فرآیند رسیدگی به پرونده های مالیاتی، اعتراض به برگ تشخیص و دادرسی مالیاتی

پیشگفتار

با توجه به مسیری که سازمان امور مالیاتی در سال‌های اخیر، در زمینه شناسایی مودیان و فعالان کسب و کارها و الزام کردن آن‌ها به انجام تکالیف مالیاتی طی کرده است، می‌توان به اهمیت آشنایی یک حسابدار یا مدیر مالی با فرایند رسیدگی به پرونده‌های مالیاتی و یا فرایند اعتراض به برگه‌های تشخیص پی برد. و چه بسا با توجه به شرایط مالیاتی برای کسب و کارها در ایران، طی سال‌های اخیر، می‌توان گفت از مهم‌ترین وجوه تمایز و یا مزیت‌های یک حسابدار نسبت به سایر حسابداران، آشنایی هرچه بیشتر با موضوع رسیدگی و دادرسی مالیاتی و داشتن اطلاعات کافی در این زمینه می‌باشد.

به همین خاطر در این مقاله قصد داریم فرایند رسیدگی به پرونده‌های مالیاتی را از زمان ارسال اظهارنامه تا صدور برگ تشخیص و نیز در صورت عدم رضایت مودی از برگ تشخیص صادر شده، نحوه اعتراض به برگ تشخیص و فرایند دادرسی مالیاتی را به طور کامل بیان کرده و اطلاعات مهم و کلیدی که بهتر است یک حسابدار در این زمینه داشته باشد را در اختیار شما قرار دهیم.

آنچه در این مقاله به توضیح آن خواهیم پرداخت شامل موارد زیر می‌باشد:

• آشنایی با نحوه رسیدگی مالیاتی اشخاص حقوقی از زمان ارسال اظهارنامه عملکرد تا صدور برگ تشخیص مالیات.
• فرایند اعتراض به برگ تشخیص مالیاتی 
• آشنایی با اصول و روش‌های مذاکره با کارکنان سازمان امور مالیاتی

در مقاله مربوط به درآمد مشمول مالیات اشخاص حقوقی متوجه شدیم که سود حسابداری و درآمد مشمول مالیات شخص بر چه مبنایی محاسبه می‌شود. حال آنکه بعد از پایان سال مالی و تعیین سود و درآمد مشمول مالیات توسط شخص، 2 حالت ممکن است در رابطه با ارسال اظهارنامه عملکرد شخص پیش بیاید:

حالت اول: عدم ارسال اظهارنامه عملکرد

چنانچه شخص بعد از پایان سال مالی، به هر دلیلی از ارسال اظهارنامه عملکرد در موعد مقرر ( برای اشخاص حقوقی تا پایان تیر ماه سال بعد و برای اشخاص حقیقی تا پایان خرداد ماه سال بعد) خودداری کند، در این صورت مودی مشمول بیشترین جریمه مالیاتی از طرف سازمان امور مالیاتی خواهد شد. و عدم ارسال اظهارنامه حتی در مواقعی باعث پیگیری قضایی نیز خواهد شد.

در صورت عدم ارسال اظهارنامه عملکرد، مالیات شخص از طریق اظهارنامه برآوردی، و یا از طریق روش علی الراس تعیین خواهد شد.

روش علی الراس

در این روش ممیز رسیدگی، مبلغ فروش یا درآمد خدمات را با توجه به مبناهایی که در ماده 152 ق .م. م به آنها قرائن مالیاتی گفته می‌شود تعیین، و سپس این مبلغ را در ضریب سود فعالیت مربوط به اینتا کد پرونده مورد نظر ضرب کرده و درآمد مشمول مالیات تعیین میکند.

