محاسبه حق بیمه قرارداد پیمانکاری

در این مقاله از سایت محاسبان به طور جامع موضوع محاسبه حق بیمه قرارداد پیمانکاری، میزان و چگونگی احتساب حق بیمه، قوانین حاکم، شیوه و مرجع رسیدگی به اعتراض‌های احتمالی پیمانکار درباره حق بیمه بررسی می‌شود.

قرارداد پیمانکاری چیست؟

پیمانکار یا مقاطعه کار جهت انجام تعهد موضوع قرارداد از اشخاصی استفاده می‌کند که قالب رابطه آن‌ها با پیمانکار، غالباً رابطه کارگری و کارفرمایی است. البته ممکن است نوع رابطه این دو در قالب های دیگری بگنجد. قانون کار مصوب ۱۳۶۹ و قانون تامین اجتماعی ۱۳۵۴ دارای مقررات خاصی در زمینه حقوق و تکالیف پیمانکاران در زمینهٔ بیمه اجتماعی کارگران تحت امر، بیمه اجتماعی پیمانکار، تعیین نرخ حق بیمه، مأخذ احتساب حق بیمه، مرجع تعیین حق بیمه، چگونگی اعتراض پیمانکار به حق بیمه تعیینی و… است.

قانون فوق تنها یکی از قوانین و مقررات حوزهٔ حقوق تامین اجتماعی است. گاهی دیده می‌شود که پیمانکار طرف قرارداد با کارفرما یا مناقصه گزار، انجام موضوع پیمان را به پیمانکار یا پیمانکاران دیگری می‌سپارد که به آن‌ها مقاطعه کار فرعی یا جزء یا دست دوم گفته می‌شود. در این صورت قسمت عمده‌ای از مسئولیت‌های قانونی متوجه پیمانکار ثانوی است. بنابراین باید توجه داشت عمده مطالب این مقاله ناظر به فرضی است که پیمانکارِ طرف قرارداد با کارفرما، راساً اقدام به انجام موضوع پیمان می‌کند و آن را به پیمانکارِ دیگری نمی‌سپارد.

ماده 28 قانون تامین اجتماعی | محاسبه حق بیمه قرارداد پیمانکاری

قاعده عمومی محاسبه حق بیمه در ماده ۲۸ قانون تامین اجتماعی آمده است، در عین حال مطابق بخشنامه شماره ۱۴ جدید اداره درآمد سازمان تامین اجتماعی حق بیمه در قراردادهای پیمانکاری به صورتی درصدی از مبلغ قرارداد تعیین می‌شود و تعداد بیمه‌شدگان و مزد آنان از این جهت بی‌تأثیر است.

قاعده عمومی در محاسبه حق بیمه قرارداد پیمانکاری

پیمان‌ها بر‌اساس موضوع خود انواع متعددی دارند. در این بند به حق بیمه برخی از مهم‌ترین پیمانکاری‌ها اشاره می‌شود. در اجرای ماده ۳۸ قانون تامین اجتماعی، سازمان تامین اجتماعی اقدام به صدور بخشنامه شماره ۱۴ جدید درآمد کرده است. تعیین این نسبت (حق بیمه) به صورت درصدی از کل مبلغ پیمان صورت پذیرفته است. این درصد همان است که در رویهٔ جاری سازمان تامین اجتماعی به ضریب یا ضریب پیمان مشهور شده است.

در واقع سازمان تامین اجتماعی در قراردادهای پیمانکاری علاوه بر تعیین نسبت مزد به کل مبلغ قرارداد، پس از تعیین این ماده ۲۸ قانون تامین اجتماعی را هم در آن اعمال کرد‌ه‌ است. بدین صورت که سازمان برای پیمان‌هایی که مصالح بر‌عهدۀ کارفرما است، ۲۶ درصد بهای ناخالص پیمان را برای حقوق یا مزد کارکنان تعیین کرده و برای قراردادهایی که در اجرای آن نیاز به مصالح نیست (کارهای خدماتی) ۵۶ درصد بهای مزد را در نظر گرفته است.

سپس این نسبت‌ها را در عدد بیست و هفت درصد موضوع ماده ۲۸ قانون تامین اجتماعی ضرب کرده که عدد پانزده درصد و هفت درصد به دست آمده است. پس، آنچه در مواد ۱ و ۲ تصویب‌نامه آمده (پانزده درصد و هفت درصد) با رعایت مواد ۳۸ و ۲۸ قانون تامین اجتماعی به دست آمده است.

