دارایی چیست؟ انواع دارایی ها در حسابداری و نحوه ثبت آن در ترازنامه

دارایی در حسابداری، وسایل یا منابعی هستند که از طریق آن‌ها یک کسب‌وکار، بدهی‌های حود را پرداخت می‌کند و تعهدات خود را انجام می‌دهد و با انجام فعالیت‌های مالی کسب سود می‌کند. همچنین می‌توان از طریق استفاده از دارایی‌‌ ها یا با فروش آن‌ها و کسب سود حاصل از فروش، پول جدید وارد شرکت کرد. به همین دلیل شناخت دارایی و انواع آن بسیار اهمیت دارد. در ادامه این مقاله از سایت محاسبان، دربارۀ دارایی‌‌ ها و انواع آن صحبت می‌کنیم.

دارایی چیست؟

دارایی‌ ها منابع اقتصادی شرکت هستند که فعالیت‌های اقتصادی با استفاده از آن‌ها انجام می‌شود. این منابع تحت مالکیت شرکت یا پرسنل آن هستند و انتظار می‌رود در آینده منافعی را برای شرکت ایجاد کنند. شرکت‌ها بر حسب نوع فعالیت و حجم فعالیتشان دارایی‌ های متفاوتی دارند. اموال، مطالبات و سایر منابع اقتصادی که در نتیجه معاملات و عملیات مالی یا رویدادهای مالی دیگر به وجود می‌آیند، همگی جزء دارایی‌ ها محسوب می‌شوند. 

تعریف دارایی در استاندارد حسابداری

در استاندارد حسابداری، دارایی به منافع اقتصادی گفته می‌شود که طی عملیات مالی و اقتصادی، تحت تملک واحد تجاری در می­‌آید و برحسب پول قابل اندازه‌گیری است. این منافع می‌توانند برای دستیابی به منابع اقتصادی که شرکت مالکیت آن‌ها را دارد، مورد استفاده قرار گیرند. در نهایت این دارایی‌‌ ها به وجه نقد یا معادل آن یا دارایی‌‌ های دیگر تبدیل می‌شوند و دارای ارزش اقتصادی و قابلیت فروش یا معاوضه هستند.

انواع دارایی

در ادامه انواع دارایی را بر طبق اصول زیر طبقه‌بندی کرده‌ایم: 

1. انواع دارایی از لحاظ نقدشوندگی
2. انواع دارایی بر اساس کاربرد
3. انواع دارایی بر اساس زیستی 

که هرکدام شامل زیر مجموعه‌های مختلفی می‌شوند که در ادامه با جزئیات هرکدام را توضیح می‌دهیم. 

انواع دارایی از لحاظ نقدشوندگی

دارایی ها از نظر نقد‌شوندگی به 2 نوع دارایی جاری و دارایی غیر جاری دسته‌بندی می‌شوند. 

1. دارایی جاری

دارایی جاری، دارایی‌‌ هایی است که در سال مالی جاری و سال مالی آتی مصرف خواهد شد یا به راحتی نقد می‌شود. دارایی‌‌ های جاری شامل پول نقد و سایر حساب‌های با نقدشوندگی سریع مثل حساب‌های دریافتنی، موجودی کالا، پیش‌پرداخت‌ها و…. هستند. 

انواع دارایی‌ های جاری

در زیر با مهم‌ترین دارایی‌ های جاری آشنا می‌شوید: 

1. موجودی نقد و بانک

وجه نقد شامل پول نقد موجود در صندوق شرکت، حساب تنخواه نزد تنخواه‌گردان و حساب‌های جاری نزد بانک‌ها و موسسات مالی است. به عبارتی هر پولی که داخل شرکت نگهداری می‌‌شود را در قالب صندوق گزارش می‌دهند و وجه نقدی که داخل بانک است را در قالب حساب بانک ثبت می‌کنند.

۲. مطالبات موسسه از دیگران

طلب موسسه از دیگران (مطالبات یک موسسه از نهادها و اشخاص دیگر) که شامل حساب‌های دریافتنی، سایر حساب‌های دریافتنی و اسناد دریافتنی (چک و سفته و برات) می‌شود، همگی در دسته‌بندی دارایی‌های جاری طبقه‌بندی می‌شود. این اقلام نشان دهندۀ وجوهی هستند که انتظار می‌رود در کوتاه مدت به وجه نقد تبدیل شوند و از این رو بخش حیاتی از نقدینگی و توان عملیاتی یک کسب‌وکار به شمار می‌روند. 

