اضافه کاری مفهوم مشخصی دارد اما معمولاً هرکس نگاه متفاوتی به اضافه کاری دارد. اما آنچه که مهم است همه بدانند، تعریف اضافه کاری از نگاه قانون، قوانین مربوط به آن و نحوه محاسبه اضافه کاری است.

درواقع بسیاری از کارگران و کارمندان در طول روز اضافه‌ کاری دارند و آشنایی با فرمول قانون کار در این زمینه مهم است. البته مدت‌زمان اضافه‌کار به توافق بین کارمندان و کارفرماها برمی‌گردد و پرداخت دستمزد برای این مدت‌زمان، الزامی است. برای آشنایی بیشتر با نحوه محاسبه اضافه کاری و فرمول ساعت اضافه کاری در قانون کار ادامه مطلب را از دست ندهید.

اضافه کاری چیست؟

پیش از این‌که به بحث در مورد محاسبه اضافه‌ کاری بپردازیم ابتدا لازم است که تعریف دقیقی از اضافه‌ کاری را ارائه دهیم. براساس قانون کار، مدت‌زمان انجام کار در نظر گرفته‌شده برای کارمندان در طول روز ۷.۳۳ ساعت است که در هفته به ۴۴ ساعت می‌رسد. به این‌ترتیب اگر کارمند مدت‌زمان بیشتری از عدد تعیین‌شده توسط وزارت کار، در شرکت و با توافق کارفرما کار کند، لازم است که برای او اضافه‌ کاری در نظر گرفته شود.

انواع اضافه کاری بر طبق زمان 

اضافه کاری را براساس زمان می‌توان به انواع مختلفی تقسیم‌بندی کرد. قبل از اینکه به محاسبه اضافه کاری بپردازیم، بهتر است که با انواع اضافه کاری و تفاوت‌های آن آشنا شوید.

اضافه کاری عادی

به کاری که خارج از ساعت‍های کار عادی انجام می‌شود، اضافه کاری می‌گویند. زمان ساعت کار روزانه ۸ ساعت است. اگر کارگر بخواهد بیش از ۸ ساعت کار کند، به آن اضافه کاری عادی می‌گویند. منظور از عادی هم این است که در طی هفته و غیر از روزای تعطیل انجام می‌شود.

جمعه کاری

شب کاری

به ساعت کاری از  ۱۰ شب تا ۶ صبح شب کاری می‌گویند. در سازمان‌های مختلفی نیاز است که افراد به صورت شب کاری فعالیت کنند. مانند بیمارستان‌ها و مراکز درمانی و شرکت‌های تولیدی.

تعطیل کاری

در روزهای تعطیل رسمی کارگران با دریافت حقوق و مزایا تعطیل هستند. اما در صورتی که کارگر در روزهای تعطیل رسمی کار کند به آن تعطیل کاری می‌گویند و باید برای آن‌ها اضافه کاری محسوب شود.

انواع اضافه کاری بر طبق شرایط کار

اضافه کاری را براساس نوع فعالیت یا شرایط کار می توان به سه دسته زیر تقسیم بندی کرد:

۱. اضافه کاری خدماتی

اضافه کاری خدماتی نوعی از اضافه کاری است که برای ارائه خدمات انجام می شود.

۲. اضافه کاری تولیدی

اضافه کاری تولیدی نوعی از اضافه کاری است که برای تولید کالا یا خدمات انجام می شود.

۳. اضافه کاری تعمیراتی

فوق العاده کاری چیست؟

فوق العاده کاری آن بخش از حقوق و دستمزد است که  درساعت‌های اضافه کاری است به کارگران پرداخت می‌شود. فوق العاده کاری را حتی با عنوان فوق العاده اضافه کاری هم می‌شناسند. برای مثال اگر هر ساعت کار را ۱۰۰ هزارتومان در نظر بگیریم و هر ساعت اضافه کاری را ۱۴۰ هزار تومان،  ۴۰ هزار تومانی که اضافه‌تر به کارگر پرداخت می‌شود فوق العاده اضافه کاری است.

نحوه محاسبه اضافه کاری

حال که متوجه شدیم اضافه‌ کاری به چه معناست، نوبت آن است که با روش محاسبه آن هم آشنا شویم. رویه معمول و مرسوم در کارگاه‌های مشمول قانون کار برای محاسبه اضافه کاری، بر اساس تقسیم حقوق یا مزد ماهانه بر ساعات کارکرد موظفی موضوع ماده ۵۱ قانون کار انجام می‌شود که با افزودن ۴۰% به مزد یک ساعت کار عادی، مزد یک ساعت اضافه کاری محاسبه خواهد شد. اما اگر خاطرتان باشد در تیتر بالا انواع اضافه کاری را باهم بررسی کردیم. از آن‌جایی که نرخ‌های اضافه کاری برای انواع اضافه کاری از نظر زمان با هم تفاوت دارد در ادامه می‌خواهیم نرخ‌های اضافه کاری روزهای تعطیل، شب کاری، جمعه کاری و روزهای عادی را به ترتیب بررسی کنیم.