حق بیمه پیمان بر‌اساس مفاد تبصره ماده ۲۸ قانون تامین اجتماعی و اسامی اعلامی از سوی کارفرما تعیین نمی‌شود، بلکه به‌طور نوعی بر‌حسب نوع قرارداد (عمرانی یا غیرعمرانی) و بر‌اساس نسبت مزد به کل کار تعیین می‌شود و حق بیمه بر مبنای آن وصول می‌شود؛

از آنجا که تنوع موضوعات قراردادهای مختلف و نسبت مزد به کل کار در هر یک به طور جداگانه در نظر گرفته نمی‌شود و پیشرفت تکنولوژی و کاهش نسبت مزد به کل کار در بسیاری از موارد ملاحظه نمی‌شود، این امر موجب می‌شود که برای نمونه اجرای عملیات مادی پیمان را ۳ نفر بیمه شده بر‌عهده داشته باشند، ولی میزان حق بیمه‌ای که بر‌اساس ماده ۳۸ قانون مزبور (بر‌اساس ضریبی از مبلغ پیمان) تعیین می‌شود به میزان حق بیمه ۱۰ نفر باشد. البته در موارد نادری عکس این حالت هم ممکن است روی دهد.

محاسبه میزان حق بیمه کارگران

1. پرداخت حق بیمه براساس ماده ۲۸ قانون تامین اجتماعی (پرداخت حق بیمه براساس میزان مزد و حقوق و تعداد واقعی کارگران شاغل)
2. پرداخت حق بیمه براساس ضریب یا درصدی از مبلغ پیمان. مورد دوم در خصوص قراردادهای پیمانکاری جریان دارد.

محاسبه بیمه قرارداد عمرانی (قرارداد دولتی)

ویژگی قراردادهای عمرانی

1. قرارداد بر‌اساس فهرست بها پایه سازمان برنامه و بودجه (در حال حاضر، معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری) یا ضوابط تیپ سازمان مزبور (در قراردادهای مشاوره‌ای) منعقد شده باشد.
2. تمام یا قسمتی از بودجه عملیات از محل اعتبارات عمرانی دولت (اعتبارات عمرانی ملی، منطقه‌ای، استانی) تأمین شده باشد.
3. در این نوع قراردادها، واگذارنده همیشه دولت است.
4. این نوع طرح‌ها دارای شماره طرح است؛ به گونه‌ای که در صورت شک در عمرانی یا غیر‌عمرانی بودن قرارداد می‌توان موضوع را از طریق معاونت نظارت راهبردی ریاست جمهوری مورد استعلام قرار داد.

نرخ حق بیمه این نوع قراردادها بر‌اساس بند ب بخش اول از فصل دوم بخشنامه ۱۴ جدید درآمد سازمان تأمین اجتماعی مصوب ۱۳۸۰/۰۵/۰۶ محاسبه می‌شود؛ مأخذ حق بیمه کلیهٔ قراردادهای مشمول ضوابط طرح‌های عمرانی بر‌اساس مصوبات شماره ۱۲۹ و ۱۴۳ شورای عالی تامین اجتماعی از تاریخ ۱۳۶۳/۰۴/۱۶ به بعد به شرح ذیل است:

نحوه محاسبه حق بیمه قراردادهای عمرانی مشاوره‌ای

قراردادهای عمرانی مشاوره‌ای قراردادهایی‌اند که عموماً نیاز به مصالح نداشته یا هزینهٔ لازم جهت تأمین مصالح نسبت به هزینهٔ کل پروژه ناچیز است. نمونه این قبیل قراردادها، قرارداد مشاوره در زمینهٔ امکان احداث بزرگراه در منطقه‌ای خاص یا قرارداد بهسازی لرزه‌ای ساختمان یا ساختمان‌هایی معین است.

باید توجه داشت حق بیمه کلیهٔ قراردادهای مشاوره که قبل از ۱۳۶۳/۰۴/۱۶ خاتمه یافته است و همچنین صورتحساب مربوط به قبل از تاریخ مذکور در مورد قراردادهایی که قبل از ۱۳۶۳/۰۴/۱۶ شروع و بعد از آن خاتمه یافته است، طبق حسابرسی از دفاتر قانونی و در مورد قراردادهای پیمانکاری (اجرایی) به مأخذ دو سوم محاسبه می‌شود.

