صفر تا صد مالیات بر ارزش افزوده
ارزش افزوده در متون حسابداری، اقتصاد و مالیاتی تعاریف متفاوتی دارد که این تعاریف شباهت‌ها و تفاوت‌هایی را نسبت به یکدیگر دارند. برای اینکه بدانیم سازمان امور مالیاتی، معیار محاسبه‌ی مالیات بر ارزش افزوده را چرا و چگونه محاسبه می‌نماید، باید با این تعاریف آشنایی داشته و آموزش مالیات را فرا بگیریم. در این مقاله به صورت کامل و جامع با تصاویر، ویدیو و پادکست توضیح داده ایم که ارزش افزوده چیست؟
ارزش افزوده دقیقا چیست؟
در حسابداری، تفاوت فروش کالا منهای مصرف مواد اولیه‌ی مستقیم را ارزش افزوده می‌نامند. برای محاسبه‌ی ارزش افزوده‌ی خدمات، درآمد خدمات منهای هزینه‌های دستمزد مستقیم ارائه‌ی خدمات را ارزش افزوده‌ی خدمات می‌نامیم. تعریف ارزش افزوده در حسابداری با تعریف اقتصادی که در آن ارزش افزوده را مابه‌التفاوت ارزش ستانده به ارزش داده می‌نامند بسیار شبیه است.
اما از دیدگاه مالیاتی در کشورهای مختلف، تعاریف متفاوتی برای محاسبه‌ی مالیات بر ارزش‌افزوده ارائه شده‌است. در کشور ما نیز در قانون مالیات بر ارزش‌افزوده، این‌گونه استنباط می‌شود که به تفاوت بین ارزش کالاها و خدمات عرضه شده با ارزش کالاها و خدمات خریداری شده‌ی یک شخص در یک دوره‌ی معین ارزش افزوده گفته می‌شود.
تاریخچه مالیات بر ارزش افزوده در جهان و ایران
این مالیات نخستین بار در سال ۱۹۵۱ به منظور فائق آمدن بر مسائل مالی کشور آلمان بعد از جنگ جهانی طرح ریزی گردید. این مالیات تا سال ۱۹۵۴ اجرایی نگردید و در ابتدا کشورهای فرانسه و برزیل دانمارک و آلمان اقدام به اجرای آن نمودند. کره جنوبی نیز اولین کشور آسیایی بود که در سال ۱۹۷۷ آن را اجرا نمود و امروز در حدود ۱۵۰ کشور آن را را اجرا نموده‌اند.
در کشور ما نیز لایحه‌ی قانون مالیات بر ارزش افزوده در دی ماه سال ۱۳۶۶ تقدیم مجلس شورای اسلامی گردید که پس از تصویب ۶ ماده از آن و بنا به تقاضای دولت به دلیل اجرای سیاست تثبیت قیمت‌ها به صورت ناتمام به دولت برگشت داده‌شد. در سال ۱۳۷۰ نیز صندوق بین المللی پول پیشنهاد اجرای قانون مالیات بر ارزش‌افزوده را به ایران داد. کارشناسان مالی و اقتصادی بسیار بر اجرای آن تأکید نمودند و مجدد در سال ۱۳۸۱ برای دومین بار مجلس شورای اسلامی اقدام به بررسی این لایحه نمود. نهایتاً در اردیبهشت سال ۱۳۸۷ به تصویب مجلس رسید و از مهرماه ۱۳۸۷ اجرای آن در ایران آغاز گردید.
مثال عملی نحوه محاسبه‌ی مالیات بر ارزش افزوده در ایران
قبل از ورود به مبحث بررسی مواد قانونی مالیات بر ارزش افزوده، نحوه‌ی محاسبه مالیات بر ارزش افزوده را به صورت ساده مورد بررسی قرار می‌دهیم.
اگر شخص یا شرکتی مشمول قانون مالیات بر ارزش افزوده باشد، باید در هنگام فروش کالا یا خدمات، مبلغ مالیات بر ارزش افزوده را در صورتحساب خود درج نماید و از شخص خریدار دریافت نماید. همین‌طور اگر در هنگام خرید کالا یا خدمات، شخص فروشنده مشمول قانون ارزش افزوده بوده باشد باید مالیات بر ارزش‌افزوده کالا و خدمات خریداری شده خود را به آن شخص پرداخت نماید و در پایان هر فصل باید محاسبه نماید که چه میزان ارزش‌افزوده بابت فروش کالا و خدمات دریافت نموده است و چه میزان ارزش افزوده بابت خریدکالا و خدمات پرداخت نموده است.