محاسبه اضافه کاری عادی

با اضافه کردن ۴۰ درصد به مبلغ یک ساعت کار عادی، مبلغ یک ساعت اضافه‌کاری حساب می‌شود.

محاسبه جمعه کاری

کارگری در روز جمعه کار می‌کند، باید علاوه بر حقوق و دستمزد عادی خود، ۴۰ درصد برای جمعه کاری دریافت می‌کنند. یعنی ضریب محاسبه جمعه کاری برابر ۱.۸ است.

محاسبه شب کاری

محاسبه شب کاری به این صورت است که شخص علاوه بر دریافت حقوق و دستمزد عادی، بابت هر ساعت کاری ۳۵ درصد بیشتر دریافت می‎کند. فقط به این نکته دقت داشته باشید که شب کاری به کارمندان و کارگران غیر نوبتی تعلق می‌گیرد.

محاسبه تعطیل کاری

کارگران برای هر ساعت کار در تعطیل کاری مبلغ ۴۰ درصد بیشتر از حقوق عادی دریافت می‌کنند. در ادامه جدول ساعت کار موظفی، مراحل محاسبه اضافه کاری و مثالی از محاسبه اضافه کاری را بررسی می‌کنیم و بعد به شرایط و قوانین اضافه کاری می‌پردازیم.

مراحل محاسبه اضافه کاری

به‌عبارت ساده‌تر هر ساعت اضافه‌ کاری برابر با ۱۴۰ درصد دستمزد هر ساعت فعالیت عادی است. البته در این بین یک نکته بسیار مهم وجود دارد. بسیاری از افراد مزد اضافه‌ کاری را براساس حداقل مزد کارگران بدون سابقه در نظر می‌گیرند. در حالی‌که اضافه‌ کاری باید براساس مزد ثابت روزانه یا حداقل مزد توافقی محاسبه شود. در ادامه کمی بیشتر درباره این اشتباهات رایج صحبت خواهیم کرد.

مثالی از محاسبه اضافه کاری 1403

آقای کریمی در خرداد ماه سال 1403 بر اساس اعلام واحد کارگزینی 197 ساعت کارکرد داشته و قرارداد ایشان بر مبنای حداقل حقوق اداره کار می‌باشد. بر اساس جدول موظفی سال 1403 ساعت کاری موظفی در آذر ماه 176 ساعت است. برای محاسبه اضافه کاری آقای کریمی طبق مراحل زیر عمل می‌نماییم:

به این‌ترتیب اضافه‌ کاری برای آقای کریمی کارگر با حداقل حقوق اداره کار مبلغ 9,580,977 ریال است.

شرایط اضافه کاری در قانون کار

در نظر گرفتن اضافه‌ کاری برای کارگران شرایط و ضوابط مخصوص به خود را دارد. آگاهی از این شرایط کمک می‌کند که رفتاری برخلاف قانون صورت نگیرد. همان‌طور که پیش‌تر اشاره کردیم، مدت‌زمان کاری برای کارگران معمولی ۴۴ ساعت در هفته است و ساعت کاری به‌صورت روزانه نباید از ۸ ساعت تجاوز کند. با این حال اضافه‌ کاری یا کار کردن بیشتر از ساعات تعیین‌شده شرایط خاص خود را دارد که در ذیل شرح دادیم.

آیا حق بیمه اضافه کاری به کارگران تعلق می‌گیرد؟

یکی از مهم‌ترین سوالاتی که زمان تعیین و پرداخت اضافه کاری کارگران مطرح می‌شود، این است که آیا حق بیمه اضافه کاری به کارگران تعلق می‌گیرد یا خیر؟ در پاسخ به این سوال باید جواب مثبت داد.

بر اساس ماده 5 قانون تامین اجتماعی، حقوق یا مزد و کارمزد کارگران، شامل هر وجوه نقدی یا غیر نقدی مستمر خواهد بود و در قبال کار انجام شده، باید اضافه کاری کارگران به او پرداخت شود. بنابراین می‌توان گفت که در قبال اضافه کاری کارگران، حق بیمه به همه کارگران در هر شرایطی تعلق خواهد گرفت.