۳. موجودی مواد و کالا

موجودی کالا به همهٔ اقلامی گفته می‌شود که کسب‌وکار با هدف فروش، ساخت محصول و ارائه خدمات نگهداری می‌کند. این موجودی‌ها شامل دسته‌بندی‌های زیر می‌شوند:

• مواد خام
• کالای در جریان ساخت 
• کالای ساخته شده 
• موجودی ملزومات 

۴. پیش پرداخت‌ها

پیش پرداخت به پولی گفته می‌شود که یک شرکت قبل از دریافت کالا یا خدمات، هزینه آن را پرداخت می‌کند. برخی از رایج‌ترین پیش پرداخت‌ها عبارت است از: 

• پیش پرداخت اجاره 
• پیش پرداخت تعمیرات 
• پیش پرداخت بیمه 

۵. سرمایه‎ گذاری‌‏های کوتاه‌‎مدت

سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت به وجوه مازاد می‌گویند که شرکت‌ها برای جلوگیری از بیکار ماندن پول خود و کسب بازدهی در یک بازه زمانی کمتر از دو سال، سرمایه‌گذاری می‌کنند. هدف این نوع سرمایه‌گذاری، حفظ نقدینگی و کسب سود از وجوه اضافی است. نمونه سرمایه‌گذاری کوتاه مدت شامل موارد زیر است:

• سپرده سرمایه‌گذاری‌‎های نزد بانک‌ها
• سهام شرکت‌های پذیرفته شد‌ه در بورس اوراق بهادار

۲. دارایی غیر جاری

دارایی‌های غیرجاری یکی از بخش‌های اصلی ترازنامه است و به آن دارایی‌هایی می‌گویند که انتظار نمی‌رود ظرف یک سال مالی یا یک چرخه عملیاتی به وجه نقد تبدیل شوند یا به فروش برسند. مثل زمین، ساختمان، ماشین‌آلات، تجهیزات و …. 

انواع دارایی های غیرجاری

انواع دارایی‌‌های غیرجاری به چهار دسته زیر تقسیم‌بندی می‌شوند: 

1. دارایی ثابت مشهود

دارایی ثابت مشهود دارایی‌هایی فیزیکی هستند که قابل دیدن و لمس کردن هستند. این دارایی‌ ها نسبت به دارایی های جاری گردش مالی کمتری دارند؛ به این معنا که قرار نیست به سرعت تبدیل به پول نقد شوند.  

۲. دارایی ثابت نامشهود

دارایی ثابت نامشهود دارایی‌هایی غیر‌فیزیکی هستند که قابل دیدن و لمس کردن نیستند. اما ارزش اقتصادی دارند و در درآمدزایی به شرکت کمک می‌کنند. این دارایی ها مزایای خاص برای شرکت ایجاد می‌کنند و در درازمدت مورد استفاده قرار می‌گیرند. نمونه‌های رایج دارایی‌های ثابت نامشهود عبارت است از:

• نرم‌افزار
• حق‌ امتیاز 
• حق اختراع
• سرقفلی 
• حق تألیف 

۳. سرمایه گذاری بلندمدت

سرمایه‌گذاری بلندمدت به وجوه نقدی می‌گویند که شرکت برای دستیابی به اهداف مالی در آینده دورتر و کسب بازدهی بیشتر، آن را برای بیشتر از یک سال و معمولاً چندین سال سرمایه‌‌گذاری می‌کند. هدف اصلی در سرمایه‌گذاری بلندمدت افزایش ارزش سرمایه در طول زمان است. نمونه‌هایی از سرمایه‌گذاری‌‌های بلند مدت به شرح زیر است: 

• سرمایه‌گذاری در سهام 
• سرمایه‌ذاری در اوراق مشارکت
• سرمایه‌گذاری در زمین 
• سرمایه‌گذاری در طلا
• سرمایه‌گذاری در سکه 

۴. سایر دارایی ها

گاهی اوقات شرکت‌ها دارایی‌هایی دارند که در هیچ‌کدام از دسته‌بندی‌های استاندارد قرار نمی‌گیرد. این دارایی‌ها امکان دارد که مستقیم در کارهای روزانه استفاده نشوند، اما بخشی از سرمایه شرکت محسوب می‌شوند. به این اقلام سایر دارایی‌ ها می‌گویند. مانند اقلام زیر:

• ماشین آلات اسقاطی
• وجوه مسدود شده بانکی 
•  تجهیزات و ماشین آلات و زمینی که در روال عادی عملیات شرکت مورد استفاده نیست. 

