مشمولیت ارزش افزوده چیست؟ اشخاص مشمول ارزش افزوده

برای بررسی مودیان مشمول اجرای مالیات بر ارزش افزوده باید مواردی از جمله اشخاص مشمول ارزش افزوده، کالاها و خدمات مشمول مالیات ارزش افزوده و معاملات تجاری مشمول ارزش افزوده را در نظر گرفت. در این مقاله از محاسبان، با مشمولیت ارزش افزوده آشنا می‌شویم.

مشمولیت ارزش افزوده

مشمولیت ارزش افزوده به طور کلی به تمامی مشاغل که به خرید و فروش کالا یا ارائه خدمات مشغول هستند، تعلق می‌گیرد. طبق معیارهای مختلفی مشمولیت ارزش افزوده تعیین می‌شود که شامل نوع فعالیت، میزان درآمد و تاریخ فراخوان‌ها است که در ادامه آن را توضیح می‌دهیم.

تعیین مشمولیت ارزش افزوده

معیارهای تعیین مشمولیت ارزش افزوده عبارت است از:

1. نوع فعالیت اقتصادی

فعالیت‌هایی که در فراخوان‌های سازمان امور مالیاتی ذکر شده‌اند، مانند تولید، توزیع یا خدمات خاص، مشمول مالیات بر ارزش افزوده هستند. برای مثال خدمات حسابداری، مشاوره‌ای و انفورماتیک از جمله فعالیت‌هایی هستند که در فراخوان‌های مختلف مشمول شده‌اند.

2. میزان درآمد سالانه

یکی از معیارهای کلیدی، درآمد سالانه یا فصلی کسب‌وکار است. برای مثال در فراخوان مرحله سوم، فعالان اقتصادی با فروش ۳ میلیارد ریال یا بیشتر، مشمول شده‌اند.

3. تغییرات قانونی

با تصویب قانون دائمی مالیات بر ارزش افزوده در سال ۱۴۰۰، برخی فعالیت‌ها که پیش‌تر معاف بودند، ممکن است مشمول شده باشند.

اشخاص حقیقی مشمول ارزش افزوده

اشخاص حقیقی، به‌عنوان یکی از گروه‌های اصلی فعالان اقتصادی، در شرایط خاصی مشمول مالیات بر ارزش افزوده می‌شوند. مشمولیت ارزش افزوده این گروه به عوامل مختلفی مانند نوع فعالیت، میزان درآمد و فراخوان‌های سازمان امور مالیاتی بستگی دارد. در ادامه، شرایط اشخاص حقیقی مشمول ارزش افزوده را بررسی می‌کنیم.

1. فعالیت در مشاغل خاص موضوع بند ب ماده ۹۶ قانون مالیات‌های مستقیم

اشخاص حقیقی شاغل در فعالیت‌هایی مانند کارگاه‌های صنعتی با برق سه‌فاز ۵۰ آمپر، فروشندگان طلا و جواهر، فروشندگان آهن‌آلات، تعمیرگاه‌های مجاز خودرو و چاپخانه‌داران بر‌اساس فراخوان چهارم، مشمول مالیات بر ارزش افزوده هستند، صرف‌نظر از میزان درآمد سالانه.

2. آستانه درآمدی مشخص

اشخاص حقیقی که در سال‌های ۱۳۸۷ یا ۱۳۸۸ مجموع فروش کالاها و خدمات معاف و غیرمعاف آن‌ها به ۳ میلیارد ریال یا بیشتر رسیده باشد، از ابتدای فروردین ۱۳۸۹ مشمول مرحله سوم فراخوان شده‌اند. همچنین، از سال ۱۳۹۰، اشخاص حقیقی با فروش سالانه ۱ میلیارد ریال یا بیشتر مشمول مرحله پنجم هستند.

3. فعالیت در حوزه‌های خاص مانند رستوران‌داری

اشخاص حقیقی که در فعالیت‌هایی مانند چلوکبابی‌ها، سالن‌های غذاخوری، سفره‌خانه‌های سنتی یا اغذیه‌فروشی‌های زنجیره‌ای با مالکیت واحد فعالیت می‌کنند، بدون توجه به میزان فروش مشمول مالیات بر ارزش افزوده هستند.

