قرارداد کار آزمایشی؛ انواع آن، مدت زمان و شرایط فسخ

قرارداد کار آزمایشی فرصتی فراهم می‌کند که هر دو طرف، کارگر و کارفرما بتوانند توانایی‌ها، شرایط کاری و تناسب با محیط کار را ارزیابی کنند. با این حال، فقدان اطلاعات دقیق دربارهٔ قوانین و شرایط این نوع قرارداد کار می‌تواند به سوءتفاهم یا حتی نقض حقوق طرفین منجر شود. در این مقاله از محاسبان به بررسی قرارداد کار آزمایشی می‌پردازیم.

قرارداد کار آزمایشی چیست؟

قرارداد کار آزمایشی به صورت توافقی و برای مدت زمان محدود بین کارگر و کارفرما تنظیم می‌شود که هر دو طرف بتوانند شرایط همکاری را ارزیابی کنند. این قرارداد به کارفرما امکان می‌دهد که مهارت‌ها، عملکرد و رفتار حرفه‌ای کارگر را بررسی و به کارگر اجازه می‌دهد با وظایف شغلی، محیط کار و انتظارات کارفرما آشنا شود.

قرارداد آزمایشی در قانون کار

قرارداد کار آزمایشی در ماده ۱۱ قانون کار ایران به‌صراحت تعریف شده است. بر‌ طبق این ماده، «طرفین می‌توانند با توافق یکدیگر، مدتی را به نام دوره آزمایشی کار تعیین کنند». این ماده قانونی به کارفرما و کارگر اجازه می‌دهد تا با توافق مشترک، دوره‌ای را برای ارزیابی همکاری تعیین کنند. با این حال، قانون کار به‌طور مستقیم عنوان «قرارداد آزمایشی» را به‌کار نبرده، بلکه از «دوره آزمایشی» سخن می‌گوید که می‌تواند به‌صورت مستقل یا بخشی از یک قرارداد کار دیگر تنظیم شود.

انواع قرارداد کار آزمایشی

این نوع قرارداد به دو شکل کلی قابل اجرا است:

1. قرارداد آزمایشی مستقل

در این حالت، قراردادی مجزا و رسمی با شرایط کامل توسط شرکت تنظیم می‌شود که مدت آن محدود و مشخص است. پس از پایان این دوره، در صورتی که هر دو طرف (کارفرما و نیروی کار) رضایت داشته باشند، قرارداد اصلی و دائمی تنظیم و امضا خواهد شد.

2. قرارداد آزمایشی به‌عنوان بخشی از قرارداد اصلی

در این نوع، قرارداد کاری از ابتدا به‌صورت کامل و رسمی تنظیم می‌شود و در یکی از بندهای آن، دوره‌ای به‌عنوان «دوره آزمایشی» برای نیروی جدید تعریف می‌شود. مدت این دوره محدود است و در پایان آن با رضایت طرفین، همکاری ادامه می‌یابد.

شرایط قرارداد کار آزمایشی 

قرارداد کار آزمایشی، تابع شرایط خاصی است که در قانون کار ایران، به‌ویژه در ماده ۱۱ و تبصره‌های آن تعریف شده‌اند. در ادامه، شرایط آن را بررسی می‌کنیم:

• توافق کتبی و امضای طرفین: قرارداد آزمایشی باید به‌صورت کتبی تنظیم شود و هر دو طرف (کارگر و کارفرما) آن را امضا کنند. این امر تضمین می‌کند که شرایط همکاری به‌صورت شفاف مشخص شده و از اختلافات بعدی جلوگیری می‌شود. قرارداد شفاهی در این مورد از نظر قانونی معتبر نیست و می‌تواند به مشکلات حقوقی منجر شود.
• تنظیم در ابتدای همکاری: قرارداد آزمایشی تنها در ابتدای رابطه کاری قابل انعقاد است. کارفرما نمی‌تواند پس از گذشت مدتی از همکاری، درخواست تنظیم قرارداد آزمایشی کند یا قرارداد موجود را به‌صورت یک‌طرفه به قرارداد آزمایشی تغییر دهد. این محدودیت برای حفاظت از حقوق کارگر و جلوگیری از سوءاستفاده کارفرما وضع شده است.
• مشخصات دقیق طرفین: قرارداد باید شامل اطلاعات کامل هویتی و تماس کارگر و کارفرما باشد؛ از جمله نام، نام خانوادگی، کد ملی، آدرس و شماره تماس. این اطلاعات برای شناسایی طرفین و پیگیری‌های قانونی ضروری هستند.
• حقوق و مزایای قانونی: حقوق پایه، مزایا (مانند حق مسکن و خواروبار) و نحوهٔ پرداخت باید در قرارداد مشخص شوند. حقوق دوره آزمایشی نباید کمتر از حداقل دستمزد مصوب شورای عالی کار باشد. همچنین، کارفرما موظف است کارگر را از همان روز اول تحت پوشش بیمه تأ‌مین اجتماعی قرار دهد.
• تعیین وظایف شغلی: شرح دقیق وظایف و مسئولیت‌های کارگر باید در قرارداد قید شود. برای مثال، اگر کارگر به‌عنوان «کارمند فروش» استخدام می‌شود، وظایفی مانند «تماس با مشتریان» یا «تهیه گزارش‌های فروش» باید به‌صراحت ذکر شوند.
• ساعات کاری و مرخصی: ساعات کاری روزانه و هفتگی، روزهای تعطیل و میزان مرخصی استحقاقی باید مطابق قانون کار (حداکثر ۴۴ ساعت در هفته برای مشاغل عادی) تعیین شوند. این بند از ابهام در مورد شرایط کاری جلوگیری می‌کند.
• محل انجام کار: آدرس دقیق محل کار باید در قرارداد ذکر شود که از هرگونه اختلاف در مورد مکان فعالیت جلوگیری شود.
• مدت قرارداد: مدت دوره آزمایشی باید به‌صورت دقیق مشخص شود و نمی‌تواند از سقف قانونی (یک ماه برای کارگران ساده و نیمه‌ ماهر، سه ماه برای کارگران ماهر و متخصص) فراتر رود. ذکر صریح تاریخ شروع و پایان دوره آزمایشی ضروری است.
• شرایط فسخ: قرارداد باید نحوهٔ فسخ توسط هر یک از طرفین را توضیح دهد. طبق قانون، هر دو طرف می‌توانند در طول دوره آزمایشی بدون نیاز به اطلاع قبلی قرارداد را فسخ کنند، اما کارفرما موظف است حقوق کامل دوره را پرداخت کند، در حالی که کارگر تنها حقوق مدت کارکرد را دریافت می‌کند.

مدت قرارداد کار آزمایشی

بر طبق تبصره ماده ۱۱ قانون کار، مدت قرارداد کار آزمایشی بسته به نوع شغل، سطح تخصص فرد و توافق میان کارگر و کارفرما تعیین می‌شود. حداکثر مدت قانونی دوره آزمایشی برای کارگران ساده و نیمه‌ ماهر یک ماه در نظر گرفته می‌شود. کارگران ماهر و نیروهای متخصص این دوره می‌تواند تا حداکثر سه ماه ادامه یابد. این دوره، فرصتی برای ارزیابی متقابل توانمندی‌ها، سازگاری با محیط کار و تحقق انتظارات طرفین است. 

شرایط فسخ قرارداد کار آزمایشی

یکی از ویژگی‌های کلیدی قرارداد آزمایشی، انعطاف‌پذیری در فسخ قرارداد است. مطابق با ماده ۱۱ قانون کار، هر یک از طرفین (کارگر یا کارفرما) می‌توانند در طول دوره آزمایشی بدون نیاز به اطلاع قبلی و بدون پرداخت خسارت، رابطه کاری را خاتمه دهند. با این حال، شرایط تسویه حساب در صورت فسخ به شرح زیر است:

فسخ توسط کارفرما: اگر کارفرما تصمیم به فسخ قرارداد بگیرد، موظف است حقوق کامل دوره آزمایشی را پرداخت کند؛ حتی اگر کارگر کمتر از مدت قرارداد کار کرده باشد. برای مثال، اگر دوره آزمایشی سه ماه باشد و کارفرما پس از دو هفته همکاری را خاتمه دهد، باید حقوق سه ماه را به‌طور کامل پرداخت کند.

فسخ توسط کارگر: اگر کارگر تصمیم به ترک کار بگیرد، تنها حقوق مدت زمانی که کار کرده است را دریافت می‌کند. برای مثال، اگر کارگر پس از یک ماه از دوره سه‌ ماهه قرارداد را فسخ کند، فقط حقوق همان یک ماه به او تعلق می‌گیرد.

جمع‌بندی

در نهایت، قرارداد کار آزمایشی در روابط کاری به کارفرما و کارگر اجازه می‌دهد که پیش از تعهد به همکاری بلندمدت، یکدیگر را ارزیابی کنند. این قرارداد، که در ماده ۱۱ قانون کار ایران تعریف شده، شرایط منعطفی برای فسخ و ارزیابی فراهم می‌کند، اما نیازمند رعایت دقیق قوانین برای جلوگیری از نقض حقوق طرفین است. مدت این قرارداد برای کارگران ساده حداکثر یک ماه و برای متخصصان حداکثر سه ماه است. فسخ قرارداد بدون نیاز به اخطار قبلی امکان‌پذیر است، اما کارفرما در صورت فسخ موظف به پرداخت حقوق کل دوره و کارگر تنها مستحق حقوق مدت فعالیت خود است. 

سوالات متداول