در عین حال در قراردادهای مشاوره‌ای، این محل پرداخت مبلغ قرارداد است که بدان وصف عمرانی یا غیرعمرانی می‌دهد. بدین توضیح که چنانچه مبلغ قرارداد از محل طرح‌های عمرانی دولت پرداخت شود، عمرانی و در غیر این صورت یعنی در فرضی که مبلغ قرارداد از محل درآمدهای عمومی یا سایر درآمدهای دستگاه دولتی تأمین شود یا چنانچه کارفرما دستگاه غیردولتی باشد غیرعمرانی تلقی می‌شود. حق بیمه قراردادهای دسته اخیر ۱۶.۶۷ درصد کل مبلغ قرارداد است.

نحوه پرداخت حق بیمه در این دسته از قراردادها به این صورت است که کارفرما قبل از پرداخت هر صورت وضعیت، حق بیمه را کسر و به سازمان پرداخت می‌کند. مبنای این تکلیف دستگاه دولتی مصوبه ۱۳۶۴ هیأت وزیران است. با وجود این در رویه عملی، چنانچه قراردادی فاقد فهرست بها باشد یا از فهرست بهای خاص پیروی کند، حق بیمه آن مانند قراردادهای غیرعمرانی محاسبه خواهد شد.

در خصوص حق بیمه کارکنان شاغل در دفتر مرکزی و کارکنان مستقر در محل اجرای پروژه‌های عمرانی باید به ماده ۱۳ آیین‌ نامه نحوهٔ تسلیم صورت مزد، میزان و شیوهٔ پرداخت حق بیمه کارکنان شاغل در طرح‌هاى عمرانى مصوب ۱۳۶۳/۱۲/۰۸ شوراى عالى تأمین اجتماعى و اصلاحیه مصوب ۱۳۶۴/۰۶/۰۶ مراجعه کرد. بر این اساس:

صدور دستور پرداخت توسط دستگاه اجرایى و پرداخت صورت حساب هر ماه یا هر قسط به مهندس مشاور و کارشناس موکول به تسلیم رسید صورت مزد کارکنان شاغل در قرارداد منعقده براى مدت مذکور است. وفق ماده ۱۴۴ :«حق بیمه قرارداد‌هاى مهندسان مشاور و یا کارشناسان که بعد از تاریخ ۱۳۶۳/۰۴/۱۶ منعقد شده یا مى‌شوند مقطوعاً به میزان ۱۴% حق الزحمه مهندسان مشاور و یا کارشناسان تعیین که به شرح ماده ۱۵ توسط ذى‌حسابى‌ها به حساب سازمان تأمین اجتماعى واریز مى‌شود».

مطابق ماده ۱۵ حق بیمه متعلقه از صورت حساب کسر و به حساب سازمان تأمین اجتماعی واریز می‌شود. ماده یاد شده مقرر می‌دارد: «از هر صورت حساب مهندس مشاور و یا کارشناس معادل ۶/۳ درصد بابت حق بیمه سهم کارکنان مهندس مشاور و یا کارشناس کسر و معادل ۴/۱۰ درصد هم بابت حق بیمه سهم کارفرما از محل اعتبار طرح مربوط برداشت و مبالغ مربوط مجموعاً بلافاصله به حساب سازمان تأمین اجتماعى واریز مى‌‌شود».

• طرح‌های عمرانی مؤسسات عمومی غیردولتی از قبیل سازمان تامین اجتماعی، شهرداری، کمیته امداد امام خمینی و … مشمول مقررات عمومی دولت است.

محاسبه بیمه قراردادهای غیر عمرانی (قرارداد غیر دولتی)

اصل بر غیرعمرانی تلقی شدن همهٔ قراردادهای پیمانکاری است؛ مگر اینکه قراردادی دارای چند شرط پیش گفته باشد. یعنی تعیین قیمت یا ضوابط تعیین قیمت بر‌اساس ضوابط تعیینی دولت باشد و علاوه بر آن تمام یا قسمتی از منابع مالی لازم از طرف دولت تأمین شده باشد. قراردادهای غیرعمرانی به قراردادهای با مصالح و بدون مصالح تقسیم می‌شود:

وفق بند الف از بخش دوم فصل دوم بخشنامه ۱۴ درآمد سازمان تامین اجتماعی، کلیهٔ قراردادهای فاقد شرایط اشاره شده در بخش طرح‌های عمرانی، قراردادهای غیرعمرانی تلقی شده و حق بیمه این قبیل قراردادها برابر مقررات و مصوبات شورای عالی تامین اجتماعی به شرح ذیل محاسبه می‌شود.

