نوبت کاری چیست؟

برخی از مشاغل باتوجه به شرایط حساسی که دارند، اقدام به استفاده از نوبت کاری برای کارکنان خود می‌کنند. این مشاغل تعطیلی ندارند و باید به صورت شبانه‌روزی به ارائه خدمات یا تولید محصول بپردازند. به هر حال کارکنانی که در این گردش یا شیفت کاری مشغول به فعالیت هستند، سختی‌های زیادی را تحمل می‌کنند. به همین دلیل باید مزایا و فوق‌العاده‌هایی مازاد بر دستمزد ثابت به آنها پرداخت شود. همه این موارد باعث می‌شود تا محاسبه حقوق و دستمزد این فوق‌العاده نوبت کار از اهمیت بالایی برخوردار باشد. در این مطلب قصد داریم به موضوع شیفت کاری و قوانین مربوط به آن بپردازیم. با ما همراه باشید.

نوبت کاری چیست؟

در ماده 55 قانون کار به این مفهوم صراحتاً اشاره شده است. طبق این ماده کار نوبتی به فعالیتی اطلاق می‌شود که در طی ماه گردش دارد. این گردش به طوری است که نوبت‌های کاری در صبح، عصر یا شب قرار می‌گیرند. به این ترتیب نوبت کاری همان شیفت‌های کاری رایجی است که برای برخی مشاغل وجود دارند.

معمولا از این نوبت یا شیفت کاری در مشاغلی استفاده می‌شود که امکان تعطیلی در آنها وجود ندارد. این واحدها ممکن است فعالیت خدماتی یا تولیدی انجام دهند. در این نوع مشاغل به دلیل فشار کاری مضاعفی که به کارکنان وارد می‌شود، مبلغی به عنوان فوق‌العاده نوبت کاری به آنها تعلق می‌گیرد.

با توجه به توضیحاتی که ارائه دادیم، شیفت کاری مفهوم بسیار مهم و تاثیرگذاری در محاسبه حقوق و دستمزد محسوب می‌شود. درواقع این اصطلاح کاربرد زیادی در بخش منابع انسانی هر شرکتی دارد. معمولا تعداد نوبت‌های کاری در سیستم حضور و غیاب ثبت می‌شود.

انواع نوبت کاری

نوبت یا شیفت کاری هم انواع مختلفی دارد. طبق ماده 56 قانون کار، این نوبت‌ها در 4 دسته کلی قرار می‌گیرند که عبارتند از:

• شیفت کاری صبح و شب
• شیفت کاری عصر و شب
• شیفت کاری صبح و عصر
• شیفت کاری صبح، عصر و شب

برای هر کدام از این نوبت‌های کاری هم بازه زمانی خاصی تعیین شده است. این زمان برای شیفت صبح از ساعت 6 الی 14 و برای شیفت عصر از ساعت 14 الی 22 است. همچنین شیفت شب دارای بازه زمانی از ساعت 22 تا 6 صبح است.

نکته حائز اهمیتی که وجود دارد، این است که طبق ماده 57 قانون کار، شاید ساعات شیفت کاری در شبانه روز از 8 ساعت و در هفته از 44 ساعت بیشتر باشد. با این حال جمع ساعات کارکرد ماهانه، نباید بیشتر از 176 ساعت شود.

نوبت کاری بیشتر در چه مشاغلی استفاده می‌شود؟

به طور کلی از شیفت کاری در مشاغلی که امکان تعطیلی در آنها وجود ندارد استفاده می‌شود. معمولا این نوع مشاغل فعالیت‌ها شبانه‌روزی و مستمر دارند و حساسیت بسیار بالایی برخوردار هستند. در این مشاغل حضور دائمی پرسنل در محل کار ضروری است. همانطور که اشاره شد، کار در این نوع مشاغل به صورت شیفت‌های صبح، عصر و شب است. از جمله این مشاغل، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• آتش نشانی
• اورژانس
• بیمارستان
• شرکت تولیدی
• نگهبانی
• برخی کارگاه‌ها
• پلیس

نحوه محاسبه نوبت کاری چگونه است؟

بر اساس ماده 56 قانون کار و باتوجه به این که شرایط و سختی کار در هر شیفت با یکدیگر متفاوت است، میزان دستمزدها نیز متفاوت خواهد بود. از طرف دیگر باتوجه به این که فوق العاده نوبت کاری به صورت درصدی از دستمزد ماهانه کارکنان تعیین می‌شود، فعالیت کمتر از یک ماه، مشمول قانون نوبت یا شیفت کاری نمی‌شود. به طور کلی نحوه محاسبه فوق‌العاده شیفت کاری به شرح زیر است:

