اوراق قرضه چیست؟ خرید و فروش اوراق قرضه و تفاوت آن با اوراق مشارکت
آیا می‌دانستید که اوراق قرضه یکی از امن‌ترین روش‌های سرمایهگذاری است و حتی در شرایط نوسان بازار می‌تواند درآمد ثابتی را برای شما ایجاد کند؟ با این حال، بسیاری از سرمایه‌گذاران هنگام انتخاب این اوراق سردرگم می‌شوند. انواع مختلف اوراق، نرخ بهره، تاریخ سررسید و ریسک‌های پنهان، باعث می‌شوند تصمیم‌گیری برای سرمایه گذاری سخت شود. دانستن اصول و نکات کلیدی می‌تواند شما را از اشتباهات رایج دور نگه دارد و سرمایهگذاری موفق‌تری برایتان به همراه داشته باشد. در این مقاله از محاسبان، با انواع اوراق قرضه، نحوهٔ خرید و فروش اوراق، ویژگی‌ها و تفاوت آن با سایر اوراق آشنا می‌شوید.
تعریف اوراق قرضه
اوراق قرضه نوعی سند مالی است که در آن، عرضه کنندهٔ اوراق (اشخاص حقوقی یا نهادهای دولتی و خصوصی) متعهد می‌شود که سود دوره‌ای (ماهانه، سه‌ماهه، شش‌ماهه یا سالانه) به خریدار پرداخت کند و در زمان سررسید اصل سرمایه را به او بازگرداند. این اوراق ابزاری کلیدی برای تأمین مالی بلندمدت است و در انواع و ساختارهای متنوع متناسب با نیازهای مالی مختلف عرضه می‌شود.
انواع اوراق قرضه
این اوراق به چند دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
۱. اوراق قرضه دولتی
این اوراق توسط دولت‌ها برای تأمین مالی پروژه‌ها یا بودجه عمومی منتشر می‌شوند. به دلیل پایداری و قابلیت اعتماد بالای دولت‌ها، این اوراق معمولاً کم ریسک و مطمئن برای سرمایه‌گذاران به شمار می‌روند.
۲. اوراق قرضه شرکتی
شرکت‌ها و کسب‌وکارها برای تأمین مالی پروژه‌ها یا نیازهای نقدینگی خود این اوراق را منتشر می‌کنند. این اوراق نسبت به اوراق دولتی ریسک بالاتری دارند؛ زیرا بازپرداخت آن‌ها به توانایی شرکت‌ها در پرداخت بدهی‌ها وابسته است. در صورت ورشکستگی شرکت، سرمایه‌گذاران با خسارت مواجه می‌شوند.
۳. اوراق قرضه شهرداری (Municipal Bonds)
این اوراق توسط دولت‌های محلی یا شهرداری‌ها برای تأمین مالی پروژه‌های زیرساختی مانند مدارس، بیمارستان‌ها یا جاده‌ها صادر می‌شوند. در بسیاری از کشورها، سود این اوراق از مالیات معاف است که این ویژگی آن‌ها را برای سرمایه‌گذاران جذاب می‌کند.
۴. اوراق قرضه قابل تبدیل (Convertible Bonds)
اوراق قابل تبدیل، نوعی اوراق بدهی شرکت‌ها است که علاوه بر پرداخت سود ثابت، امکان تبدیل به سهام عادی شرکت را فراهم می‌کند. این اوراق ترکیبی، از یک‌طرف ویژگی‌هایی مانند دریافت بهره را دارند و از طرفی دیگر، امکان تبدیل به سهام و در نتیجه مالکیت بخشی از شرکت را برای سرمایهگذار فراهم می‌کنند.
۵. اوراق قرضه بدون بهره (Zero-Coupon Bonds)
اوراق بدون بهره، هیچ پرداخت سود دوره‌ای ندارند. سرمایه‌گذاران، این اوراق را با قیمتی پایین‌تر از ارزش اسمی خریداری و در تاریخ سررسید، ارزش اسمی کامل را دریافت می‌کنند. این نوع اوراق برای کسانی که به دنبال کسب سود سرمایه‌ای بلندمدت هستند، مناسب است.
