اوراق قرضه چیست؟ و چه کاربردی دارد؟

اوراق قرضه یکی از ابزارهای مالی مهم در بازار سرمایه است که توسط دولتها، شرکتها و سازمانها به منظور جمعآوری سرمایه منتشر میشود. این اوراق به سرمایهگذاران امکان میدهد با ارائه وام به این نهادها، از سود ثابت و بازدهی مطمئن برخوردار شوند. با وجود ریسک کمتر در این نوع سرمایهگذاری، شناخت دقیق ویژگیها، مزایا و معایب اوراق قرضه اهمیت بسیاری دارد.
اوراق قرضه
اوراق قرضه نوعی سند مالی است که به موجب آن شرکت یا نهاد انتشاردهنده متعهد میشود تا در بازههای زمانی مشخص، سود معینی (مانند بهره سالانه) را به دارنده آن پرداخت کند و در زمان سررسید، اصل سرمایه را بازپرداخت نماید. دارندگان اوراق قرضه به عنوان بستانکاران نهاد انتشاردهنده محسوب میشوند و از حقوقی مانند دریافت اصل و سود سرمایه برخوردارند، اما مالکیتی در آن شرکت یا نهاد ندارند. این اوراق به عنوان ابزار تامین مالی بلندمدت منتشر میشوند و میتوانند به اشکال و ساختارهای مختلف، متناسب با نیازهای مالی متفاوت، عرضه شوند.
بیشتر بخوانید: حسابداری اوراق قرضه
ویژگیهای اوراق قرضه
اوراق قرضه یکی از ابزارهای مالی پرکاربرد است که به عنوان سند بستانکاری برای دارندگان آن عمل میکند. این ابزار به طور کلی دارای ویژگیهای زیر است:
سند بستانکاری
اوراق قرضه نوعی سند است که دارندگان آن به عنوان بستانکاران شرکت شناخته میشوند. این اوراق به دارندگان حق دریافت اصل و بهره را میدهد اما هیچ نوع مالکیتی در شرکت به آنها تعلق نمیگیرد و از سود سهام برخوردار نمیشوند.
سررسید معین
اوراق قرضه دارای تاریخ سررسیدی هستند که در آن تاریخ، شرکت متعهد است اصل مبلغ را به دارنده اوراق بازپرداخت کند.
ارزش اسمی
اوراق قرضه دارای ارزش اسمی مشخصی هستند که به عنوان مرجع برای محاسبه بهره و بازپرداخت در نظر گرفته میشود.
اولویت در بازپرداخت
یکی از مهمترین ویژگیهای اوراق قرضه این است که در صورت ورشکستگی شرکت، دارندگان اوراق نسبت به سهامداران در اولویت دریافت اصل و بهره هستند. اگر شرکت چند نوع اوراق منتشر کند، اولویت بازپرداخت آنها باید در قرارداد مشخص شود.
وثیقه
برخی از اوراق قرضه با پشتوانه وثیقهای مانند زمین یا ساختمان منتشر میشوند. اما شرکتهای معتبرتر ممکن است اوراق قرضه بدون وثیقه منتشر کنند.
حق رأی
در حالت عادی، دارندگان اوراق قرضه حق رأی در تصمیمات شرکت ندارند. اما در شرایط خاص، مانند انتشار اوراق قرضه جدید یا ادغام با شرکت دیگر، ممکن است حق رأی به آنها تعلق گیرد.
امین دارندگان اوراق قرضه
اگر اوراق قرضه به صورت عمومی منتشر شود، یک شخص سوم به نام امین (مانند بانک یا مؤسسه مالی) به عنوان نماینده دارندگان اوراق بر اجرای تعهدات شرکت نظارت میکند.
نرخ بهره
نرخ بهره اوراق قرضه ممکن است ثابت یا شناور باشد. در گذشته، نرخ بهره تا زمان سررسید ثابت بود، اما اکنون بسیاری از اوراق قرضه با نرخ شناور منتشر میشوند که بر اساس نرخ بهره بازار یا نرخهای دیگر مالی تغییر میکند.
سود یا کوپن
دارندگان اوراق قرضه به صورت دورهای سودی تحت عنوان کوپن دریافت میکنند که نرخ آن میتواند ثابت یا متغیر باشد.
تاریخ کوپن
تاریخهایی است که در آن ناشر اوراق قرضه مبلغ بهره را به سرمایهگذاران پرداخت میکند. این پرداختها میتوانند ماهانه، فصلی یا سالانه انجام شوند.
