اوراق قرضه چیست؟ و چه کاربردی دارد؟

اوراق قرضه یکی از ابزارهای مالی مهم در بازار سرمایه است که توسط دولت‌ها، شرکت‌ها و سازمان‌ها به منظور جمع‌آوری سرمایه منتشر می‌شود. این اوراق به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهد با ارائه وام به این نهادها، از سود ثابت و بازدهی مطمئن برخوردار شوند. با وجود ریسک کمتر در این نوع سرمایه‌گذاری، شناخت دقیق ویژگی‌ها، مزایا و معایب اوراق قرضه اهمیت بسیاری دارد.

اوراق قرضه

اوراق قرضه نوعی سند مالی است که به موجب آن شرکت یا نهاد انتشاردهنده متعهد می‌شود تا در بازه‌های زمانی مشخص، سود معینی (مانند بهره سالانه) را به دارنده آن پرداخت کند و در زمان سررسید، اصل سرمایه را بازپرداخت نماید. دارندگان اوراق قرضه به عنوان بستانکاران نهاد انتشاردهنده محسوب می‌شوند و از حقوقی مانند دریافت اصل و سود سرمایه برخوردارند، اما مالکیتی در آن شرکت یا نهاد ندارند. این اوراق به عنوان ابزار تامین مالی بلندمدت منتشر می‌شوند و می‌توانند به اشکال و ساختارهای مختلف، متناسب با نیازهای مالی متفاوت، عرضه شوند.

ویژگی‌های اوراق قرضه

اوراق قرضه یکی از ابزارهای مالی پرکاربرد است که به عنوان سند بستانکاری برای دارندگان آن عمل می‌کند. این ابزار به طور کلی دارای ویژگی‌های زیر است:

سند بستانکاری

سررسید معین

اوراق قرضه دارای تاریخ سررسیدی هستند که در آن تاریخ، شرکت متعهد است اصل مبلغ را به دارنده اوراق بازپرداخت کند.

ارزش اسمی

اوراق قرضه دارای ارزش اسمی مشخصی هستند که به عنوان مرجع برای محاسبه بهره و بازپرداخت در نظر گرفته می‌شود.

اولویت در بازپرداخت

وثیقه

برخی از اوراق قرضه با پشتوانه وثیقه‌ای مانند زمین یا ساختمان منتشر می‌شوند. اما شرکت‌های معتبرتر ممکن است اوراق قرضه بدون وثیقه منتشر کنند.

حق رأی

در حالت عادی، دارندگان اوراق قرضه حق رأی در تصمیمات شرکت ندارند. اما در شرایط خاص، مانند انتشار اوراق قرضه جدید یا ادغام با شرکت دیگر، ممکن است حق رأی به آن‌ها تعلق گیرد.

امین دارندگان اوراق قرضه

نرخ بهره

نرخ بهره اوراق قرضه ممکن است ثابت یا شناور باشد. در گذشته، نرخ بهره تا زمان سررسید ثابت بود، اما اکنون بسیاری از اوراق قرضه با نرخ شناور منتشر می‌شوند که بر اساس نرخ بهره بازار یا نرخ‌های دیگر مالی تغییر می‌کند.

سود یا کوپن

دارندگان اوراق قرضه به صورت دوره‌ای سودی تحت عنوان کوپن دریافت می‌کنند که نرخ آن می‌تواند ثابت یا متغیر باشد.

تاریخ کوپن

تاریخ‌هایی است که در آن ناشر اوراق قرضه مبلغ بهره را به سرمایه‌گذاران پرداخت می‌کند. این پرداخت‌ها می‌توانند ماهانه، فصلی یا سالانه انجام شوند.

انواع اوراق قرضه

اوراق قرضه دولتی

اوراق قرضه دولتی توسط دولت‌ها به منظور تأمین مالی پروژه‌های مختلف یا پرداخت بدهی‌های عمومی منتشر می‌شوند. این اوراق معمولاً به عنوان یکی از امن‌ترین ابزارهای سرمایه‌گذاری شناخته می‌شوند، زیرا بازپرداخت آن‌ها توسط دولت تضمین می‌شود. اوراق قرضه دولتی می‌توانند کوتاه‌مدت یا بلندمدت باشند و نرخ بهره معینی به دارندگان پرداخت می‌کنند. از نمونه‌های آن می‌توان به اوراق خزانه و اوراق مشارکت اشاره کرد. این اوراق به طور گسترده‌ای برای پروژه‌های زیرساختی و تأمین هزینه‌های دولتی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

اوراق قرضه شرکتی

اوراق قرضه شهرداری

این نوع اوراق توسط شهرداری‌ها و نهادهای محلی منتشر می‌شود و اغلب برای تأمین مالی پروژه‌های زیرساختی محلی مانند ساخت جاده‌ها، مدارس یا تأسیسات شهری به کار می‌رود. یکی از مزایای اوراق قرضه شهرداری این است که بهره پرداختی آن‌ها از معافیت‌های مالیاتی برخوردار است که می‌تواند جذابیت بیشتری برای سرمایه‌گذاران ایجاد کند. این اوراق همچنین ریسک کمتری نسبت به اوراق شرکتی دارند، زیرا پشتوانه آن‌ها بودجه عمومی شهرداری‌ها است.