• برای شیفت صبح و عصر؛ 10% فوق‌العاده
• برای شیفت صبح، عصر و شب؛ 15 درصد فوق‌العاده
• برای شیفت صبح و شب؛ 22.5 % فوق‌العاده
• برای شیفت عصر و شب؛ 22.5 % فوق‌العاده

محاسبه میزان فوق‌العاده نوبت کاری در سال 1401

همانطور که می‌دانید طی سال 6 ماه 31 روزه، 5 ماه 30 روزه و 1 ماه 29 روزه وجود دارد. به همین دلیل مبلغ فوق‌العاده شیفت کاری هر کدام از این ماه‌ها با یکدیگر متفاوت هستند. این میزان برای این ماه‌ها عبارتند از:

فوق‌العاده شیفت کاری صبح – عصر (10%)

• برای ماه‌های 31 روزه؛ 4،319،075 ریال
• برای ماه‌های 30 روزه؛ 4،179،750 ريال
• برای ماه 29 روزه؛ 4،040،425 ريال

فوق‌العاده شیفت کاری صبح، عصر و شب (15%)

• برای ماه‌های 31 روزه؛ 6،478،613 ريال
• برای ماه‌های 30 روزه؛ 6،269،625 ريال
• برای ماه 29 روزه؛ 6،060،638 ريال

فوق‌العاده شیفت کاری صبح – شب، عصر – شب (22.5%)

• برای ماه‌های 31 روزه؛ 9،717،919 ريال
• برای ماه‌های 30 روزه؛ 9،404،438 ريال
• برای ماه 29 روزه؛ 9،090،957 ريال

نکته مهم: اساس محاسبه فوق‌العاده نوبت کاری 30 روز است. با این حال برای ماه‌های 31 روزه و 29 روزه، این فوق‌العاده کاری بر 30 تقسیم و در تعداد روزهای ماه مدنظر ضرب می‌شود.

فوق‌العاده نوبت کاری به چه مواردی تعلق نمی‌گیرد؟

گاهی بنا به دلایلی یک فعالیت را نمی‌توان شیفت کاری در نظر گرفت. به همین دلیل فوق‌العاده نوبت‌های کاری به آنها تعلق نمی‌گیرد. اگر بازه کاری کارکنان شیفتی کمتر از 1 ماه باشد، فوق‌العاده نوبت یا شیفت کاری به آنها تعلق نخواهد گرفت.

اگر کارگر در طی یک ماه فقط در یک شیفت، مثل نوبت شب یا عصر کار کند، فوق‌العاده نوبت کاری به او تعلق نمی‌گیرد. همچنین فوق‌العاده شیفت کاری برای کارگرانی که به صورت 24 ساعت شاغل و 24 ساعت استراحت فعالیت می‌کنند هم تعلق نمی‌گیرد.

بررسی قوانین مربوط به نوبت کاری در روز تعطیل

کارگران شیفت کاری هم مثل سایر کارگران، حق دریافت حقوق و دستمزد در روزهای تعطیل رسمی را دارند. با این اوصاف و طبق ماده 62 قانون کار، اگر شیفت کاری کارکنان در روز تعطیل (جمعه و سایر ایام تعطیلات رسمی) واقع شود، باید شرایط زیر حاکم شود:

• کارگر باید هم دستمزد فوق‌العاده نوبت کاری و هم 40% فوق‌العاده روز تعطیل کاری را دریافت کند
• کارگر باید حتما روز دیگری را در هفته تعطیل باشد

اضافه کاری کارکنان نوبت کار چگونه محاسبه می‌شود؟

کارکنان نوبت کاری هم ممکن است در طول ماه اضافه کاری داشته باشند. با این تفاسیر اضافه کاری آنها دو حالت پیدا می‌کند که عبارتند از:

• اضافه کاری عادی: اگر کارگر در روزهای عادی ماه اضافه کاری داشته باشد، مطابق ماده 57 قانون کار، باید ابتدا ساعات کاری موظفی یا تکلیفی خود را تکمیل کنند؛ در غیر این صورت اضافه کاری به آنها تعلق نمی‌گیرد. در صورت رعایت شرط فوق، هم حقوق و دستمزد فوق‌العاده نوبت کاری را دریافت می‌کنند و هم مزد ساعات اضافه کاری با محاسبه 40% اضافه بر حقوق برای کارکنان محاسبه می‌شود.
• اضافه کاری ایام تعطیل: همه ساعاتی که کارگر در روزهای تعطیل مشغول به فعالیت می‌شود، شامل اضافه کاری است. به این ترتیب علاوه‌بر دریافت دستمزد برای هر ساعت کاری، باید فوق‌العاده شیفت کاری، معادل 40% اضافه کار هم به آنها تعلق بگیرد.