انواع اوراق قرضه
اوراق قرضه یکی از ابزارهای مهم مالی در تأمین سرمایه برای دولتها، شرکتها و نهادهای محلی است. این اوراق به چند دسته اصلی تقسیم میشوند که هر کدام ویژگیها و مزایای خاص خود را دارند:
اوراق قرضه دولتی
اوراق قرضه دولتی توسط دولتها به منظور تأمین مالی پروژههای مختلف یا پرداخت بدهیهای عمومی منتشر میشوند. این اوراق معمولاً به عنوان یکی از امنترین ابزارهای سرمایهگذاری شناخته میشوند، زیرا بازپرداخت آنها توسط دولت تضمین میشود. اوراق قرضه دولتی میتوانند کوتاهمدت یا بلندمدت باشند و نرخ بهره معینی به دارندگان پرداخت میکنند. از نمونههای آن میتوان به اوراق خزانه و اوراق مشارکت اشاره کرد. این اوراق به طور گستردهای برای پروژههای زیرساختی و تأمین هزینههای دولتی مورد استفاده قرار میگیرند.
اوراق قرضه شرکتی
شرکتها برای تأمین مالی پروژهها، توسعه فعالیتها و افزایش سرمایه خود، اقدام به انتشار اوراق قرضه شرکتی میکنند. این اوراق معمولاً نرخ بهره بالاتری نسبت به اوراق دولتی دارند، اما به دلیل ریسک بیشتر شرکتها در بازپرداخت بدهیها، سرمایهگذاری در آنها نیز مخاطرات بیشتری دارد. اوراق قرضه شرکتی برای سرمایهگذارانی که به دنبال بازدهی بالاتر هستند جذاب است، ولی نیازمند ارزیابی دقیق وضعیت مالی شرکت منتشر کننده است.
اوراق قرضه شهرداری
این نوع اوراق توسط شهرداریها و نهادهای محلی منتشر میشود و اغلب برای تأمین مالی پروژههای زیرساختی محلی مانند ساخت جادهها، مدارس یا تأسیسات شهری به کار میرود. یکی از مزایای اوراق قرضه شهرداری این است که بهره پرداختی آنها از معافیتهای مالیاتی برخوردار است که میتواند جذابیت بیشتری برای سرمایهگذاران ایجاد کند. این اوراق همچنین ریسک کمتری نسبت به اوراق شرکتی دارند، زیرا پشتوانه آنها بودجه عمومی شهرداریها است.
سررسید اوراق قرضه
اوراق قرضه بر اساس مدت زمان سررسید به سه دسته تقسیم میشوند:
- کوتاهمدت (1 تا 5 سال): ریسک کم و نرخ بهره کمتر.
- میانمدت (5 تا 10 سال): تعادل بین بازدهی و ریسک.
- بلندمدت (بیش از 10 سال): نرخ بهره بالاتر و ریسک بیشتر.
مزایا و معایب اوراق قرضه
سرمایهگذاری در اوراق قرضه دارای جنبههای مثبت و منفی خاصی است که سرمایهگذاران باید قبل از تصمیمگیری در مورد سرمایهگذاری به آنها توجه کنند.
مزایا
اوراق قرضه معمولاً یک بازدهی ثابت و قابل پیشبینی دارند که میتواند برای سرمایهگذاران با ریسک کمتر جذاب باشد. همچنین اوراق قرضه به دلیل تعهد بازپرداخت اصل و سود، معمولاً ریسک کمتری دارند.
معایب
اگرچه اوراق قرضه ریسک کمتری دارند، اما معمولاً نرخ بازدهی پایینتری نسبت به سرمایهگذاری در سهام یا سایر داراییهای با ریسک بیشتر ارائه میدهند. همچنین تغییرات در نرخ بهره میتواند بر ارزش بازار اوراق قرضه تأثیر بگذارد؛ اگر نرخ بهره بالا رود، ارزش بازار اوراق قرضه کاهش پیدا میکند و اگر ناشر اوراق قادر به پرداخت سود یا بازپرداخت اصل مبلغ نباشد، سرمایهگذار ممکن است با زیان مواجه شود.
اوراق قرضه در ایران و تفاوت آن با اوراق مشارکت
در ایران، اوراق قرضه معمولاً به نام اوراق مشارکت شناخته میشوند، اما این دو ابزار مالی تفاوتهای مهمی دارند. از آنجایی که اوراق قرضه نرخ سود مشخص و ثابتی دارند، به عنوان دارایی ربوی محسوب میشوند و در بانکداری اسلامی ایران منتشر نمیشوند. در عوض، اوراق مشارکت به عنوان جایگزینی برای اوراق قرضه استفاده میشود. این اوراق به گونهای طراحی شدهاند که با اصول اسلامی سازگار باشند و به تأمین مالی پروژههای عمرانی و تولیدی کمک کنند.