بیشتر بخوانید: حسابداری اوراق قرضه
ویژگیهای اوراق قرضه
ویژگیهای اوراق قرضه به شرح زیر است:
۱. سند بستانکاری: سند رسمی است که شرکت ناشر به خریدار ارائه می‌دهد و نشان‌دهندهٔ بدهی شرکت به دارندهٔ اوراق است. بر‌اساس این سند، فرد صاحب اوراق در دوره‌های مشخص بهره (سود) دریافت می‌کند و در زمان سررسید، اصل مبلغ سرمایهگذاری خود را پس می‌گیرد. توجه داشته باشید که دارندهٔ اوراق هیچ‌گونه مالکیتی در شرکت ندارد و در سود یا زیان حاصل از فعالیت‌های شرکت سهیم نیست.
۲. تاریخ سررسید اوراق: تاریخ سررسید، زمانی است که شرکت موظف به بازپرداخت اصل مبلغ اسمی اوراق به سرمایهگذار خواهد بود. این تاریخ هنگام انتشار اوراق مشخص و در متن قرارداد قید می‌شود.
۳. ارزش اسمی: هر ورقهٔ قرضه دارای مبلغی مشخص در زمان انتشار است که «ارزش اسمی» نامیده می‌شود. این ارزش مبنای محاسبه بهره و بازپرداخت در سررسید خواهد بود.
۴. اولویت: در صورت ورشکستگی یا انحلال شرکت، دارندگان اوراق نسبت به سهامداران در اولویت دریافت مطالبات خود، شامل اصل مبلغ و سود متعلقه قرار دارند.
۵. وثیقه: در برخی موارد، شرکت برای جلب اطمینان سرمایه‌گذاران، دارایی‌هایی مانند زمین یا ساختمان را به‌عنوان وثیقه اوراق تعیین می‌کند که در صورت ناتوانی در پرداخت، از محل وثیقه، مطالبات دارندگان پرداخت شود. با این حال، شرکت‌های معتبر معمولاً بدون نیاز به وثیقه هم قادر به انتشار اوراق هستند.
۶. حق رأی: دارندگان اوراق در تصمیم‌گیری‌های مدیریتی شرکت نقشی ندارند، اما برخی از اوراق ممکن است به سرمایه‌کذاران «حق رأی محدود» بدهند. این حق معمولاً در موضوع‌هایی مانند ادغام شرکت، انتشار اوراق جدید یا زمانی که شرکت به وظایف خود عمل نکند، قابل استفاده است.
۷. امین دارندگان اوراق: در عرضهٔ عمومی اوراق، شخصی به‌عنوان «امین» یا نماینده دارندگان اوراق منصوب می‌شود که از طرف آنان بر اجرای تعهدات شرکت نظارت کند و در صورت بروز تخلف، از حقوق سرمایه‌گذاران دفاع کند؛ اما در عرضه خصوصی که تعداد خریداران محدود است، نیازی به تعیین امین نیست و خریداران مستقیم با شرکت در ارتباط هستند.
۸. نرخ بهره: درصد سودی که شرکت در زمان‌های مشخص به دارندگان اوراق پرداخت می‌کند را نرخ بهره می‌گویند. برخلاف گذشته مقدار سود این نرخ، بر‌اساس عملکرد شرکت یا شرایط بازار به صورت شناور منتشر می‌شوند.
خرید و فروش اوراق قرضه
این اوراق در دو بازار اصلی خرید و فروش می‌شود:
۱. بازار اولیه
در بازار اولیه، اوراق قرضه برای اولین بار توسط صادر کننده مانند دولت یا شرکت عرضه و به صورت مستقیم به سرمایه‌گذاران فروخته می‌شود.
۲. بازار ثانویه
پس از انتشار، اوراق قرضه در بازار ثانویه قابل خرید و فروش هستند. قیمت اوراق در این بازار تحت تأثیر عواملی مانند نرخ بهره بازار و وضعیت اقتصادی تغییر می‌کند.
عوامل مؤثر بر ارزش اوراق قرضه
ارزش اوراق به سه عامل بستگی دارد:
- نرخ بهره بازار: افزایش نرخ بهره بازار نسبت به بهره اوراق، باعث کاهش قیمت اوراق می‌شود و برعکس، کاهش نرخ بهره بازار، قیمت اوراق را افزایش می‌دهد.
- مدت زمان تا سررسید: اوراق با مدت سررسید بیشتر، نسبت به تغییرات نرخ بهره واکنش نشان می‌دهند. به عبارت ساده‌تر، با تغییرات نرخ بهره قیمت اوراق هم افزایش یا کاهش می‌یابند.