قراردادهای غیر عمرانی نیز در یک تقسیم‌بندی کلی به دو قسم اجرایی و مشاوره‌ای تقسیم می‌شوند.

نحوه محاسبه حق بیمه قراردادهای مکانیکی

به عنوان اصل می‌توان گفت حق بیمه قراردادهایی که نیاز به مواد و مصالح و ماشین‌آلات و تجهیزات داشته و مواد و مصالح و … به هزینهٔ پیمانکار تأمین می‌شود، کمتر از حق بیمه قراردادهایی است که نیاز به مصالح نداشته یا مصالح با هزینه کارفرما تأمین می‌شود. حق بیمه این دسته از قراردادها به میزان ۷.۷۸ درصد ناخالص کل کارکرد است (موضوع ماده دوم مصوبه مورخ ۱۳۷۰/۰۱/۲۴ شورای عالی تامین اجتماعی).

نحوه محاسبه حق بیمه قراردادهای دستمزدی و خدماتی غیرمکانیکی

در این نوع از پیمان‌ها حق بیمه به میزان پانزده درصد ناخالص کل کارکرد است. بابت حق بیمه بیکاری هم ۱.۶۷ درصد اضافه می‌شود. بنابراین حق بیمه این نوع پیمان‌ها ۱۶.۶۷ درصد از کل مبلغ پیمان است. شیوهٔ محاسبه بدین نحو است که بنا به فرض پنجاه و شش درصد از مبلغ کل پیمان به عنوان دستمزد در نظر گرفته می‌شود. طبیعتاً مطابق ماده ۲۸ قانون تامین اجتماعی، پرداخت ۲۷ درصد از مبلغ مزبور (۲۷ درصد از ۵۶ درصد) به عنوان حق بیمه بر‌عهدهٔ پیمانکار قرار دارد. حاصل این ضرب یعنی ۱۵ درصدِ کل مبلغ پیمان به عنوان حق بیمه کارگران محسوب می‌شود.

نحوه محاسبه حق بیمه قراردادهای غیرعمرانی که قسمتی از مصالح به عهده پیمانکار و قسمتی به عهده کارفرما است

در این نوع قراردادها، ارزش مواد و مصالح و ماشین‌آلات و تجهیزات واگذار شده به پیمانکار به ناخالص کل کار افزوده می‌شود و سپس حق بیمه محاسبه می‌شود. بدین معنی که عملاً به بهای آن دسته از اقلامی که توسط کارفرما تأمین می‌شود، حق بیمه‌ای تعلق نمی‌گیرد. بنابراین طبیعی است که هر‌چه ارزش مصالحی که کارفرما در اختیار پیمانکار قرار می‌دهد بیشتر باشد، حق بیمه قرارداد کمتر خواهد شد. ولی در صورتی که پیمان دستمزدی باشد، نرخ حق بیمه بالاتر خواهد بود (۱۶.۶۷%).

کارفرما در گواهی خود به اصل و میزان استفاده پیمانکار از مصالح کارفرما اشاره می‌کند. به صورت درصد اعلام می‌کند و کارفرما اعلام می‌دارد که به‌عنوان مثال ۴۰% از موضوع پیمان با استفاده از مواد، مصالح و تجهیزات است و ۶۰% موضوع پیمان دستی یا به اصطلاح دستمزدی است. این ترتیب موجب شده که در برخی موارد پیمانکاران با هماهنگی کارفرمایان گواهی خلاف واقع مبنی بر استفاده از مصالح کارفرما تنظیم کرده و بدین وسیله موجب تعلق حق بیمه کمتر و در واقع پایمال کردن حقوق سازمان شوند.

البته چنانچه مبالغ و درصدهای مندرج در این گواهی نامعقول و نامتعارف باشد، شعب سازمان از اعتباردهی به آن خودداری کرده و ارائه دفاتر قانونی، اسناد مناقصه و مدارکی از این دست را جهت احراز میزان درصد واقعی مصالح کارفرما ضروری می‌دانند. در عین حال در این خصوص بین رویه عملی شعب سازمان تفاوت‌های زیادی دیده می‌شود.