مابه‌التفاوت این دو مبلغ میزان بدهی یا طلب از سازمان امور مالیاتی را مشخص می‌کند. به این صورت که اگر ارزش‌افزوده‌های فروشی که دریافت نموده‌است بیشتر از ارزش افزوده‌هایی باشد که در هنگام خرید پرداخت نموده‌است این مبلغ مابه‌التفاوت به عنوان بدهی به سازمان امور مالیاتی شناخته می‌شود و باید ظرف مهلت مقرر پرداخت گردد. اگر برعکس بود به این صورت که ارزش افزوده‌هایی که بابت خرید کالا پرداخت نموده‌است بیشتر از از ارزش افزوده‌هایی باشد که در هنگام فروش کالا دریافت نموده‌است، این مبلغ مابه‌التفاوت به عنوان طلب از سازمان امور مالیاتی شناخته می‌شود که می‌توان آن را مسترد نمود و یا به دوره‌های بعدی انتقال داد تا از میزان بدهی‌های دوره‌های آتی کسر شود.
اگر به نحوه‌ی محاسبه‌ی مالیات بر ارزش‌افزوده دقت کنیم، متوجه می‌شویم که فروشنده، مبلغی را تحت عنوان مالیات بر ارزش افزوده از جانب خود پرداخت نمی‌کند بلکه این مالیات را از شخص خریدار دریافت می‌نماید و پس از کسر مالیات‌هایی که در هنگام خرید پرداخت نموده‌است، مابه‌التفاوت آن را به سازمان امور مالیاتی پرداخت می‌نماید. بنابراین شخص فروشنده صرفاً یک واسطه جهت دریافت و پرداخت مالیات بر ارزش افزوده به دولت شناخته می‌شود و اگر قانون به درستی اجرا شود هیچ‌گونه هزینه‌ی اضافی به بخش‌های مختلف اقتصادی از جمله واردات، صادرات، تولید، عمده فروشی، خرده‌فروشی و غیره وارد نمی‌شود و همه‌ی مالیات بر ارزش‌افزوده نهایتاً توسط شخص مصرف‌کننده نهایی پرداخته شده‌است.
بنابراین مالیات بر ارزش‌افزوده نوعی مالیات بر مصرف است که هر چقدر مصرف افراد جامعه بیشتر باشد در‌نتیجه مالیات بیشتری نیز پرداخت میگردد و از این جهت باعث ایجاد عدالت اجتماعی میگردد. به‌همین منظور قانون‌گذار سعی نموده‌است که کالاها و خدماتی که بیشتر در سبد مصرفی اقشار کم درآمد جامعه قرار دارد را نیز از پرداخت مالیات بر ارزش‌افزوده معاف نماید تا بهتر بتواند از مالیات به عنوان یک ابزار جهت تحقق عدالت اجتماعی استفاده نمایند.
نکته 1: اعتبار مالیاتی می تواند بابت خرید هرگونه کالا و خدمات مشمول مالیات که برای آن صورتحساب معتبر صادرشده است ایجاد شود و از نظر حسابداری می تواند این معامله در حساب های مختلفی (دارایی ثابت مشهود و نامشهود، خرید، موجودی مواد و کالا و هزینه ها) ثبت شده باشد.
نمونه مثال محاسبه مالیات بر ارزش افزوده جدید
مثال: شرکت امید پخش طی دوره بهار سال 1398 اقدام به خرید کالای مشمول مالیات به مبلغ 100 میلیون ریال و فروش به مبلغ 120 میلیون ریال نموده است، مطلوب است:
ثبت‌های حسابداری مربوطه و تعیین میزان مبلغ مالیات ارزش افزوده قابل پرداخت
ثبت حسابداری خرید
ثبت حسابداری فروش
ثبت تهاتر حساب‌ها در پایان دوره‌ی مالیاتی بهار 98
نکته 2: مطابق قانون دائمی ارزش افزوده و شکل جدید اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده دیگر نیازی به تفکیک سهم مالیات و عوارض از یکدیگر وجود ندارد و کل مبلغ تحت عنوان مالیات ارزش افزوده شناسایی میگردد.