- اعتبار صادرکننده: بر‌اساس معتبر بودن شرکت، قیمت اوراق آن هم بالاتر می‌رود.
سود اوراق قرضه
سود ورقهٔ قرضه از دو منبع اصلی، سود کوپن (دوره‌ای) و سود سرمایه‌ای تأمین می‌شود.
سود کوپن: سودی که ناشر اوراق به‌صورت دوره‌ای (معمولاً سالانه یا شش‌ماهه) به دارندهٔ اوراق پرداخت می‌کند. نحوهٔ محاسبه سود کوپن به صورت فرمول زیر است:
(نرخ کوپن × ارزش اسمی اوراق)
سود سرمایه‌ای: سودی که از تغییر قیمت بازار اوراق در زمان خرید و فروش ایجاد می‌شود. نحوهٔ محاسبه سود سرمایه به صورت فرمول زیر است:
(قیمت فروش − قیمت خرید)
تفاوت اوراق مشارکت و اوراق قرضه
تفاوت اصلی میان این دو اوراق در ماهیت حقوقی و نحوهٔ کسب سود آن‌ها است. جدول زیر تفاوت این دو را شرح می‌دهد.
مزایا و معایب
سرمایهگذاری در اوراق، مزایا و معایبی دارد که سرمایه‌گذاران باید پیش از تصمیم‌گیری به دقت آن‌ها را ارزیابی کنند.
مزایا
- سود ثابت: سرمایه‌گذاران به طور منظم سود مشخصی را دریافت می‌کنند.
- سررسید مشخص: اوراق دارای زمان پایان مشخص هستند، بنابراین سرمایهگذار می‌داند چه زمانی اصل و سود پول خود را می‌گیرد.
- قابلیت تبدیل به سهام: بعضی از اوراق را می‌توان به سهام شرکت تبدیل کرد و می‌تواند فرصت سرمایهگذاری جدیدی باشد.
معایب
- ریسک نکول: احتمال دارد که صادر کنندۀ اوراق نتواند به تعهدات خود عمل کند و در بازپرداخت بدهی دچار مشکل شود.
- تأثیر نرخ بهره بازار: تغییرات در نرخ بهره بازار می‌تواند بر ارزش بازار اوراق تأثیر بگذارد و باعث کاهش قیمت آن‌ها شود.
- بازدهی کمتر نسبت به سهام: در مقایسه با سهام، بازدهی اوراق کمتر است.
- تأثیر تورم: افزایش نرخ تورم، ارزش واقعی سرمایهگذاری در اوراق قرضه را کاهش می‌دهد.
جمع‌بندی
اوراق قرضه گزینه‌ای کم ریسک برای دریافت سود ثابت هستند و انواع مختلفی دارند، از اوراق دولتی تا شرکتی. شاخص‌های سوددهی و مدت بازپرداخت می‌توانند در انتخاب شما تأثیر گذار باشند. در ایران هم این نوع سرمایهگذاری طرفداران خاص خود را دارد. آیا ترجیح می‌دهید سرمایهٔ خود را در اوراق قرضه سرمایهگذاری کنید یا ریسک کرده و سهام خریداری می‌کنید؟ نظرات و تجربیات خود را در کامنت با ما به اشتراک بگذارید.
سوالات متداول
۱. اوراق قرضه اسلامی چیست؟
نوعی اوراق مطابق با اصول بانکداری اسلامی است که سود ثابت ندارد و سرمایهگذار در سود واقعی پروژه‌های مشخص شریک می‌شود.
۲. اوراق قرضه بانک مرکزی چیست؟
اوراقی که توسط بانک مرکزی منتشر می‌شود، کم‌ریسک و با نرخ بهره مشخص و برای مدیریت نقدینگی و سرمایهگذاری امن مناسب است.
۳. سررسید اوراق قرضه چگونه است؟
تاریخ مشخصی که ناشر موظف به پرداخت اصل سرمایه و سود است؛ این تاریخ در زمان انتشار اوراق تعیین می‌شود و می‌تواند کوتاه‌مدت (چند ماهه)، میان‌مدت (یک تا پنج سال) یا بلندمدت (بیش از پنج سال) باشد.
دیدگاهتان را بنویسید