نحوه محاسبه مصالح به کار رفته برای حق بیمه

قیمت تجهیزات وارده از خارج از کشور که پیمانکاران از طریق گشایش اعتبار اسنادی خریداری می‌کنند، مشمول کسر حق بیمه نمی‌شود؛ همچنین قیمت مصالح انحصاری، اختصاصی، آسانسور و تأسیسات، ماشین‌آلات و آهن‌آلات در قراردادهای سوله‌سازی که تهیهٔ آن در اختیار واگذارندگان کار است، پارچه در قراردادهای دوخت و دوز و آسفالت در قراردادهای جاده‌سازی و آسفالت‌کاری، موکت و کف‌پوش و کابینت در صورتی که توسط کارفرما تهیه و به صورت رایگان به پیمانکار تحویل شود، به عنوان مصالح واگذاری تلقی نشده و قیمت آن‌ها به کل کارکرد اضافه نمی‌شود.

این ترتیب مطابق اصول حاکم بر محاسبه حق بیمه خواهد بود. زیرا بنا به فرض حق بیمه درصدی از مزد و حقوق کارگر است. بنابراین فقط از مبالغی کسر می‌شود که بنا به فرض حقوق و دستمزد کارگر باشد. در این بین طبیعی است که بهایی که برای خرید مصالح و اجناس پرداخت می‌شود، جزء حقوق و دستمزد به حساب نمی‌آید و از همین رو از مبلغ آن حق بیمه کسر نمی‌کنند.

به همین علت است که پیمانکاران یکی از دفاعیاتی که جهت اعتراض به حق بیمه اعلامی مطرح می‌کنند، مبتنی بر این است که بخشی از مبلغ پیمان که جزء اجرت پیمانکار در نظر گرفته شده است، صرف خرید مصالح شده و به همین علت نباید از آن حق بیمه کسر شود. با وجود این در برخی موارد تشخیص درصدی از مبلغ پیمان که صرف خرید مصالح می‌شود، دشوار است و به ناچار باید به احتمال تن داد.

نحوه محاسبه حق بیمه قراردادهای خدماتی مکانیکی و غیر مکانیکی

مقصود از قراردادهای خدماتی قراردادهایی است که انجام تعهد موضوع قرارداد نیاز به ماشین‌آلات هزینه‌بر دارد. حال چنانچه هزینهٔ این ماشین‌آلات بر عهدهٔ پیمانکار باشد، به آن قرارداد مکانیکی و در غیر این صورت به آن غیرمکانیکی می‌گویند.

چنانچه بخشی از کار به صورت مکانیکی و بخشی به صورت غیر مکانیکی باشد، کارفرما گواهی مبنی بر تعیین میزان مکانیکی و غیرمکانیکی بودن قرارداد صادر می‌کند. در این حالت حق بیمه بخش مکانیکی به مأخذ ۸/۷ و حق بیمه بخشِ دستی به مأخذ ۱۶.۶۷ محاسبه می‌شود.

در این نوع قرارداد تقلب نسبت به قانون شیوع دارد. بدین ترتیب که کارفرما با تنظیم گواهی خلاف واقع می‌کوشد درصد مکانیکی کار را بیشتر از واقع نشان دهد. طبیعتاً نرخ حق بیمه قراردادهای مکانیکی کمتر از غیرمکانیکی است. در نتیجه افزایش درصد مکانیکی یعنی کاهش حق بیمه قرارداد. روش دیگر تقلب که البته در قراردادهای ساختمانی هم شایع است، مبهم نوشتن متن قرارداد است. به گونه‌ای که موضوع و مبلغ قرارداد و میزان فعالیت‌های با مصالح و بی مصالح و مکانیکی و دستمزدی به دقت مشخص نباشد.

نحوه محاسبه بیمه قراردادهای نصب تجهیزات

نمونه این قبیل قراردادها، قرارداد نصب جرثقیل‌های بندرگاه‌ها یا قرارداد نصب دیگ بخار است. در قرارداد نصب تجهیزات فقط اجرت نصب جز مبلغ قرارداد است و قیمت تجهیزاتی که باید نصب شود، جز مبلغ قرارداد محسوب نمی‌شود. در نتیجه در تعیین حق بیمه این قبیل قراردادها به ارزش تجهیزاتی که باید نصب شود توجهی نمی‌شود.