چه کسانی مشمول مالیات بر ارزش افزوده نیستند؟

طبق اعلام سازمان مالیاتی در فراخوان‌های ده گانه، تنها گروه‌های شغلی زیر، جزء مشاغل معاف از ارزش افزوده هستند:

۱. فعالیت‌های معاف موضوع ماده‌های ۹ تا ۱۲ قانون دائمی مالیات بر ارزش افزوده: این فعالیت‌ها شامل عرضه کالاها و خدمات خاصی مانند محصولات کشاورزی فرآوری‌نشده، خدمات درمانی و پزشکی، خدمات آموزشی، و برخی کالاهای اساسی مثل نان، گوشت و دارو است. به‌عنوان مثال، بیمارستان‌ها و مراکز درمانی که خدمات پزشکی ارائه می‌دهند، از مالیات بر ارزش افزوده معاف هستند.

۲. اشخاص حقیقی با فعالیت‌های صنفی خاص: اشخاص حقیقی که به‌صورت صنفی فعالیت می‌کنند و تابع شورای اصناف کشور هستند، در صورتی که در گروه سوم مالیاتی (موضوع بند ج ماده ۹۶ قانون مالیات‌های مستقیم) قرار گیرند و فراخوان خاصی برای آن‌ها اعلام نشده باشد، از ثبت‌نام و اجرای تکالیف مالیات بر ارزش افزوده معاف هستند. 

۳. کسب‌وکارهای کوچک زیر آستانه درآمدی: کسب‌وکارهایی که درآمد سالانه آن‌ها به حد نصاب تعیین‌شده نرسیده باشد، ممکن است مشمول برخی فراخوان‌ها نشوند، مگر اینکه فعالیت آن‌ها در فهرست مشاغل خاص ذکر شده باشد.

مشمولین ارزش افزوده

سازمان امور مالیاتی به منظور رعایت قانون مالیات بر ارزش افزوده، تاکنون طی ۱۰ مرحله، اقدام به شناسایی و دعوت از مودیان مشمول این قانون کرده است. در ادامه مراحل ده‌گانه مشمولین ارزش افزوده را شرح می‌دهیم. 

1. مشمولین مرحله اول ارزش افزوده

این مرحله در مهر ماه ۱۳۸۷ کلید خورد. در این مرحله مشمولین ارزش افزوده به گروه‌های زیر تقسیم‌بندی شدند:

• تمامی صادرکنندگان
• تمامی واردکنندگان
• فعالان اقتصادی با مجموع فروش سه ميليارد ريال يا بيشتر در سال ۱۳۸۶
• فعالان اقتصادی با مجموع فروش یک میلیارد و دویست پنجاه میلیون ریال یا بیشتر در پنج ماه نخست سال ۱۳۸۷.

2. مشمولین مرحله دوم ارزش افزوده

همهٔ اشخاص اعم از حقیقی و حقوقی، صرف‌نظر از ميزان فعاليت كه مشمول مرحله اول ثبت‌نام در نظام ماليات بر ارزش افزوده نشده بوده‌اند، شاغل به فعاليت در هر يك از موضوعات مندرج در بند (الف) ماده (۹۶) قانون ماليات‌های مستقيم (بجز فعالیت‌های معاف موضوع ماده ۱۲ قانون ماليات بر ارزش افزوده) به شرح زير، مشمول مرحله دوم ثبت نام و اجرای اين نظام مالیاتی هستند:

• كارخانه‌ها و واحدهای تولیدی دارای جواز تاسيس و پروانه‌ٔ بهره‌برداری از وزارتخانه‌‌های مرتبط
• بهره‌برداران معادن
• ارائه دهندگان خدمات حسابرسی، حسابداری و دفترداری و همچنين خدمات مالی
• حسابداران رسمی شاغل و موسسات حسابرسی عضو جامعه حسابداران رسمی ايران
• ارائه دهندگان خدمات مدیریتی و مشاوره‌ای
• ارائه دهندگان انواع خدمات انفورماتيك، رايانه‌ای اعم از سخت افزاری، نرم افزاری و طراحی سیستم
• متل‌ها و هتل‌های سه ستاره و بالاتر
• بنكداران، عمده فروش‌ها، فروشگاه‌های بزرگ، واسطه‌های مالی، نمایندگان توزیع کالاهای داخلی و وارداتی و صاحبان انبارها
• نمایندگان موسسه‌های تجاری و صنعتی، اعم از داخلی و خارجی
• مؤسسات حمل و نقل موتوری و باربری دارای مجوز از مراجع ذی‌ربط، زمينی، دريايی و هوایی باربری (به استثناء واحدهايی كه صرفاً به امر حمل و نقل مسافر اشتغال دارند)
• موسسات مهندسی و مهندسی مشاور
• موسسات تبلیغاتی و بازاریابی

3. مشمولین مرحله سوم ارزش افزوده

مرحله سوم که از فروردین سال ۱۳۸۹ شروع شد، در این مرحله کلیهٔ اشخاص حقیقی و حقوقی با مجموع فروش کالا و خدمات معاف و غیرمعاف به مبلغ ۳ میلیارد ریال یا بیشتر بوده است که در مراحل قبلی مشمول نشده‌اند.  