بررسی فوق‌العاده نوبت کاری برای ماموریت و عیدی کارکنان

همانطور که تا اینجا متوجه شده‌اید، مزایای شیفت کاری با عنوان فوق‌العاده به کارکنان پرداخت می‌شود. به همین دلیل عیدی، پاداش و سنوات شامل این قانون نمی‌شوند. چرا که محاسبه فوق‌العاده شیفت کاری، فقط بر اساس حقوق و دستمزد ثابت انجام می‌شود.

در مورد ماموریت کاری هم باید گفت که شرایط برخورداری از فوق‌العاده نوبت کاری، انجام گردش کار در بازه زمانی یک‌ماهه است. با این اوصاف اگر ماموریت شامل گردش کار طی یک ماه شود، مشمول دریافت نوبت کار هم خواهد شد.

شیفت کاری چه مزایا و معایبی دارد؟

کارکنانی که در مشاغل شیفتی مشغول به فعالیت هستند، مزایا و معایب مختلفی را تجربه می‌کنند. شاید اصلی‌ترین مزیت این شیفت‌های کاری را بتوان فوق‌العاده نوبت کار در نظر گرفت. درواقع کارکنان شیفت کاری حقوق و دستمزد بیشتری نسبت به کارکنان عادی دریافت می‌کنند.

از طرف دیگر این نوع شغل‌ها معایبی را هم به همراه دارند. معمولا افرادی که شیفت کاری مختلفی دارند، احتمال ابتلا به بی‌خوابی، خستگی مفرط، تحمل فشار و استرس و … در آنها بیشتر می‌شود. همچنین ممکن است استفاده از داروها و کافئین‌ها را افزایش دهند که همین موضوع باعث افزایش ریسک ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی می‌شود. همینطور ممکن است با توجه به موارد ذکر شده، راندمان کاری پایینی هم داشته باشند.

نتیجه گیری

شیفت یا نوبت کاری به فعالیت‌هایی اطلاق می‌شود که به صورت گردشی در طی یک ماه انجام می‌گیرند. معمولا مشاغلی، مثل پلیس، اورژانس، آتش‌ نشانی، بیمارستان، برخی کارگاه‌های تولیدی و … از این شیفت‌ها استفاده می‌کنند. دلیل این امر مستمر بودن ارائه خدمات آنهاست. این نوع مشاغل به هیچ وجه قادر به تعطیلی نیستند. به هر حال کارکنانی که در این مشاغل فعالیت دارند، باید مزایایی را تحت عنوان فوق‌العاده نوبت کار دریافت کنند. این فوق‌العاده با توجه به شرایط و سختی کار متفاوت است. همچنین برای محاسبه این فوق‌العاده دستمزد، تعداد روزهای ماه از اهمیت بالایی برخوردار است.

سوالات متداول

نوبت کاری چیست؟

طبق این ماده کار نوبتی به فعالیتی اطلاق می‌شود که در طی ماه گردش دارد. این گردش به طوری است که نوبت‌های کاری در صبح، عصر یا شب قرار می‌گیرند. به این ترتیب نوبت کاری همان شیفت‌های کاری رایجی است که برای برخی مشاغل وجود دارند.

فوق‌العاده نوبت کاری به چه مواردی تعلق نمی‌گیرد؟

اگر بازه کاری کارکنان شیفتی کمتر از 1 ماه باشد، فوق‌العاده نوبت یا شیفت کاری به آنها تعلق نخواهد گرفت. اگر کارگر در طی یک ماه فقط در یک شیفت، مثل نوبت شب یا عصر کار کند، فوق‌العاده نوبت کاری به او تعلق نمی‌گیرد. همچنین فوق‌العاده شیفت کاری برای کارگرانی که به صورت 24 ساعت شاغل و 24 ساعت استراحت فعالیت می‌کنند هم تعلق نمی‌گیرد.