در مواردی که تهیه و طراحی و خرید تجهیزات در خارج از کشور صورت گرفته و تأمین بهای آن نیز از طریق اعتبار اسنادی باشد و فقط عملیات نصب آن‌ها در داخل کشور باشد، چنانچه عملیات پروژه شامل نصب و کارهای ساختمانی و دیگر عملیات مرتبط با آن بوده و تأمین سایر مصالح بر‌عهدهٔ پیمانکار باشد، حق بیمه با مأخذ هفت درصد کارکرد داخل ایران و در صورتی که عملیات پروژه صرفاً نصب تجهیزات باشد، با توجه به نحوهٔ انجام آن (مکانیکی یا غیرمکانیکی و یا تواماً مکانیکی و دستی) حق بیمه آن حسب مورد طبق ماده اول و دوم مصوبه مورخ ۲۴/۱/۱۳۷۰ و به شرح فوق محاسبه می‌شود.

در قراردادهای غیرعمرانی باید توجه داشت که حق بیمه قراردادهای با مصالح و مکانیکی کمتر از حق بیمه قراردادهای بدون مصالح و غیرمکانیکی است. نکته دیگر اینکه حق بیمه اصولاً به مزد تعلق می‌گیرد. بنابراین وجوهی که صرف خرید مصالح می‌شود در محاسبه حق بیمه به عنوان مبلغ پیمان به حساب نمی‌آید.

نحوه محاسبه حق بیمه در فرضی که کارگران مشمول قانون غیر از تامین اجتماعی

آن دسته از نهادها، سازمان‌ها و وزارتخانه‌هایی که کارکنان آن مشمول قانون حمایتی خاص غیر از تامین اجتماعی هستند، در صورتی که با انعقاد قرارداد با سایر مؤسسات، وزارتخانه و سازمان‌ها اقدام به انجام کار به صورت پیمانکاری کنند، چنانچه ارگان‌های مذکور گواهی کنند که کار موضوع قرارداد منحصراً توسط پرسنل رسمی آن‌ها که مشمول قانون حمایتی خاص می‌شود، انجام گرفته است؛ لزومی به محاسبه و وصول حق بیمه قراردادهای آن‌ها بر‌اساس تصویب‌نامه مذکور نخواهد بود.

این حکم به مشمولین صندوق‌های بیمه‌ای دیگر اختصاص ندارد. بلکه مشمولین مقررات استخدامی خاص ممکن است تابع حکم این قسمت از بخشنامه شماره ۱۴ درآمد سازمان تامین اجتماعی باشند.

نحوه محاسبه حق بیمه کارکنان شاغل در قراردادهای پیمانکاری و مهندسان مشاور غیر طرح های عمرانی

مقصود از این بند حق بیمه مهندسان مشاور طرح‌های غیر‌عمرانی است. شورای عالی تامین اجتماعی در جلسه شماره ۲۴۰ -۱۳۷۰/۰۱/۲۴ خود که بر‌اساس نامه شماره ۵-۴/۵۶۰۷۷ مورخ ۱۳۶۹/۱۲/۰۷ مدیریت عامل سازمان تامین اجتماعی در خصوص تعیین حق بیمه مقطوع جهت کارکنان شاغل در قراردادهای پیمانکاری و مهندسان مشاور غیر طرح‌های عمرانی و به استناد ماده ۴۱ قانون تامین اجتماعی صورت گرفته، حق بیمه قراردادهای پیمانکاری را به شرح زیر تصویب کرد:

با عنایت به این که میزان و نرخ حق بیمه در سازمان تامین اجتماعی بر‌اساس مواد ۲۸ و ۴۱ قانون تامین اجتماعی بوده و دایره شمول مصوبه شماره ۲۴۰ مورخ ۱۳۸۰/۰۱/۲۴ شورای عالی تامین اجتماعی در خصوص تعیین حق بیمه مقطوع جهت کارکنان شاغل در قراردادهای پیمانکاری و مهندسان مشاور غیر طرح‌های عمرانی است و قرارداد در عرف و مقررات نوشته‌ای حداقل بین ۲ نفر و یا مؤسسه بوده و در آن مواردی چون شرح وظایف و اختیارات، مبلغ قرارداد، مدت قرارداد و… در نظر گرفته شده است و هر یک از طرفین قرارداد موظف به رعایت مفاد آن خواهند بود.

در قراردادهای تنظیمی که مسلماً اجرای آن مدتی به طول خواهد کشید، پیمانکاران با توجه به ماده ۳۸ قانون تامین اجتماعی موظف هستند که لیست کارکنان شاغل در پروژه را با رعایت ماده ۳۹ قانون مزبور به شعبه محل پروژه ارسال و حق بیمه مقرره را پرداخت کنند. در خصوص قراردادهای مهندسین مشاور باید افزود در حال حاضر دستورالعمل و شیوهٔ محاسبهٔ منسجمی وجود ندارد و به صورت موردی و سلیقه‌ای عمل می‌کنند. البته غالب شعب مفاصا حساب این قراردادها را موکول به پرداخت حق بیمه به میزان ۱۵ درصد مبلغ قرارداد می‌دانند.