سررسید اوراق قرضه

اوراق قرضه بر اساس مدت زمان سررسید به سه دسته تقسیم می‌شوند:

مزایا و معایب اوراق قرضه

سرمایه‌گذاری در اوراق قرضه دارای جنبه‌های مثبت و منفی خاصی است که سرمایه‌گذاران باید قبل از تصمیم‌گیری در مورد سرمایه‌گذاری به آن‌ها توجه کنند.

مزایا

اوراق قرضه معمولاً یک بازدهی ثابت و قابل پیش‌بینی دارند که می‌تواند برای سرمایه‌گذاران با ریسک کمتر جذاب باشد. همچنین اوراق قرضه به دلیل تعهد بازپرداخت اصل و سود، معمولاً ریسک کمتری دارند.

معایب

اوراق قرضه در ایران و تفاوت آن با اوراق مشارکت

در ایران، اوراق قرضه معمولاً به نام اوراق مشارکت شناخته می‌شوند، اما این دو ابزار مالی تفاوت‌های مهمی دارند. از آنجایی که اوراق قرضه نرخ سود مشخص و ثابتی دارند، به عنوان دارایی ربوی محسوب می‌شوند و در بانکداری اسلامی ایران منتشر نمی‌شوند. در عوض، اوراق مشارکت به عنوان جایگزینی برای اوراق قرضه استفاده می‌شود. این اوراق به گونه‌ای طراحی شده‌اند که با اصول اسلامی سازگار باشند و به تأمین مالی پروژه‌های عمرانی و تولیدی کمک کنند.

تفاوت‌های اصلی بین اوراق مشارکت و اوراق قرضه

شفافیت عملکرد

توزیع‌کننده اوراق مشارکت ملزم به ارائه گزارش عملکرد به خریداران در طول مدت پروژه است. توزیع‌کننده اوراق قرضه نیازی به توضیح عملکرد خود به سرمایه‌گذاران ندارد.

سود پرداختی

در اوراق مشارکت، سود علی‌الحساب به طور دوره‌ای پرداخت می‌شود و در صورت کسب سود بیشتر، مابه‌التفاوت آن به عنوان سود قطعی به دارندگان پرداخت می‌شود. در اوراق قرضه، میزان سود از قبل تعیین شده و به طور ثابت پرداخت می‌شود، که این امر با اصول اسلامی سازگار نیست.

ریسک سرمایه‌گذاری

حسابداری اوراق مشارکت

در اینجا به تحلیل مثالی از نحوه ثبت سودی که سرمایه‌گذار از اوراق مشارکت دریافت می‌کند، در دفتر روزنامه حسابداری خواهیم پرداخت. فرض کنید یک سرمایه‌گذار ۱۰ ورق اوراق مشارکت با ارزش اسمی هر ورقه ۱۰۰,۰۰۰ ریال خریداری کرده است. نرخ سود علی‌الحساب ۱۰٪ است و پرداخت سود به‌صورت سالانه انجام می‌شود.

در تاریخ پرداخت سود، ثبت زیر در دفتر روزنامه حسابداری سرمایه‌گذار انجام می‌شود:

خرید اوراق قرضه

خرید اوراق قرضه، مشابه سایر اوراق بهادار، از طریق اعلام عمومی و پذیره‌نویسی امکان‌پذیر است.

جمع بندی

در نهایت، اوراق قرضه به عنوان ابزاری موثر در سرمایه‌گذاری، امکان دستیابی به بازدهی ثابت و قابل پیش‌بینی را با ریسک کمتر فراهم می‌کنند. با این حال، سرمایه‌گذاران باید با دقت نوع اوراق، نرخ بهره و اعتبار ناشر را مورد بررسی قرار دهند تا تصمیمات آگاهانه‌ای در زمینه سرمایه‌گذاری اتخاذ کنند. این آگاهی می‌تواند به حداکثر کردن سود و کاهش ریسک‌های احتمالی کمک کند.

سوالات متداول