قرارداد پیمانکاری چیست؟ انواع قرارداد پیمانکاری + نحوه نوشتن

نکته مهم

از منظر حقوقی و مالی، کارفرما موظف به پرداخت حقوق و مزایا پیمانکار، تأمین الزامات قانونی، مالیاتی و اتخاذ تصمیمات مدیریتی در راستای پیشبرد پروژه است.

در پروژه‌های پیمانکاری، کارفرما می‌تواند یک شرکت خصوصی، سازمان دولتی یا یک فرد حقیقی باشد که پروژه‌هایی در حوزه ساختمان، عمرانی، صنعتی و غیره را به پیمانکاران واگذار می‌کند.

[/custom-Box-tip]

پیمانکار شخص حقیقی یا حقوقی است که با امضای قرارداد با کارفرما، مسئولیت اجرای پروژه یا انجام فعالیت مشخصی را بر عهده می‌گیرد. پیمانکاران معمولاً متخصصانی در زمینه‌های ساخت‌وساز، نصب تجهیزات، تأسیسات، خدمات فنی و اجرایی هستند.

انواع قرارداد پیمانکاری از نظر نوع پرداخت

قراردادهای پیمانکاری با توجه به نوع تسویه حساب و پرداخت دارای دسته‌بندی‌های متفاوتی هستند که قصد داریم در این بخش آن‌ها را معرفی کنیم.

1. پرداخت معین و یکجا

در این نوع از قرارداد پیمانکاری، پیمانکار اجرای کل پروژه را با مبلغی مشخص قبول کرده و برای انجام آن پروژه بین طرفین مبلغ ثابتی مشخص می‌کنند. این نوع از پرداخت بیشتر برای پروژه‌های با مدت یا بودجه محدود استفاده کرد.

2. پرداخت بر اساس واحد کار

در این نوع از قرارداد پیمانکاری بابت انجام کاری در یک واحد مشخص شده مانند متر مربع، متر مکعب، روز یا غیره مبلغی مشخص می‌شود و کارفرما بابت انجام کار به نسبت آن واحد مشخص شده، به کارفرما پرداختی خواهد داشت.

3. پرداخت بر اساس هزینه‌ها

در این نوع از قرارداد پیمانکاری، پیمانکار مسئول تأمین هزینه‌های انجام پروژه بوده و به نسبت پرداخت کل هزینه‌ها درصدی را اضافه‌تر از کارفرما مطالبه می‌کنند.

4. پرداخت مبتنی بر عملکرد

در این روش از قرارداد پیمانکاری پرداختی کارفرما به پیمانکار بر‌اساس میزان پیشرفت پروژه اتفاق افتاده و تنها به اندازه همان میزان پیشرفت و ارائه صورت وضعیت ارائه شده از جانب پیمانکار، انتقال وجه قرارداد را انجام می‌‌دهند.

5. پرداخت مبتنی بر عمرانی

پرداختی این نوع از قرارداد پیمانکاری بر‌اساس مراحل مشخص و میزان عملکرد از پیش تعیین شده است. مانند تحویل موقت، تحویل دائم و… انجام می‌شود.

انواع قرارداد پیمانکاری از نظر نوع خدمت

قراردادهای پیمانکاری را بسته به نوع خدمت و نیازهای پروژه‌، می‌توان به چهار دسته اصلی تقسیم کرد:

• قراردادهای بلندمدت.
• قراردادهای کوتاه‌ مدت و موقت.
• قراردادهای مشاوره‌ای.
• قراردادهای پروژه‌ای.

1. قراردادهای بلندمدت

این قراردادها برای همکاری‌های پایدار و مداوم طراحی می‌شوند و بیشتر در پروژه‌هایی با نیاز مستمر به نیروی کار کاربرد دارند. در قراردادهای تمام‌وقت، ساعات کاری مشخص بوده و فرد متعهد به انجام وظایف تعیین‌شده است. این نوع قراردادها اغلب شامل مزایایی مانند بیمه، مرخصی و پاداش‌های سالانه می‌شوند. قراردادهای دائم هم در همین دسته قرار می‌گیرند، با این تفاوت که معمولاً بدون تعیین تاریخ پایان تنظیم شده و برای پروژه‌های خاص قابل استفاده هستند.