4. مشمولین مرحله چهارم ارزش افزوده

در این مرحله که از مهر سال ۱۳۸۹ آغاز شد، همهٔ اشخاص حقیقی و حقوقی که در مراحل قبلی مشمول این نظام مالیاتی نشده‌ بودند در این طرح قرار گرفتند. این قانون شامل همهٔ افراد حقیقی و حقوقی با هر میزان درآمد بود. مشمولین ارزش افزوده در این مرحله، عبارتند از:

• صاحبان كارگاه‌های صنعتی (اعم از صنفی و غیر صنفی دارای حداقل برق سه فاز ۵۰ آمپر)
• فروشندگان طلا، جواهر، و آهن‌آلات  
• تالارهای پذیرایی، رستوران‌ها، هتل‌ها و متل‌های یک و دو ستاره، و هتل‌آپارتمان‌ها  
• نمایشگاه‌ها و فروشگاه‌های خودرو، بنگاه‌های معاملات املاک  
• تعمیرگاه‌های مجاز خودرو، چاپخانه‌ها، دفاتر اسناد رسمی  
• مراکز ارتباطات رایانه‌ای، خدمات ارتباطی، خدمات الکترونیک شهر، و پلیس +۱۰  
• دفاتر خدمات مسافرتی، سینماها، تماشاخانه‌ها، و اماکن تفریحی و ورزشی  

5. مشمولین مرحله پنجم ارزش افزوده

این مرحله هم از مهر سال ۱۳۹۰ آغاز شد. اشخاص حقوقی که در مراحل قبلی مشمول نشده‌اند و مجموع فروش کالا و خدمات (معاف و غیرمعاف) آن‌ها در سال‌های ۱۳۸۷، ۱۳۸۸، یا ۱۳۸۹ به ۱ میلیارد ریال یا بیشتر رسیده است. اشخاص حقوقی ثبت‌شده قبل یا بعد از ۱۳۹۰ که فروش آن‌ها در سال ۱۳۹۰ یا پس از آن به ۱ میلیارد ریال برسد، از اولین دوره مالیاتی پس از رسیدن به این آستانه.  

6. مشمولین مرحله ششم ارزش افزوده 

این مرحله با وقفه‌ای نسبتاً طولانی در سال ۱۳۹۴ آغاز شد. در این مرحله همۀ اشخاص حقیقی و حقوقی که به مشاغلی مثل اغذیه فروشی‌ها، غذاخوری‌ها و … مشغول بودند.

• چلوکبابی‌ها، سالن‌های غذاخوری و سفره خانه‌های سنتی
• اغذیه فروشی‌های زنجیره‌ای با مالکیت واحد و یا نام و نشان و عنوان تجاری واحد فارغ از مساحت محل کسب و کار و نوع مجوز، بدون در نظر گرفتن مبلغ فروش، مشمول قانون مالیات بر ارزش افزوده شدند.

7. مشمولین مرحله هفتم ارزش افزوده

کلیهٔ اشخاص حقوقی فعال با هر حجم از فروش و یا درآمد از محل عرضه کالا و ارائه خدمات مشمول که موجب فراخوان‌های قبلی (فراخوان مرحله اول تا ششم) تا‌کنون برای اجرای قانون فراخوان نشده‌اند، به استثنای اشخاص حقوقی با فعالیت‌های صرفاً معاف موضوع ماده ۱۲ قانون مالیات بر ارزش افزوده.

8. مشمولین مرحله هشتم ارزش افزوده

در فراخوان هشتم که در ۱ فروردین ۱۳۹۹ لازم الاجرا شده است، جایگاهداران سوخت را مشمول ارزش افزوده می‌کند و طبق این قانون اگر بعد از تاریخ اجرای فراخوان هفتم هم جایگاه‌هایی تأسیس و به ثبت برسند و فعالیت خود را شروع کنند، باید از تاریخ شروع آن قانون ارزش افزوده را اجرا کنند.

