تراز آزمایشی را می‌توان به عنوان یکی از مهم‌ترین گزارشات و صورت‌های مالی که در حسابداری کاربرد دارد، معرفی کرد؛ علاوه بر آن، انجام ثبت‌های تنظیمی لازم در دفتر کل، یکی دیگر از کاربردهای تراز آزمایشی به شمار می‌رود. در حسابداری و تهیه صورت‌های مالی، برای اینکه بتوانید به صورت هر چه دقیق‌تر، معاملات را انجام دهید، ملزم به رعایت برخی مراحل هستید که تراز آزمایشی، یکی از فرآیندها در دنیای حسابداری و محاسبات این چنینی شناخته می‌شود.

فهرست مطالب

آشنایی با تراز آزمایشی

در یک تعریف ساده، تراز آزمایشی به عنوان یک گزارش داخلی در بخش حسابداری است و فهرستی از نام و مانده حساب‌های دفترکل است. که اغلب در پایان ماه‌های مختلف تهیه می‌شود تا توازن مانده حساب‌های دفتر کل مورد بررسی قرار گیرد و صحت ثبت اسناد و دفاتر را اثبات می‌نماید. در این صورت می‌توان حساب‌های دفتر کل را با اطمینان کامل برای تهیه صورت‌های مالی مورد استفاده قرار داد. ترتیب حساب‌ها در تراز آزمایشی به این صورت است که ابتدا حساب‌های دارایی، بدهی و سپس حساب سرمایه لیست می‌گردد.

ویژگی های تراز آزمایشی

مانده آزمایشی در حسابداری خلاصه ای از تمام مانده های بدهی و اعتباری دفتر کل است.
این صورت مالی به عنوان ابزاری حیاتی برای تعیین دقت حسابی معاملات در دفاتر حسابداری عمل می کند.
این بخشی از سیستم حسابداری دوبار ورود نیست، بلکه فقط به عنوان یک مرجع فعال عمل می کند.
این تراز را می‌توان در هر زمان و در صورت لزوم تهیه کرد، مانند هفتگی، ماهانه، سه ماهه و نیم سال.
این تراز می تواند بین حساب سود و زیان و ترازنامه ارتباط برقرار کند.
تراز آزمایشی دلیل قطعی صحت نیست زیرا نمی تواند برخی از اشتباهات مانند خطای اصولی را آشکار کند.

کاربرد تراز آزمایشی

با توجه به اینکه ترازنامه‌های آزمایشی در پایان هر ماه تهیه می‌شوند، می‌توان گفت کاربرد آن‌ها بیشتر در بخش کنترل و بررسی تراز در حساب‌ها است.
از سوی دیگر این نوع گزارش‌ها به دلیل ثبت داده‌ها در ستون‌های مختلف، به بررسی دقیق اطلاعات و تصمیم‌گیری صحیح کمک می‌کند.
از دیگر کاربردهایی که می‌توان برای تراز آزمایشی در نظر گرفت باید به نمایش میزان حساب‌های اول دوره مانده پایان و نیز گردش حساب دوره اشاره کرد.

در کل حسابداری یک فرآیند بسیار دقیق است که با داده‌ها و آما‌رهای مهمی سر و کار دارد. بنابراین همواره باید از نظر صحت داده‌ها مورد ارزیابی قرارگیرد.

انواع تراز آزمایشی

تراز آزمایشی، انواع مختلفی دارد و نوع آن، با توجه به معاملات، محاسبات، تصمیم‌گیری‌های مالی و مدیریتی شما می‌تواند متفاوت باشد؛ انواع تراز آزمایشی، به شرح زیر است:

تراز آزمایشی دو ستونی

ساده‌ترین نوع تراز آزمایشی است که از دو ستون بدهکار و بستانکار تشکیل شده و در آخر، هر ستون جمع مانده بدهکار و بستانکار ثبت می‌شود. در واقع یکی از اساسی‌ترین اهداف تشکیل تراز آزمایشی دو ستونی، برابر شدن جمع میزان بدهکار و بستانکار در دو طرف تراز است.

تراز آزمایشی چهار ستونی

در تراز آزمایشی چهار ستونی، دوستون دیگر، مازاد بر ستون‌های مانده (بدهکار و بستانکار)، ستون‌های گردش حساب (بدهکار و بستانکار) هم در این تراز آزمایشی دیده می‌شود.

تراز آزمایشی شش ستونی

گردش حساب پیش از دوره (بدهکار و بستانکار) دو ستونی هستند که به تراز آزمایشی چهار ستونی اضافه می‌شوند و تراز آزمایشی شش ستونی را تشکیل می‌دهند.

تراز آزمایشی هشت ستونی

دو ستون دیگر، علاوه بر شش ستون ثبت شده قبلی به نام ابتدای دوره مالی در دو ستون جزای بدهکار و بستانکار قرار دارند.

مراحل تهیه تراز آزمایشی

پس از ثبت تراکنش‌ها در دفاتر و ثبت آن‌ها در دفتر کل، مرحله بعدی در فرآیند حسابداری تهیه تراز آزمایشی است. مراحل زیر مراحل تهیه تراز آزمایشی را نشان می‌دهد: پس از ثبت تراکنش‌ها در دفاتر و ثبت آن‌ها در دفتر کل، مرحله بعدی در فرآیند حسابداری تهیه تراز آزمایشی است.

مرحله اول: مانده تمام حساب‌های دفتر کل را محاسبه کنید.
مرحله دوم: کاربرگ تراز آزمایشی را تهیه کنید.
مرحله سوم: کاربرگ آزمایشی را با شماره حساب و سرحساب مربوطه در ستون بدهکار یا بستانکار پر کنید.
مرحله چهارم: مجموع هر دو ستون بدهکار و بستانکار را محاسبه کنید.
مرحله پنجم: پس از محاسبه مجموع ها و تایید کردن یکسانی آن‌ها، تراز را ببندید.