اینفوگرافی مثال کاربردی مالیات بر ارزش افزوده
در تصویر زیر یک تمرین کاربردی مالیات بر ارزش افزوده را مشاهده می کنید. ابتدا سعی کنید خودتان پاسخ آن را بدهید و با پاسخی که در ادامه آمده است مقایسه کنید.
پاسخ تمرین بالا را در تصویر زیر مشاهده می کنید.
اصطلاحات قانون
ماده ۱- مفاهیم و اصطلاحات زیر، در این قانون، دارای تعاریف مشروحه ذیل می‌باشند:
الف- عرضه: واگذاری کالا یا ارائه خدمت به‌غیر، از طریق هر نوع معامله یا عقد قانونی؛
ب- واردات: ورود کالا یا خدمت از خارج از کشور به قلمرو گمرکی کشور یا مناطق آزاد تجاری- صنعتی یا مناطق ویژه اقتصادی؛
پ- صادرات: صدور کالا یا خدمت به خارج از کشور؛
ت- مالیات و عوارض فروش: مالیات و عوارض متعلق به عرضه کالاها و ارائه خدمات مشمول مالیات و عوارض توسط مؤدی در یک دوره معین؛
ث- مالیات و عوارض خرید: مالیات و عوارض متعلق به خرید کالاها و خدمات مشمول مالیات و عوارض برای فعالیت‌های اقتصادی مؤدی در یک دوره معین؛
ج- مالیات بر ارزش‌افزوده: مابه‌التفاوت مالیات و عوارض فروش با مالیات و عوارض خرید در یک دوره معین؛
چ- عوارض: مبالغی که به موجب این قانون به‌همراه مالیات برای شهرداری‌ها و دهیاری‌ها وضع می‌شود. در این قانون، هرجا مراد، نوع دیگری از عوارض بوده، به صراحت بیان شده است؛ از جمله عوارض واحدهای آلایندگی و عوارض سالانه خودرو
ح- مؤدی: شخصی است که به عرضه کالا، ارائه خـدمت، واردات یا صـادرات مبادرت می‌نماید.
خ- دوره مالیاتی: دوره مالیاتی هر سه‌ماه می‌باشد و منطبق بر فصول سال شمسی است.
د- اعتبار مالیاتی: مالیات و عوارضی که مؤدی بابت خرید کالا (اعم از نهاده و کالای نهائی) یا خدمت به موجب این قانون پرداخت کرده است.
ذ- معافیت مالیاتی: عدم تعلق مالیات و عوارض موضوع این قانون بر کالاها و خدمات.
ر- قانون مالیات‌های مستقیم: قانون مالیات‌های مستقیم مصوب 1366/12/3 و اصلاحات بعدی آن
ز- سازمان: سازمان امور مالیاتی کشور
ژ- پایانه فروشگاهی: پایانه موضوع بند «ب» ماده 1 قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مؤدیان مصوب 1398/7/21
س- سامانه مؤدیان: سامانه موضوع بند «پ» ماده (۱) قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مؤدیان.
فعالیت‌های مشمول مالیات ارزش افزوده
ماده ۲- عرضه کالاها و ارائه خدمات در ایران و واردات و صادرات آنها، از لحاظ مالیات و عوارض مشمول مقررات این قانون است.
نکته3: مطابق ماده 2 همه افرادی که اقدام به عرضه‌ی کالا و خدمات و هم‌چنین واردات و صادرات آنها می‌نمایند، مشمول این قانون می‌باشد. البته باید در نظر داشت که معمولاً اولین مواد قانونی در هر بخش از قوانین مالیاتی اقدام به تعریف دامنه‌ی کلی قانون می‌نماید. در ادامه اگر بخشی از فعالیت‌ها یا افراد از اجرای آن قانون معاف شده‌باشند، اعلام میگردد. بنابراین درست است که در این ماده، بخش صادرات را نیز مشمول این قانون دانسته است اما با در نظر‌گرفتن مواد قانونی 10 متوجه می‌شویم که صادرات از پرداخت مالیات بر ارزش‌افزوده معاف شده‌است اما از ارائه‌ی گزارشات و تکالیف مالیاتی دیگر معاف نگردیده‌است. بنابراین توصیه میگردد که صرفاً با مطالعه‌ی یک ماده‌ی قانونی اقدام به تصمیم‌گیری و نتیجه‌گیری نکنید و همیشه برای درک بهتر یک موضوع مرتبط با قانون باید مواد قانونی مختلف و بخشنامه‌های پیرو آن را نیز مطالعه نمود تا بتوان در این‌رابطه بهتر نتیجه‌گیری کرد.
