تغییرات مهم قانون جدید ارزش افزوده با قانون قدیم

مالیات بر ارزش افزوده یکی از مهم‌ترین ابزارهای مالیاتی در نظام اقتصادی کشورها است. این مالیات به عنوان یک مالیات غیر مستقیم، بر ارزش افزوده کالاها و خدمات در هر مرحله از تولید و توزیع اعمال می‌شود. در ایران، قانون مالیات بر ارزش افزوده ابتدا در سال ۱۳۸۷ به صورت آزمایشی اجرا شد و پس از چندین سال، قانون جدید ارزش افزوده در تاریخ 1400/10/13 در کشور اجرایی شد که با قانون قبل تفاوت‌هایی داشت. این تغییرات با هدف رفع نواقص قانون قبلی و بهبود نظام مالیاتی انجام شده بود.

مهم‌ترین تفاوت دو قانون این بود که قانون جدید ارزش افزوده بر مبنای قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان وضع شده است. در این مقاله، به تعداد دیگری از تفاوت‌های مهم این دو قانون اشاره می‌کنیم؛ پس با ما همراه باشید.

بررسی 5 تغییر اساسی قانون جدید ارزش افزوده با قانون قدیم

در ادامه قصد داریم که ۵ تغییر اساسی قانون جدید ارزش افزوده با قدیم را مورد بررسی قرار دهیم. 

۱. تغییرات در مفهوم عرضه

در ماده ۴ قانون قبل، طبق تعریف مفهوم عرضه، عرضه کالا به خود مشمول ارزش افزوده بود. اما طبق بند الف ماده ۱ و ماده ۲ قانون جدید ارزش افزوده اگر شخصی کالایی را برای استفاده شغلی خود برداشت کند، این مورد عرضه تلقی نشده و مشمول مقررات این قانون نمی‌شود. 

۲. تغییرات در تاریخ تعلق مالیات

در ماده ۱۱ قانون قبل، تاریخ تعلق مالیات بر ارزش افزوده، تاریخ صدور صورتحساب یا تاریخ تحویل کالا و تحقق معامله، هرکدام مقدم‌تر بود، در نظر گرفته می‌شد. همچنین در مورد ارائه خدمات هم تاریخ صورتحساب یا ارائه خدمت هرکدام مقدم‌تر بود، تاریخ تعلق مالیات بر ارزش افزوده در نظر گرفته می‌شد. این مورد مخصوصاً برای پیمانکاران که عمدتاً تاریخ ارائه خدمت با تاریخ تأیید صورتحساب و دریافت بهای خدمت فاصله داشت مشکلاتی را به وجود می‌آورد.

اما در ماده ۳ قانون جدید ارزش افزوده این مشکل رفع شده و تاریخ تعلق مالیات و عوارض، تاریخ صدور صورتحساب در نظر گرفته می‌شود. (نکته: همانطور که اشاره کردیم زیربنای قانون جدید ارزش افزوده، سامانه مودیان است؛ بنابراین در صورت استقرار کامل این سامانه اشخاص ملزم هستند صورتحساب‌های خود را در سامانه مودیان صادر کنند و تاریخ ثبت صورتحساب در سامانه و تأیید توسط شخص مقابل، تاریخ تعلق مالیات بر ارزش افزوده تلقی می‌شود).

۳. تغییرات در موعد تسلیم اظهارنامه

تغییر در موعد تسلیم اظهارنامه ارزش افزوده هم یکی دیگر از تفاوت‌های اعمال شده در قانون جدید ارزش افزوده است. در قانون قدیم مهلت ارائه اظهارنامه ارزش افزوده و پرداخت مالیات ۱۵ روز بعد از پایان هر فصل تعیین شده بود (به جز فصل چهارم که معمولاً به دلیل تعطیلات نوروزی تا پایان فروردین ماه تمدید می‌شد). در ماده ۴ قانون جدید ارزش افزوده این مهلت به جای ۱۵ روز تا پایان ماه بعد از انقضای هر دوره مالیاتی (پایان هر فصل)  افزایش یافت. (لازم به ذکر است در قانون جدید این احتمال می‌رود با اجرای کامل سامانه مودیان دیگر ارسال اظهارنامه ارزش افزوده برای مودیان موضوعیت ندارد.)