نحوه محاسبه حق بیمه در قراردادهایی که قسمتی از مبلغ آن به ارز پرداخت می‌شود

در مورد قراردادهایی که تمام یا قسمتی از کارکرد آن‌ها به ارز است، با توجه به به قیمت ارز پیش‌بینی شده در قرارداد معادل ریالی آن محاسبه و سپس مبنای احتساب حق بیمه قرار می‌گیرد. در حال حاضر این قبیل قراردادها با عنایت به نوسان نرخ ارز موجب طرح دعاوی متعدد می‌شود. زیرا نرخ ارز پیش‌بینی شده در روز انعقاد قرارداد با نرخ ارز در روز اتمام انجام تعهدات موضوع قرارداد یکسان نیست و همین امر موجب زیان یکی از طرفین (غالبا پیمانکار) می‌شود.

حالات خاص حق بیمه قراردادهای غیرعمرانی پیمانکاری

این دسته از قراردادها اگرچه غیرعمرانی هستند و طبیعتاً باید مشمول ضوابطی مشابه قراردادهای بخش دوم بخشنامه باشند، اما از قوانین و مقررات متفاوتی تبعیت و پیروی می‌کنند که به چند دسته طبقه‌بندی می‌شوند:

نحوه محاسبه حق بیمه قراردادهای تحقیقاتی و پژوهشی

برای محاسبه حق بیمه این نوع قراردادها، با توجه به متن بخشنامه ۱۴ قوانین خاصی در نظر گرفته شده است:

• اگر قرارداد با دانشگاه‌ها، مراکز علمی یا مؤسسات وابسته به آن‌ها باشد و این مراکز زیر مجموعه وزارتخانه‌ها باشند، در صورتی که بدهکار نباشند یا کارکنانشان مشمول بیمه تامین اجتماعی نشوند، نیازی به پرداخت حق بیمه نیست و مفاصا حساب صادر می‌شود.
• اگر مؤسسه تحقیقاتی وابسته به دانشگاه یا مرکز علمی دولتی باشد، اما شخصیت حقوقی مستقلی داشته باشد، یا اگر مؤسسه پژوهشی خصوصی باشد و دفاتر قانونی داشته باشد، محاسبه حق بیمه بر طبق دفاتر قانونی انجام می‌شود. اگر دفاتر آن‌ها بدهی نداشته باشد، صدور مفاصا حساب بلامانع است.
• در صورتی که یک مؤسسه تحقیقاتی شخصیت حقوقی داشته باشد ولی دفاتر قانونی نداشته باشد، قراردادهای پژوهشی آن‌ها مکانیکی محسوب شده و حق بیمه آن‌ها با نرخ ۷٪ محاسبه و دریافت می‌شود.
• اگر قرارداد تحقیقاتی با یک فرد یا چند نفر به‌صورت گروهی بسته شود و اجرای کار نیازمند مشارکت مستقیم آن‌ها باشد، این قراردادها مشمول بیمه نیستند و نیازی به پرداخت حق بیمه و دریافت مفاصا حساب نخواهد بود.

نحوه محاسبه حق بیمه قراردادهای کامپیوتری

طبق بخشنامه سازمان تأمین اجتماعی، نحوهٔ محاسبه حق بیمه قراردادهای کامپیوتری (انفورماتیکی) به دو حالت بستگی دارد:

• اشخاص حقوقی 

اگر محاسبه حق بیمه قرارداد پیمانکاری برای اشخاص حقوقی باشد باید به صورت زیر برای محاسبهٔ آن اقدام کنید.

• اشخاص حقیقی

اگر محاسبه حق بیمه قرارداد پیمانکاری برای اشخاص حقیقی باشد، باید موارد زیر را برای محاسبه حق بیمه در نظر بگیرید. 