روش اظهارنامه برآوردی

در قانون مالیات‌های مستقیم مصوب ۳۱ /۴ /۱۳۹۴ ماده ۹۷ این قانون که به رسیدگی مالیاتی از روش علی الراس می‌پرداخت تغییر کرد. در این قانون در واقع روش رسیدگی به پرونده های مالیاتی، در صورت عدم ارسال اظهارنامه عملکرد تعیین اظهارنامه برآوردی می‌باشد. در این روش، ممیز مالیاتی با توجه به اطلاعات بدست آمده از طریق تمامی منابع اطلاعاتی مانند لیست معاملات فصلی، گردش حساب‌های بانکی، لیست حقوق، اظهارنامه‌های ارزش افزوده و… اقدام به تهیه یک اظهارنامه و تعیین سود بر اساس اطلاعات می نماید.

بنابراین مهمترین تفاوت آن با روش علی الراس در این است که در روش علی الراس از یک ضریب مالیاتی برای مودیانی که از نظر فروش و کسب درآمد مشابه یکدیگر بودند استفاده می‌شد (ضریب تعیین سود خالص فعالیت برای هر اینتا کد). اما در روش اظهارنامه برآوردی امکان دارد با توجه به اطلاعات بدست آمده برای دو مودی که در ظاهر مشابه هم هستند درآمد مشمول مالیات و مالیاتی متفاوت تعیین شود.

فرایند رسیدگی مالیاتی در صورت عدم ارسال اظهارنامه عملکرد

با توجه به مطالب بالا می‌توان فرایند رسیدگی مالیاتی، در صورت عدم ارسال اظهارنامه عملکرد را به صورت زیر خلاصه کرد:

1. جریمه عدم ارائه اظهارنامه مالیاتی: 

ماده 192- در کلیه مواردی که مؤدی یا نماینده او که به ‌موجب مقررات این قانون از بابت پرداخت مالیات مکلف به تسلیم اظهارنامه مالیاتی است، چنانچه نسبت به تسلیم آن در موعد مقرر اقدام نکند، مشمول جریمه غیرقابل بخشودگی معادل سی‌درصد (30%) مالیات متعلق برای اشخاص حقوقی و صاحبان مشاغل موضوع این قانون و ده‌ درصد (10%) مالیات متعلق برای سایر مودیان می‌باشد.

2. جریمه عدم ارائه دفاتر و اسناد و مدارک:

مطابق ماده ۲۲۹ قانون مالیات‌ها، اداره امور مالیاتی برای رسیدگی به اظهارنامه یا تشخیص هرگونه درآمد مؤدی باید به دفاتر و اسناد و مدارک مربوطه مراجعه و رسیدگی نماید و مؤدی نیز مکلف است که دفاتر و اسناد مدارک مربوطه را ارائه و تسلیم نماید. اگر اسناد و مدارک مربوطه به موقع به سازمان امور مالیاتی ارائه نگردد بعداً به نفع مؤدی قابل استفاده نخواهد بود و علاوه بر آن مشمول جریمه مندرج در ماده ۱۹۳ نیز خواهد شد.

3. محرومیت از بخشودگی‌ها و معافیت‌های مالیاتی:

مطابق تبصره ۱ ماده ۱۴۶ قانون، در صورتی که مؤدی از ارائه اظهارنامه و اسناد و مدارک حسابداری خودداری کند، از کلیه بخشودگی‌های مندرج در قانون و همچنین معافیت های مالیاتی محروم خواهد شد.

حالت دوم: ارسال اظهارنامه عملکرد

چنانچه مودی بعد از پایان سال مالی، در موعد مقرر اقدام به ارسال اظهارنامه عملکرد نماید، پس از آن طبق ماده 156 ق.م.م سازمان امور مالیاتی موظف است حداکثر تا 1 سال از تاریخ پایان مهلت تسلیم اظهارنامه، از مودیان مالیاتی که اقدام به ارسال اظهارنامه عملکرد نموده اند، با ابلاغ برگ دعوت به ارائه اسناد و مدارک به آن‌ها، و دریافت اسناد و مدارک سال مالی مورد نظر، رسیدگی خود را انجام دهد و تا 3 ماه پس از انقضای 1 ساله برگ تشخیص را صادر و به مودی ابلاغ نماید. اگر یکی از این شرایط توسط سازمان امور مالیاتی رعایت نشود اظهارنامه عملکرد (درآمد مشمول مالیات و مالیات ابرازی شخص) قطعی شده و سازمان حق ورود به فرایند رسیدگی را نخواهد داشت.