اشتباهات رایج در محاسبه اضافه کاری

دستمزد کارگر شامل حداقل مزد یا مزد توافقی، مزد پایه و دیگر مزایای ثابت است. برخی از مزایای ثابت شامل (مزایای به تبع شغل)، حق سختی کار، حق سرپرستی، حق فنی و … هستند. اما باید توجه داشت که بن، حق مسکن و حق اولاد را نباید در محاسبه اضافه کاری در نظر گرفت. بنابراین مزد ساعتی هر کارگر باید در نظر گرفته شود تا اضافه‌ کاری به‌درستی محاسبه شود.

ساعت اضافه کاری آیا شامل صرف غذا هم می‌شود؟

براساس ماده ۵۱ قانون کار، ساعت کاری همان مدت زمانی است که کارگر وقت خود را برای انجام کاری به‌خصوص در اختیار کارفرما قرار می‌دهد. بنابراین پیداست که زمان صرف صبحانه یا نهار بخشی از ساعت کاری عادی نیست. البته اگر در کارگاهی زمان صرف صبحانه و نهار از قبل به‌ عنوان ساعت کاری در نظر گرفته میشده است، لازم است که این عرف اجرا شده و به همان منوال قبل استمرار داشته ‌باشد. البته در ادامه بیشتر در رابطه با نحوه محاسبه اضافه کاری صحبت خواهیم کرد.

مهم ترین قوانین اضافه کاری

قوانین دیگری نیز به منظور محاسبه اضافه کاری برای کارگران در نظر گرفته‌ شده است که قبل اینکه کارفرما اضافه‌ کاری برای کارمند یا کارگر در نظر بگیرد، باید به آن‌ها توجه داشته ‌باشد.

سقف اضافه کاری

در ماده ۵۹ و ۸۳ قانون کار درباره سقف اضافه کاری صحبت شده است که در ادامه این دوماده از قانون را بررسی می کنیم.

ماده ۵۹ قانون کار

بر اساس ماده ۵۹ قانون کار، شرایط اضافه کاری کارگران، آن است که در حالت عادی علاوه بر اینکه کارگر باید با انجام اضافه کاری موافق باشد، پرداخت مبلغ اضافه کاری به ازای هر ساعت کار اضافی نیز الزامی می‌باشد.

البته، باید در نظر داشت که ساعات کار اضافی کارگران در طول روز، نباید از ۴ ساعت بیشتر شود و به عبارت دیگر، مجموع ساعات کاری کارگر در طول روز، نباید بیشتر از ۱۲ ساعت شود؛ مگر در موارد استثنایی، آن هم با توافق طرفین.

ماده ۸۳ قانون کار

مطابق ماده ۸۳ قانون کار، در نظر گرفتن هر نوع کار اضافی و انجام کار در شب، ارجاع کارهای سخت و زیان‌آور و نیز حمل بار با دست، بیش از حد مجاز و‌ بدون استفاده از وسایل مکانیکی برای کارگر نوجوان (زیر ۱۸ سال) ممنوع است و با افراد متخلف طبق قوانین برخورد می‌شود.

شرایط ارجاع اضافه کار به کارگر

شاید برایتان سوال باشد حالا که اضافه کاری محدودیتی دارد، اگر بخواهیم از کارگر درخواست کنیم اضافه کاری کنیم، چطور باید برنامه ریزی کنیم که روند این کار قانونی باشد؟ در ماده ۶۰  قانون کار این موضوع مورد بررسی گرفته که در ادامه با شرایط آن آشنا می شویم.

ماده ۶۰ قانون کار

بر اساس ماده ۶۰ قانون کار، گاهی ارجاع اضافه کاری به کارگر، علی رغم رضایت وی نیز مورد پذیرش خواهد بود. به شرط اینکه انجام کار اضافه، برای جلوگیری از حوادث غیر قابل پیش بینی یا ترمیم خسارات ناشی از این حوادث بوده یا به منظور اعاده فعالیت کارگاه، پس از بروز حوادثی همچون سیل یا زلزله، اجتناب ناپذیر باشد.

شرایط اضافه کاری برای مشاغل سخت و زیان آور

در دو ماده ۵۲ و۶۱  قانون کار چارچوبی برای شرایط اضافه کاری مشاغل سخت و زیان آور در نظر گرفته شده است که در ادامه آن هارو بررسی می کنیم.