9. مشمولین مرحله نهم ارزش افزوده

این فراخوان که در تاریخ ۱ تیر ماه ۱۴۰۲ منتشر شده است، برای واحدهایی است که فعالیتشان تهیه غذا (کترینگ و آشپزخانه) و کافی شاپ‌ها است.

10. مشمولین مرحله دهم ارزش افزوده 

در فراخوان دهم ارزش افزوده که مشاغل را از ابتدای دی ماه ۱۴۰۲ مکلف به اجرایی مقررات کرده است، دامنه دربرگرفتن مشاغل مختلف بیشتر از قبل شده است.

بر‌اساس این فراخوان تمامی فعالان اقتصادی که پیش‌تر از این مشمول اجرای این نظام مالیاتی نشده‌اند، در هریک از گروه شغل‌های خاص باید از ابتدای دی‌ماه مالیات ارزش افزوده را به معاملات خود اضافه و در زمان ارسال صدور صورت‌حساب به دارایی ارائه دهند؛ مشمولین ارزش افزوده این فراخوان به شرح زیر است: 

• فروشندگان حیوانات خانگی از جمله سگ و گربه، ماهی و پرنده زینتی و حیوانات وحشی
• کلیه مراکز درمانی، بیمارستان‌ها و کلینیک‌های دامپزشکی
• تمامی ارائه‌دهندگان هرگونه خدمات به حیوانات
• فروشندگان انواع غذا، لوازم و تجهیزات از جمله پت‌شاپ‌ها و فروشگاه‌های لوازم حیوانات خانگی
• فروشندگان انواع ادوات موسیقی
• فروشندگان لوازم آرایشی، تجهیزات بهداشتی، عطر و ادکلن
• ارائه‌دهندگان انواع خدمات ماساژ
• آتلیه‌های عکس و فیلم
• خدمات مربوط به برگزاری سمینار، همایش و جشنواره، گردهمایی و انواع مراسم
• فروشندگان انواع عینک آفتابی و لنزهای تماسی
• فروشندگان انواع ضایعات فلزی
• فروشندگان کاکائو، نسکافه، قهوه، پودر و خمیر حاصل از آن‌ها
• فروشندگان انواع لوازم و تجهیزات حفاظتی از قبیل دزدگیر

جرائم دریافت ارزش افزوده غیرمجاز

به استناد تبصره ۲ ماده ۹ قانون مالیات بر ارزش افزوده و همچنین مطابق اطلاعیه سازمان مالیاتی، در صورتی که مودی غیر مشمول ارزش افزوده نسبت به دریافت ارزش افزوده اقدام کند، مشمول جریمه‌ای معادل ۲ برابر مالیات و عوارض دریافتی می‌شود. این جرایم غیر قابل بخشش است و مالیات بر ارزش افزوده پرداختی این مودیان به عنوان اعتبار مالیاتی لحاظ نمی‌شود.

مشاوره مالیات ارزش افزوده با موسسه محاسبان

بدیهی است که بیشتر اشخاص مشمول ارزش افزوده، اطلاعات و تجربه کافی در این خصوص نداشته باشند. همین موضوع باعث می‌شود با مشکلات متعددی دست و پنجه نرم كنند. برای جلوگیری از بروز انواع مشکلات و تحمیل جرائم مالیاتی سنگین، بهتر است به مشاوری قابل اعتماد و معتبر اعتماد کنند. موسسه محاسبان با سابقه طولانی در زمینه حقوقی و حسابداری، گزینهٔ مناسبی برای مشاوره مالیات ارزش افزوده خواهد بود. این موسسه با در اختیار داشتن کارشناسان خبره و باتجربه در این زمینه، علاوه‌ بر ارائه مشاوره مالیاتی، امور مربوط به تنظیم اظهارنامه مالیات ارزش افزوده و… را هم بر عهده می‌گیرد.

جمع‌بندی

در نهایت، اشخاص مشمول مالیات بر ارزش افزوده موظفند دانش کافی در خصوص نرخ‌های مالیاتی، روش‌های پرداخت و نحوهٔ تنظیم اظهارنامه این مالیات داشته باشند. برای ثبت‌نام اولیه و دریافت گواهینامه مالیات بر ارزش افزوده، مودیان باید از طریق سامانه evat.ir اقدام کنند. عدم ثبت‌نام یا ارائه اظهارنامه در مهلت‌های تعیین‌شده منجر به اعمال جرایم مالیاتی خواهد شد. 

سوالات متداول