تراز آزمایشی اصلاح نشده و تراز آزمایشی اصلاح شده

تراز آزمایشی در حسابداری، به دو دسته اصلاح شده و اصلاح نشده تقسیم می‌شود. تراز اصلاح نشده به اولین تراز آزمایشی در حسابداری گویند که قبل از ثبت اقلام اصلاحی در پایان سال مالی تهیه می‌گردد. زمانی‌که اصلاحات و تعدیلات دفاتر انجام می‌گردد، می‌توان ترازنامه آزمایشی اصلاح شده را تهیه کرد. تراز اصلاح شده می‌تواند مبنای تهیه صورت‌های مالی قرار گیرد.

تراز آزمایشی تعدیل نشده یک ترازنامه ترکیبی است که در آن انواع صورت‌های سود و ترازنامه اضافه می‌شود؛ از سوی دیگر، تراز آزمایشی تعدیل شده یک ترازنامه یکپارچه است؛ اما می‌توان در هر زمانی تغییراتی در آن ایجاد کرد. ترازنامه آزمایشی تعدیل نشده همیشه به ستون‌ها تقسیم می‌شود؛ در حالی که تراز آزمایشی تنظیم شده دارای قالب ستون است و ستون‌های اضافی نیز برای ورودی‌های پایان زمان، می‌توانند به آن اضافه ‌شوند.

تحلیل تراز آزمایشی

جهت تجزیه تحلیل تراز آزمایشی باید توجه داشت که هدف از تشکیل تراز حسابداری متعادل و مساوی بودن ستون هاست. به عبارتی برابر بودن ستون بدهکار و بستانکار نشان دهنده صحت محاسبات در سایر صورت‌های مالی بنگاه اقتصادی می باشد. اولین گام تجزیه تحلیل تراز حسابداری بررسی تعادل ستون ها است. در صورتی که محاسبات نشان دهنده کوچک‌ترین مغایرتی باشد به معنی مشکل در صورت‌های مالی و یا انتقال داده ها است. در مرحله بعد لازم است که دلیل مغایرت جست‌و‌جو شود. برای این امر عامل بروز خطا مورد جستجو قرار می گیرد و صورت‌های مالی که در آنها خطا رخ داده است می بایست اصلاح گردند.

عدم تطابق تراز

انتقال نادرست اعداد از دفتر روزنامه به دفتر کل
انتقال نادرست مانده حساب از دفتر کل به ترازنامه آزمایشی
تشخیص اشتباه مانده حساب از لحاظ بدهکار یا بستانکاری

توصیه می شود که برای جلوگیری از ایجاد اشتباه در صورت‌های مالی، تراز حسابداری به صورت منظم و با فاصله زمانی مشخص ایجاد شود.

چه خطاهایی می تواند باعث عدم تطابق در تراز شود؟

انواع مختلف خطاهایی که می توانند باعث عدم تطابق در تراز آزمایشی شوند به شرح زیر می باشند:

خطای حذف زمانی رخ می دهد که معاملات به طور کامل از ثبت در دفاتر حذف شود. علاوه بر این، تشخیص این نوع خطا دشوار است.
اگر مبلغی به درستی وارد شده باشد اما در حساب اشتباه وارد شود، خطای کمیسیون رخ می دهد.
خطای جبرانی به مجموعه ای از خطاها گفته می شود به گونه‌ای که یک اشتباه، اشتباه دیگر را جبران می کند و سبب تعادل یک تراز آزمایشی می شود.
خطای اصلی به دلیل استفاده نادرست از اصل حسابداری ایجاد می شود و با تراز فاش نمی شود.
در صورتی که یک تراکنش دوبار ورود شامل مبلغ اشتباهی از هر دو طرف باشد، خطای ورودی اصلی رخ می دهد.

تفاوت بین تراز آزمایشی و دفتر کل

تفاوت بین تراز آزمایشی و دفتر کل این است که تراز آزمایشی فقط حساب‌ها و مانده‌ حساب‌ها را در یک زمان مشخص فهرست می‌کند، در حالی که دفتر کل همه موارد مربوط به یک حساب شامل گردش حساب و مانده حساب در طول دورۀ مالی را نشان می‌دهد. حساب‌ها به ترتیبی که در دفتر کل هستند، در تراز آزمایشی فهرست می‌شوند. تراز آزمایشی ثابت می‌کند که پس از انتقال اطلاعات از دفتر روزنامه به دفتر کل، جمع ستون‌های بدهکار و بستانکار در دفتر کل برابر است.

تفاوت تراز آزمایشی و ترازنامه

در تراز آزمایشی مانده حساب‌های دائم و موقت در ستون‌های بدهکار و بستانکار جداگانه آورده می‌شود، اما در ترازنامه فقط مانده حساب دائمی گزارش داده می‌شود تراز آزمایشی یک گزارش داخلی است که در بخش حسابداری باقی می ماند.اما ترازنامه یکی از پنج صورت مالی است که در خارج از بخش حسابداری توزیع می شود و اغلب در خارج از شرکت توزیع می شود.

نتیجه پایانی

اگر در انجام امور حسابداری، از تراز آزمایشی استفاده شود، به معنای این است که اطمینان حاصل شود تا همه ورودی‌ها به درستی در جدول تراز آزمایشی وارد شده است؛ چنانچه مجموع تراز آزمایشی، با یکدیگر مطابقت نداشته باشد، ممکن است نتیجه، یک اشتباه حسابداری باشد و این یک تراز آزمایشی تنظیم نشده است.