ماده ۵۲ قانون کار

بر اساس ماده ۵۲ قانون کار، در مشاغل سخت و زیان آور و همچنین در کارهای زیرزمینی همچون کار در معدن، میزان ساعات کاری افراد نباید از ۶ ساعت در روز و ۳۶ ساعت در هفته بیشتر شود. به همین دلیل، کارگران مشاغل سخت و زیان آور و زیرزمینی، شرایط اضافه کاری را نخواهند داشت

ماده ۶۱ قانون کار

بر اساس ماده ۶۱ قانون کار، ارجاع اضافه کاری به کارگرانی که شب کاری (بین ساعت ۲۲ تا ۶ صبح) انجام می‌دهند یا شغل آن‌ها جزء کارهای خطرناک و سخت و زیان آور است، ممنوع می‌باشد و این افراد شرایط اضافه کاری را ندارند.

مجازات کار اجباری طبق قانون چیست؟

مزایا و معایب اضافه کاری

حالا که به صورت کامل درباره اضافه کاری صحبت کردیم بیاید خود موضوع محاسبه کاری را دو زاویه دید مثبت و منفی نگاه کنیم. به هر حال هر انتخابی مزایا و معایب خود را وارد و و باید ببینیم اگر یک کارگر انتخاب کند اضافه کاری کار کند، چه چیزهای به دست می آورد؟

مزایای اضافه کاری

در صورتی که فردی انتخاب کند، اضافه کاری کار کند مزایای زیر را می تواند به دست آورد.

۱. درآمد بیشتر

۲. کسب تجربه و مهارت

مورد دوم اینکه گاهی اضافه کاری شرایطی را فراهم می کند که فرد در مسیر کاری خود رشد کند و تجربه و مهارت بیشتری به دست بیاورد.

۳. سودآوری برای شرکت

یکی از مزایایی که اضافه‌کاری دارد، افزایش سود برای شرکت است. زمانی که سود شرکت افزایش یابد، اصولا کارفرماها باید برای کارگران مزایایی در نظر بگیرند.

معایب اضافه کاری

حالا که مزایای اضافه کاری را یاد گرفتیم ببینیم آیا اضافه کاری در قبال درآمد بیشتر و تجربه یه تصمیم بهینه است یا خیر؟

۱. کمبود زمان

قطعا زمانی که شما بیشتر از ساعت عادی به فعالیت کاری مشغول باشید برای دیگر جنبه های زندگی خود وقت کم می آورید و ارتباطات اجتماعی شما تحت تاثیر قرار می گیرد.

۲. خستگی روحی

۳. آسیب جسمی

الان اکثر مشاغل پشت میزنشینی شده است و باعث کاهش تحرک افراد شده است. در این شرایط افراد وقتی زمان طولانی پشت کامپیوتر هستند به مشکلاتی نظیر مشکلات ستون فقرات، چاقی، افزایش کلسترول و قند خون مواجه می‌شوند.

جدول ساعات کار موظفی 1403

در جدول ساعات کاری 1403 که مطابق با تعاریف ساعت کار در قانون کار است، ساعت کاری روزانه، هفتگی و ماهانه کارگران مشخص شده است. با توجه به اینکه تعداد روزهای کاری و تعطیلات رسمی و تعداد روزهای هر ماه متفاوت است؛ بنابراین ساعت کاری ماهانه و هفتگی کارگران نیز رقم و عدد ثابتی نبوده و هر هفته و هر ماه از فرمول محاسبه ساعت کاری به صورت مجزا باید محاسبه شود.

جمع بندی

اگر بین کارگر و کارفرما برای اضافه‌ کاری توافق حاصل شود، لازم است که حسابداران حتماً با نحوه محاسبه اضافه کاری آشنا باشند. البته قوانینی وجود دارد که بیان دارد برخی افراد مجاز به انجام اضافه‌ کاری نیستند؛ مانند کارگرانی با کار سخت و زیان آور‌ و افراد زیر ۱۸ سال سن.

حساب کردن اضافه‌ کاری به این صورت است که به مزد ساعتی کارگر باید ۴۰ درصد اضافه شود. البته باید توجه داشت که هنگام محاسبه اضافه‌ کاری نباید اشتباهاً برای همه کارگران حداقل دستمزد به‌ازای هر ساعت کاری محاسبه شود. همچنین اضافه‌کاری شرایط خاص خود را دارد و باید به‌صورت موقتی برای کارگران در نظر گرفته شود. با آگاهی از این قوانین، حال می‌توانید به‌راحتی اضافه‌ کاری را برای کارگران محاسبه کنید. اگر به‌دنبال آموزش حسابداری به‌شیوه‌ای دقیق و اصولی هستید، مجموعه محاسبان در کنار شماست. این مجموعه با برگزاری دوره‌های حسابداری از مبتدی تا پیشرفته، قدم قدم به شما در تمام مراحل کاری، یاری می‌رساند.

سوالات متداول