نحوه محاسبه حق بیمه قراردادهای pc-epc

قراردادهای کلید در دست چیست؟ این قراردادها شامل خرید تجهیزات، حمل، نصب و اجرای پروژه توسط پیمانکار هستند. در واقع، مبلغ قرارداد همهٔ این موارد را پوشش می‌دهد. حق بیمه این قراردادها بر پایهٔ قوانین خاصی محاسبه می‌شود. طبق بخشنامهٔ ۱۴ جدید تامین اجتماعی، اگر مبلغ صورت وضعیت‌ها (کارکرد پروژه) بیش از ۲۵٪ مبلغ اولیه قرارداد تغییر نکند، محاسبه حق بیمه بر‌اساس این دستورالعمل انجام می‌شود. در غیر این صورت، طبق قوانین عمومی محاسبه خواهد شد.

•  قراردادهای کلید در دست در پروژه‌های گازرسانی

اگر قیمت تجهیزات در قرارداد به‌صورت تفکیک‌شده ذکر شده باشد، تا سقف مبلغی که در صورت وضعیت قطعی آمده (با حداکثر ۲۵٪ افزایش نسبت به مبلغ اولیه قرارداد)، از پرداخت حق بیمه معاف است. اما برای اجرای پروژه و خدمات، حق بیمه به این صورت محاسبه می‌شود: 

پروژه‌های خطوط انتقال گاز (بین‌شهری، کمربندی شهرها، گازرسانی به شهرها، روستاها، صنایع و شرکت‌ها)، ۷٪ از مبلغ ناخالص کارکرد اجرا و خدمات طبق صورت وضعیت قطعی محاسبه می‌شود.

قراردادهای نصب انشعابات و علمک،۷۰٪ کارکرد مکانیکی در نظر گرفته شده و حق بیمه آن ۷٪ است. ۲۰٪  کارکرد غیر مکانیکی محسوب شده و حق بیمه آن ۱۵٪ خواهد بود.

قراردادهای نصب کنتور و رگلاتور، ۱۵٪ از مبلغ ناخالص کارکرد به عنوان حق بیمه در نظر گرفته می‌شود.

•  قراردادهای کلید در دست در پروژه‌های انتقال نیرو و برق‌رسانی

اگر قیمت تجهیزات در قرارداد تفکیک شده باشد، تا سقف مبلغ صورت وضعیت قطعی (با حداکثر ۲۵٪ افزایش نسبت به قرارداد اولیه) از حق بیمه معاف است. اما برای اجرای پروژه و خدمات، حق بیمه به این شکل محاسبه می‌شود:

قراردادهای خطوط انتقال نیرو: ۷۵٪ کارکرد مکانیکی محسوب شده و حق بیمه آن ۷٪ است. ۲۵٪ کارکرد غیر مکانیکی محسوب شده و حق بیمه آن ۱۵٪ خواهد بود.

قراردادهای نصب و راه‌اندازی پست‌های انتقال نیرو: ۸۰٪ کارکرد مکانیکی محسوب شده و حق بیمه آن ۷٪ است. ۲۰٪ کارکرد غیر مکانیکی محسوب شده و حق بیمه آن ۱۵٪ خواهد بود.

معافیت در نحوه محاسبه قراردادهای پیمانکاری

حق بیمه قرارداد پیمانکاری که طبق بخشنامه ۱۴ جدید سازمان تامین اجتماعی بر‌اساس درصدی از مبلغ پیمان محاسبه می‌شود، معمولاً بیشتر از میزان واقعی حق بیمه کارگران شاغل است. برای حمایت از پیمانکاران، قانون‌گذار برخی موارد را از شمول این بخشنامه خارج کرده و حق بیمه را فقط بر‌‌حسب لیست واقعی کارکنان دریافت می‌کند. این موارد شامل موارد زیر است:

جمع‌بندی

در نهایت، محاسبه حق بیمه قرارداد پیمانکاری بر‌اساس نوع قرارداد و ضوابط تامین اجتماعی انجام می‌شود. برای قراردادهای عمرانی دولتی، معمولاً ۶.۶٪ تا ۱۵.۶٪ از ناخالص کارکرد به عنوان حق بیمه کسر می‌شود. در قراردادهای غیرعمرانی، این درصد بسته به نوع قرارداد (مکانیکی یا دستمزدی) بین ۷.۷۸٪ تا ۱۶.۶۷٪ متغیر است. علاوه بر این، در صورتی که مصالح توسط کارفرما تامین شوند، محاسبه حق بیمه بر‌حسب مقدار تأمین‌شده انجام می‌گیرد. کارفرما موظف به پرداخت این مبلغ به سازمان تأمین اجتماعی قبل از پرداخت صورتحساب پیمانکار است.

سوالات متداول