ماده 1 بند الف- عرضه: واگذاری کالا یا ارائه خدمت به‌غیر، از طریق هر نوع معامله یا عقد قانونی؛
نکته 4: مطابق این بند عرضه‌ی کالا از طریق هر نوع معامله یعنی از قبیل فروش، هدیه، صلح، عرضه‌ی کالا به خود، فروش اقساطی، اجاره و هر شیوه‌ی دیگری مشمول این قانون می‌باشد.
نکته 5: در این بند به واژه ((غیر)) توجه نمائید اگر شرکتی کالایی را تولید نماید و این کالا را مجدد در شرکت خود استفاده نماید مشمول مالیات بر ارزش افزوده نخواهد بود این درحالی است که در قانون قبلی کالای تولیدی که عرضه به خود بود مشمول مالیات می گردید. اما مطابق تبصره 1 ماده عرضه به خود فقط برای اشخاص حقیقی مشمول مالیات است و برای اشخاص حقوقی معاف از مالیات محسوب میگردد.
تبصره 1 ماده 2: کالاها و خدمات مشمول موضوع این قانون که توسط مؤدیان حقیقی خریداری، تحصیل یا تولید می‌شود، در صورتی که برای مصارف شخصی برداشته شود عرضه کالا به خود محسوب می‌شود و مشمول مالیات و عوارض خواهد شد. در صورتی‌که عرضه کالا به خود برای استفاده شغلی باشد مشمول مالیات و عوارض نخواهد شد.
بند ح ماده 1- مؤدی: شخصی است که به عرضه کالا، ارائه خـدمت، واردات یا صـادرات مبادرت می‌نماید.
نکته 6: مطابق بند فوق که همه‌ی افرادی که به عرضه‌ی کالا و خدمات می‌پردازند، مشمول این قانون هستند اما ما باید دقت کنیم که مطابق ماده‌ی 13 ثبت‌نام و تاریخ مشمولیت هر یک از مؤدیان توسط سازمان امور مالیاتی تعیین میگردد.
ماده ۱۳- پس از راه‌اندازی سامانه مؤدیان، همه مشمولان این قانون موظفند به ترتیبی که سازمان مقرر و اعلام می‌کند، در سامانه مزبور ثبت نام نموده و معاملات خود را در آن ثبت نمایند. ثبت معاملات (خرید و فروش) در سامانه مؤدیان، به منزله ثبت در دفاتر قانونی است. تا آن زمان، ترتیبات ثبت‌نام، نحوه ارائه اظهارنامه‌های مالیاتی و رسیدگی به آنها حسب مقررات قانون مالیات بر ارزش افزوده مصوب ۱۳۸۷/۲/۱۷ و اصلاحات بعدی آن است. در سایر موارد، مفاد این قانون جاری است.
نکته 7: سازمان امور مالیاتی نیز به منظور رعایت مواد قانونی فوق تاکنون طی 8 مرحله، اقدام به شناسایی و دعوت از مؤدیان مشمول قانون این نموده‌است که البته هنوز افرادی هستند که از نظر ماده‌ی 1 و 2 مشمول قانون می‌باشند اما با توجه به اختیار سازمان امور مالیاتی در ماده‌ی 13 سازمان هنوز صلاح ندیده‌است که این افراد در سامانه مالیات بر ارزش افزوده ثبت‌نام نمایند.
نکته 8: برای اینکه یک مودی (حقیقی یا حقوقی) مشمول قانون شود و اقدام به ثبت نام ارزش افزوده و تکالیف مالیاتی شود باید به دو مورد توجه نمود 1- آیا کالا و خدماتی که عرضه می کند مشمول مالیات بر ارزش افزوده است یا به عبارت دیگر کالا و خدمات آن مشمول معافیت موضوع ماده 9 نباشد. و 2- آیا طی یکی از هشت مرحله فراخوان مشمول ثبت نام شده است ؟
اگر پاسخ به هر دو سوال بلی بود باید اقدام به ثبت نام و اجرای کامل قانون نماید اما در صورتی که پاسخ یک یا هر دو سوال خیر بود نیازی به ثبت نام و اجرای قانون نیست.
دیدگاهتان را بنویسید