تفاوتهای اصلی بین اوراق مشارکت و اوراق قرضه
هدف انتشار
اوراق مشارکت فقط برای تأمین مالی پروژههای عمرانی یا تولیدی عرضه میشود. اوراق قرضه میتواند در هر زمینهای بدون محدودیت استفاده شود.
شفافیت عملکرد
توزیعکننده اوراق مشارکت ملزم به ارائه گزارش عملکرد به خریداران در طول مدت پروژه است. توزیعکننده اوراق قرضه نیازی به توضیح عملکرد خود به سرمایهگذاران ندارد.
سود پرداختی
در اوراق مشارکت، سود علیالحساب به طور دورهای پرداخت میشود و در صورت کسب سود بیشتر، مابهالتفاوت آن به عنوان سود قطعی به دارندگان پرداخت میشود. در اوراق قرضه، میزان سود از قبل تعیین شده و به طور ثابت پرداخت میشود، که این امر با اصول اسلامی سازگار نیست.
ریسک سرمایهگذاری
سرمایهگذاری در اوراق مشارکت به دلیل شفافیت و تقسیم سود به نسبت درآمد پروژه، ریسک کمتری نسبت به اوراق قرضه دارد. در اوراق قرضه، ریسک به شدت وابسته به نرخ بهره و سرمایهگذاری مشخص شده است.
حسابداری اوراق مشارکت
در اینجا به تحلیل مثالی از نحوه ثبت سودی که سرمایهگذار از اوراق مشارکت دریافت میکند، در دفتر روزنامه حسابداری خواهیم پرداخت. فرض کنید یک سرمایهگذار ۱۰ ورق اوراق مشارکت با ارزش اسمی هر ورقه ۱۰۰,۰۰۰ ریال خریداری کرده است. نرخ سود علیالحساب ۱۰٪ است و پرداخت سود بهصورت سالانه انجام میشود.
بهای تمامشده = ارزش اسمی هر ورقه × تعداد ورقهها
1,000,000 = 10 × 100,000 میزان سود دورهای = بهای تمامشده اوراق مشارکت × نرخ سود علیالحساب × بازهزمانی پرداخت سود
100,000 = 1,000,000 × %10 × 1
در تاریخ پرداخت سود، ثبت زیر در دفتر روزنامه حسابداری سرمایهگذار انجام میشود:
شرح | بدهکار | بستانکار |
وجه نقد | 100,000 | |
درآمد سود علیالحساب | 100,000 |
خرید اوراق قرضه
خرید اوراق قرضه، مشابه سایر اوراق بهادار، از طریق اعلام عمومی و پذیرهنویسی امکانپذیر است.
جمع بندی
در نهایت، اوراق قرضه به عنوان ابزاری موثر در سرمایهگذاری، امکان دستیابی به بازدهی ثابت و قابل پیشبینی را با ریسک کمتر فراهم میکنند. با این حال، سرمایهگذاران باید با دقت نوع اوراق، نرخ بهره و اعتبار ناشر را مورد بررسی قرار دهند تا تصمیمات آگاهانهای در زمینه سرمایهگذاری اتخاذ کنند. این آگاهی میتواند به حداکثر کردن سود و کاهش ریسکهای احتمالی کمک کند.
سوالات متداول
اوراق قرضه چیست؟
اوراق قرضه نوعی سند مالی است که به موجب آن شرکت یا نهاد انتشاردهنده متعهد میشود تا در بازههای زمانی مشخص، سود معینی (مانند بهره سالانه) را به دارنده آن پرداخت کند و در زمان سررسید، اصل سرمایه را بازپرداخت نماید.
اوراق قرضه در ایران چگونه است؟
در ایران، اوراق قرضه معمولاً به نام اوراق مشارکت شناخته میشوند، اما این دو ابزار مالی تفاوتهای مهمی دارند. از آنجایی که اوراق قرضه نرخ سود مشخص و ثابتی دارند، به عنوان دارایی ربوی محسوب میشوند و در بانکداری اسلامی ایران منتشر نمیشوند. در عوض، اوراق مشارکت به عنوان جایگزینی برای اوراق قرضه استفاده میشود. این اوراق به گونهای طراحی شدهاند که با اصول اسلامی سازگار باشند و به تأمین مالی پروژههای عمرانی و تولیدی کمک کنند.
انواع اوراق قرضه کدامند؟
اوراق قرضه دولتی، اوراق قرضه شهرداری و اوراق قرضه شرکتی.
دیدگاهتان را بنویسید