2. قراردادهای کوتاه مدت و موقت

قراردادهای موقت برای پروژه‌هایی که بازهٔ زمانی مشخصی دارند یا به نیروی انسانی موقت نیاز دارند، مناسب‌اند. این قراردادها معمولاً برای انجام کارهای فصلی یا مأموریت‌های خاص تنظیم شده و مدت همکاری محدود است. حقوق و مزایا هم طبق مدت قرارداد تعیین می‌شود. در این نوع قراردادها، معمولاً بندهایی برای تمدید یا فسخ قرارداد لحاظ می‌شود که در صورت لزوم، امکان بازنگری و تنظیم مجدد قرارداد وجود داشته باشد.

3. قراردادهای مشاوره‌ای

این نوع قرارداد بیشتر در پروژه‌هایی استفاده می‌شود که نیاز به تخصص ویژه دارند. در قراردادهای مشاوره‌ای، مشاور با ارائه راهکارهای فنی یا مدیریتی به کارفرما، خدمات مشخصی را ارائه می‌دهد. این قراردادها اغلب به‌صورت غیر زمانی تنظیم شده و دستمزد و شرایط پرداخت مطابق با حجم و پیچیدگی کار تعیین می‌شود. از مهم‌ترین ویژگی‌های این قراردادها، حفظ محرمانگی اطلاعات و توافق بر سر نحوهٔ حل اختلافات است. همچنین، مشاور موظف است نتایج قابل اندازه‌گیری و گزارش‌های دقیق از پیشرفت کار ارائه دهد.

4. قراردادهای پروژه‌ای

قراردادهای پروژه‌ای برای انجام مأموریت‌های مشخص با نتایج قابل اندازه‌گیری و تحت نظارت دقیق تنظیم می‌شوند. این نوع قراردادها در پروژه‌هایی مانند ساخت‌وساز، تحقیقات علمی یا توسعه نرم‌افزار کاربرد دارند. با توجه به ماهیت این پروژه‌ها که ممکن است به‌سرعت تغییر کنند، تمام جزئیات مربوط به زمان‌بندی، هزینه‌ها و دستمزد باید از ابتدا شفاف مشخص شوند. یکی از مزایای این قراردادها، امکان به‌روزرسانی و تغییر در صورت نیاز است.

نحوه نوشتن و تنظیم قرارداد پیمانکاری

تنظیم و نوشتن قرارداد پیمانکاری یک فرآیند حقوقی حساس و حیاتی است که باید با دقت و شفافیت انجام شود که از بروز اختلافات میان کارفرما و پیمانکار جلوگیری شود. یک قرارداد حرفه‌ای نه‌تنها حقوق و تعهدات طرفین را مشخص می‌کند، بلکه مسیر اجرای پروژه را هموار کرده و از مشکلات احتمالی پیشگیری می‌کند.

مهم‌ترین اصولی که در تنظیم قرارداد پیمانکاری باید رعایت شوند، عبارت است از:

۱. تعیین دقیق موضوع قرارداد

اولین و اساسی‌ترین گام در تنظیم قرارداد پیمانکاری، تعریف شفاف و دقیق موضوع قرارداد است. در این بخش باید مشخص شود که:

• پیمانکار چه خدماتی ارائه می‌دهد؟
• دامنه و محدوده وظایف او چیست؟
• مدت‌زمان اجرای پروژه چقدر خواهد بود؟

بیان واضح این جزئیات، از هرگونه ابهام یا سوءتفاهم در آینده جلوگیری کرده و وظایف طرفین را به‌درستی مشخص می‌کند.

۲. تعیین مبلغ قرارداد و نحوه پرداخت

یکی از بخش‌های کلیدی هر قرارداد پیمانکاری، مبلغ قرارداد و شیوهٔ پرداخت آن است. این بخش باید شامل موارد زیر باشد:

• نحوه محاسبۀ هزینه‌های پروژه (به‌صورت مقطوع، درصدی، بر‌طبق متر‌مربع، ساعت‌کار و …)
• شرایط پرداخت (پرداخت یک‌جا، اقساطی، یا مطابق با پیشرفت‌کار)
• زمان‌بندی پرداخت‌ها (به‌عنوان مثال، درصدی از مبلغ در ابتدا، بخشی در میانه، و مابقی پس از تکمیل پروژه)

شفافیت در این بند، از بروز اختلافات مالی میان طرفین جلوگیری کرده و به ایجاد یک روند مالی مشخص کمک می‌کند.

۳. شرایط فورس ماژور و نحوه حل اختلافات

هر پروژه‌ای ممکن است با شرایط غیرمترقبه و پیش‌بینی‌نشده مواجه شود، از جمله: حوادث طبیعی مانند زلزله یا سیل، بحران‌های اقتصادی و تغییرات نرخ ارز، تأخیرات خارج از کنترل پیمانکار یا کارفرما.