انواع دارایی بر اساس کاربرد

با توجه به نوع استفاده دارایی ها در حسابداری، می‌توان آن را به دوسته دارایی های عملیاتی یا دارایی های غیر عملیاتی تقسیم‌بندی کرد. 

۱. دارایی‌ های عملیاتی

دارایی‌ های عملیاتی به همۀ دارایی‌‌هایی می‌گویند که شرکت برای تولید کالا‌ها، خدمات خود و کسب درآمد از آن‌ها استفاده می‌کند. این دارایی‌ها مستقیم در فعالیت‌های روزمره کسب‌وکار نقش دارند و برای ایجاد جریان تولید ضروری هستند. برخی از نمونه‌های دارایی‌های عملیاتی عبارتند از:

• حق چاپ
• مجوزها
• موجودی‌ها
• تجهیزات یا ماشین‌آلات و فناوری‌های مورد استفاده یک کسب‌وکار 

۲. دارایی‌ های غیرعملیاتی

به تمام دارایی‌هایی که فاقد فعالیت‌های تجاری روزانه هستند، دارایی غیر عملیاتی می‌گویند. این دارایی‌ها برخلاف دارایی‌های عملیاتی، برای ایجاد کالا یا خدمات اصلی شرکت استفاده نمی‌شوند، اما با این وجود می‌توانند برای شرکت  درآمد ایجاد کنند. نمونه‌هایی از دارایی‌های غیرعملیاتی:

• زمین یا ملک خالی 
• سرمایه‌گذاری‌های کوتاه‌مدت 

انواع دارایی زیستی 

انواع دارایی بر‌اساس زیستی به دارایی نقصان پذیر یا زیستی غیر مولد و دارایی های زیستی مولد تقسیم‌بندی می‌شوند. 

۱. دارایی نقصان پذیر یا دارایی زیستی غیر مولد 

دارایی‌های نقصان‌پذیر ماهیت محدود و تحلیل رونده دارند. این دارایی‌ها پس از استخراج به موجودی مواد و یا کالا تبدیل می­‌شوند و با انجام عملیات برداشت و استخراج کاهش یافته و در نهایت به اتمام می‌­رسند. نمونه‌ای دارایی‌های نقصان‌پذیر:

• معادن
• جنگل‌ها

۲. دارایی زیستی مولد 

دارایی های زیستی مولد جزء دارایی های مرتبط با فعالیت‌های کشاورزی هستند. تحت پوشش استاندارد بین‌المللی حسابداری شماره ۴۱، با نام فعالیت‌های کشاورزی قرار دارند. در ایران نیز استاندارد حسابداری شماره ۲۶ تعریف مشابهی از دارایی‌های زیستی ارائه می‌دهد. هر‌گونه حیوان یا گیاه زنده جزء دارایی‌های زیستی طبقه‌بندی می‌شوند. 

دارایی‌های زیستی به هر حیوان یا گیاه زنده می‌گویند که در فعالیت‌های کشاورزی به کار گرفته می‌شود. این تعریف شامل طیف وسیعی از موجودات زنده است. از جمله: 

• دام‌ها: گوسفند، خوک، گاو شیرده.
• گیاهان: گندم، سبزیجات و سایر گیاهانی که برای برداشت کشت می‌شوند. 
• درختان و بوته‌ها: درختان جنگل، درختان میوه، بوته چای، میوه درختان برگ مو .

ارزیابی دارایی‌های زیستی

نحوه ارزش‌گذاری دارایی‌ های زیستی طبق دسته‌بندی دارایی زیستی غیر مولد و دارایی مولد تفاوت دارد که در ادامه نحوه ارزش‌گذاری هرکدام را توضیح می‌‌دهیم. 

اندازه‌گیری دارایی های زیستی غیرمولد 

دارایی های زیستی غیرمولد (نظیر گوساله گوشتی) بر‌اساس ارزش منصفانه پس از کسر مخارج برآوردی زمان فروش اندازه‌گیری می‌شوند. دارایی های زیستی مولد (نظیر گله شیری و درختان میوه) بر مبنای بهای تمام شده شناسایی می‌شوند.

ماهی پرورشی، نمونه‌ای از دارایی زیستی غیر‌مولد محسوب می‌شود که داشتن اطلاعات دقیق بهای تمام شده ماهیان پرورشی برای تصمیم‌گیری مدیریت، امری ضروری و حیاتی است. برای تامین این اطلاعات وجود یک سیستم حسابداری بهای تمام شده ضروری است. 