پس از ابلاغ برگ دعوت به ارائه اسناد و مدارک، مودی نیز موظف است ظرف مدت 1 هفته از تاریخ ابلاغ (بنا به درخواست مودی و موافقت حوزه مالیاتی مربوطه این مدت می‌تواند تا 15 روز افزایش یابد) کلیه اسناد و مدارک را جهت بررسی به اداره امور مالیاتی ارائه دهد. پس از ابلاغ برگ درخواست اسناد و مدارک، بسته به پاسخ مودی در مقابل این درخواست 2 مسیر متفاوت برای پرونده مالیاتی پیش خواهد آمد:

1. عدم ارائه اسناد و مدارک به ممیز (ارسال اظهارنامه بدون ارائه دفاتر)
2. ارائه اسناد و مدارک درخواستی به ممیز  (تسلیم اظهارنامه همراه با ارائه دفاتر)

حالت اول: یعنی در صورت ارسال اظهارنامه عملکرد و عدم ارائه اسناد و مدارک به اداره امور مالیاتی ممیز رسیدگی دوباره چاره‌ای جز تعیین مالیات از طریق روش علی الراس و یا در صورت امکان تعیین مالیات از طریق اظهارنامه برآوردی نخواهد داشت. اما در این حالت نیز مودی مشمول جرائم مالیاتی خواهد شد که در صورت پرداخت مالیات متعلقه و درخواست بخشودگی به شرط موافقت رئیس حوزه مالیاتی ممکن است تمام یا بخشی از این جرائم بخشوده شود.

حالت دوم: یعنی ارسال اظهارنامه عملکرد و ارائه اسناد و مدارک درخواست شده به اداره امور مالیاتی، اسناد مربوط به درآمدها و هزینه‌های ابرازی در اظهارنامه توسط ممیز بررسی شده و چنانچه اسناد و مدارک بررسی شده مورد قبول اداره امور مالیاتی باشد، دفاتر قبول شده و ممیز با بررسی دقیق اسناد مربوط به هزینه‌ها (هزینه‌های عمومی و اداری و هزینه‌های مربوط به بهای تمام شده کالای فروش رفته) و درآمدها، هزینه‌های غیر قابل قبول و درآمدهای کتمان شده (در صورت وجود) را به درآمد مشمول مالیات ابرازی شخص اضافه کرده و مبلغ مالیات شخص را تعیین می‌کند. و چنانچه این اسناد و مدارک از طرف اداره امور مالیاتی مردود شود، باز هم مالیات شخص به روش علی الراس محاسبه خواهد شد.

نکته مهم: تا قبل از اجرای قانون مصوب 31/04/1394، در تعیین مالیات به روش علی الراس، از ضریب سود خالص فعالیت در جدول ضرایب استفاده می‌شد، اما بعد از تصویب این قانون و اجرایی شدن آن برای تعیین درآمد مشمول مالیات یا همان سود خالص فعالیت‌ها در روش علی الراس از ضریب سود فعالیت که برای هر اینتا کد در نظر گرفته شده است استفاده می‌شود.

مراحل بعد از پایان سال مالی تا رسیدگی به دفاتر و اسناد

به طور کلی می‌توان تمامی مراحل بعد از پایان سال مالی تا رسیدگی به دفاتر و اسناد و مدارک حسابداری را به صورت زیر خلاصه کرد:

تا اینجا به توضیح مراحل، تا پایان ابلاغ برگ دعوت به ارائه اسناد و مدارک پرداختیم.