در این بخش، باید راهکارهایی برای مدیریت این شرایط و همچنین سازوکار حل اختلافات تعیین شود. استفاده از داوری، میانجی‌گری، یا مراجعه به مراجع قضایی از جمله روش‌های متداول برای رسیدگی به اختلافات است.

۴. تعهدات و مسئولیت‌های طرفین

در این بخش، حقوق و مسئولیت‌های کارفرما و پیمانکار مشخص می‌شود که در صورت بروز نقص در اجرای تعهدات، راهکارهای قانونی لازم در دسترس باشد. برخی از نکات مهم این بخش عبارت‌اند از:

• مسئولیت‌های پیمانکار در قبال کیفیت کار و تحویل به‌موقع.
• تعهدات کارفرما در تأمین منابع مالی و تجهیزات لازم.
• شرایط مربوط به تأخیرات.
• نقایص اجرایی و نحوهٔ جبران خسارت.

بندهای مهم قرارداد پیمانکاری

در ادامه به بندهای مهمی که باید در قرارداد پیمانکاری نوشته شود خواهیم پرداخت.

مقدمه: در این قسمت از قرارداد پیمانکاری معرفی طرفین قرارداد، نوع قرارداد، مشخصات پروژه واگذار شده تحت قرارداد و هدف از انعقاد قرارداد ثبت می‌شود.

شرایط عمومی قرارداد: در این بخش از قرارداد پیمانکاری شرایط عمومی پیمان نوشته شده و مسئولیت‌ها، فرآیند اجرای پروژه، حقوق و تعهدات و وظایف طرفین مشخص می‌شود.

مشخصات فنی قرارداد: در این بند از قرارداد پیمانکاری نحوه و کیفیت انجام کار، استانداردهای لازم‌الاجرا، مشخصات مواد و تجهیزات استفاده شده در پروژه، مشخصات فنی، نقشه‌ها و راه‌های پیش‌بینی روش انجام پروژه و مسائل مربوط به کیفیت مشخص می‌شود.

زمانبندی انجام قرارداد: در این قسمت تاریخ شروع، پایان، زمان اجرای پروژه و همچنین شرایط و توافقات مرتبط با جریمه و پاداش تحویل پس از موعد یا پیش از موعد در قرارداد پیمانکاری ذکر می‌شود.

مبلغ کل و نحوه پرداخت: در این بخش توافقات بر سر مبلغ کل، پروژه از هر طریقی که پیش از آن توافق و مشخص شده است و همچنین ترتیبات و نحوه پرداخت مبلغ از جانب کارفرما به پیمانکار مشخص می‌شود. معمولاً در همین قسمت راجع به تعدیلات هم صحبت می‌شود.

بیمه و مسئولیت جبران خسارات: در این بند از قرارداد پیمانکاری بیمه‌های مربوطه و مورد نیاز، اشخاص موظف به بیمه کردن پرسنل، شخص مسئول در قبال تأمین ایمنی و جبران خسارات ناشی از حوادث یا دیگر مسائل مشخص می‌شود.

رفع اختلافات و مراجع رسیدگی: در قسمت رفع اختلافات و مراجع رسیدگی قابل رسیدگی به اختلافات در قرارداد پیمانکاری باید مورد توافق و در قرارداد ثبت شود.

شرایط فورس ماژور: با هدف جلوگیری از اختلافات حقوقی، لازم است بند فورس ماژور در قرارداد با دقت تنظیم شود. این بند باید موارد مشمول فورس ماژور، نحوه اعلام وقوع آن و پیامدهای ناشی از آن را مشخص کند. در پروژه‌های طولانی‌مدت و پرریسک، تعریف دقیق فورس ماژور از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا از بروز اختلافات مالی و قراردادی جلوگیری می‌کند و روند اجرای پروژه را در مواجهه با شرایط پیش‌بینی‌نشده آسان می‌کند.

تفاوت قرارداد کار و قرارداد پیمانکاری

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های قرارداد پیمانکاری مستقل بودن آن از قانون کار است. یعنی در واقع اگر قراردادی بابت انجام کاری معین با شخصی دیگر منعقد کنید و آن قرارداد مشخصات و ارکان قرارداد کار را در خود نداشته باشد، قرارداد پیمانکاری می‌شود.

[custom-Box-point]

قرارداد پیمانکاری باید حتما مکتوب باشد، وگرنه اثبات مفاد و شرایط پیمان توافق شده در آن سخت و غیر ممکن است.