اندازه‌گیری دارایی‌ های زیستی مولد 

تولیدات کشاورزی استحصال شده از دارایی های زیستی (نظیر گوشت، میوه، شیر) در زمان برداشت به ارزش منصفانه پس از کسر مخارج برآوردی زمان فروش شناسایی می‌شود. ارزش منصفانه تعیین شده در زمان برداشت پس از کسر مخارج فروش تعیین شده به عنوان بهای تمام شده تولیدات کشاورزی محصول در نظر گرفته می‌شود و تا زمان فروش بر مبنای همین بهای تمام شده در صورت‌های مالی گزارش می‌شود.  

دارایی های شرکت در کدام یک از صورت های مالی منعکس می‌شود؟

ترازنامه یکی از صورت‌های مالی است که برای نشان دادن وضعیت مالی یک شرکت در یک دوره زمانی معین مورد استفاده قرار می‌گیرد. در ترازنامه دارایی، بدهی و سرمایه هر شرکت به صورت کامل آورده شده است.

دارایی‌‌‌‌‌‌ها در بخش راست ترازنامه قرار می‌گیرند و به ترتیب نقدینگی لیست می‌شوند. البته باید این نکته را هم در نظر گرفت که دارایی‌های ثابت معمولاً با استهلاک مواجه هستند که نشان‌دهندۀ کاهش ارزش آن‌ها بر اثر استفاده یا گذر زمان است و به ارزش دفتری در ترازنامه آورده می‌شوند که با استفاده از فرمول زیر محاسبه می‌شود:

ارزش دفتری دارایی ثابت =  استهلاک انباشته – دارایی های ثابت

تفاوت دارایی و خالص ارزش دارایی چیست؟

به ارزش کل دارایی‌های شرکت منهای ارزش کل بدهی‌های شرکت، خالص ارزش دارایی گفته می‌شود که معیاری است برای مقایسه عملکرد شرکت‌ها؛ اما به حاصل جمع کل بدهی‌های آن واحد و حقوق صاحبان سهام آن، دارایی گفته می‌شود. 

تفاوت دارایی و هزینه چیست؟

هر واحد تجاری یا شرکت با هدف کسب درآمد در طول فعالیت‌های اقتصادی خود مخارجی را متحمل می‌­شود یا منابعی را از دست می‌دهد تا در‌آمدی کسب کند که در علم حسابداری به این مخارج، هزینه گفته می­‌شود؛ ولی دارایی، منابع اقتصادی است که در آینده برای شرکت منفعت دارد.

تفاوت دارایی شخصی و دارایی تجاری

دارایی شخصی، دارایی متعلق به یک فرد است، مثل مسکن، اتومبیل شخصی، رایانه رومیزی، صندلی و…، ولی دارایی تجاری، دارایی متعلق به یک کسب‌وکار یا شرکت را می‌گویند، مثل اثاثه، تجهیزات، ساختمان شرکت و… .

آیا نیروی کار نیز دارایی است؟

در تعریف‌های جدید اقتصادی و کسب‌وکار، نیروی کار دارایی نیست، بلکه سرمایه است. نیروی کار انسانی شامل افرادی می‌شود که به یک کسب‌وکار کمک می‌کنند تا به اهداف تجاری خود برسند و در ازای انجام کار، حقوق و دستمزد دریافت کنند. نیروی کار دارایی نیست، اما در افزایش و رشد ارزش دارایی‌ها سهم دارد و تأثیرگذار است.

به عنوان مثال، دارایی های غیر مشهود مثل مالکیت معنوی، حق اختراع، اعتبار نام یک برند و غیره به واسطه افراد نیروی کار متخصص و خبره حاصل می‌شوند و به ارزش آن‌ها افزوده می‌شود.

جمع‌بندی

در این مقاله از محاسبان، در مورد دارایی و انواع آن توضیح دادیم. دارایی‌ها را در این مقاله در دسته‌بندی‌های مختلف طبقه‌بندی کردیم که با شناخت آن‌ها با قابلیت ارزیابی ریسک و پرداخت آن‌ها و همچنین سهم درآمدهای هر دارایی آشنا شوید. علاوه بر این دربارۀ تفاوت دارایی و هزینه و تفاوت انواع دارایی‌ها صحبت کردیم و یاد گرفتیم که تمام دارایی‌های شرکت در سمت راست ترازنامه گزارش می‌شوند.

سوالات متداول