۴. تغییرات در استرداد مالیات‌های اضافه پرداختی

در ماده ۶ قانون قبل بیان شده بود، چنانچه مودی اضافه پرداختی به سازمان داشته باشد (جمع اعتبار مالیاتی مودی که بابت مالیات و عوارض خرید کالا یا خدمت پرداخت کرده است از مالیات و عوارض فروش برای هر دوره بیشتر باشد) در صورت درخواست استرداد، سازمان امور مالیاتی موظف است حداکثر ظرف مدت 3 ماه از تاریخ درخواست مبلغ اضافه پرداختی را به حساب مودی مسترد کند (به غیر از صادرات که یک ماه زمان استرداد آن بود). در صورتی که طبق ماده ۸ قانون جدید سازمان موظف است نهایتاً ظرف مدت 1 ماه از تاریخ درخواست مودی مبلغ اضافه پرداختی را مسترد کند.

۵. تغییرات در نحوه محاسبه مالیات بر ارزش افزوده خرید ماشین‌آلات

یکی دیگر از چالش‌های قانون قبل که در قانون جدید ارزش افزوده حل شده، استرداد یا قابل تهاتر بودن ارزش افزوده‌های پرداختی بابت خرید ماشین‌آلات تولیدی است. در ماده ۱۷ قانون قبل توضیح داده شده بود که تمامی اعتبار مالیاتی مربوط به خرید ماشین‌آلات و تجهیزات خط تولید قابل کسر از مالیات‌های وصول شده فروش هستند.

همچنین در تبصره ۲ همین ماده آمده بود، مودیانی که تولید محصولات معاف از ارزش افزوده داشتند و یا طبق این قانون در مرحلۀ بهره‌برداری مشمول ثبت‌نام در نظام ارزش افزوده نبودند، مالیات‌های پرداختی بابت خرید ماشین‌آلات تولیدی تا این مرحله قابل استرداد نیست. در واقع اعتبار آن‌ها پذیرفته نیست و باید این ارزش افزوده را در بهای تمام شده دارایی شناسایی کنند.

6 تغییر مهم معافیت‌های مالیاتی در قانون جدید ارزش افزوده

در موضوع معافیت‌های مالیاتی در قانون جدید ارزش افزوده ۶ تغییر مهم رخ داده است که در ادامه آن‌ها را یاد می‌گیریم.

1. در بند 12 ماده 12 قانون قبل، خدمات حمل و نقل اعم از باری و مسافری، درون شهری و برون شهری، جاده‌ای و ریلی و هوایی و دریایی، معاف از ارزش افزوده بود. اما در بند 13 ماده 9 قانون جدید ارزش افزوده، معافیت حمل و نقل هوایی چه برای مسافر و چه برای بار حذف شده و حمل و نقل هوایی از تاریخ اجرای این قانون مشمول ارزش افزوده می‌شود. حمل و نقل ریلی، دریایی و جاده‌ای برای مسافر و برای بار همچنان معاف از ارزش افزوده هستند.

2. در قانون قبل با توجه به مراحل 10 گانه فراخوان ارزش افزوده (فراخوان مرحله دوم و چهارم) تمامی هتل‌ها مشمول اجرای قانون مالیات بر ارزش افزوده بودند. اما در بند ۱۵ ماده ۹ قانون جدید ارزش افزوده، هتل‌های سه ستاره و پایین‌تر و مهمانپذیرها و مراکز اقامتی که مجوز از گردشگری، صنایع دستی یا اتحادیه‌های ذی‌ربط را دارند، معاف از ارزش افزوده هستند.

3. در قانون قبل، طبق فراخوان مرحلۀ دوم کلیۀ خدمات انبارداری و نگهداری کالا در سردخانه‌ها مشمول ارزش افزوده بود. اما در قانون جدید، مطابق با تبصره بند 1 ماده 9 خدمات انبارداری و نگهداری محصولات کشاورزی در سردخانه‌ها معاف از ارزش افزوده هستند. همچنین در قانون قبل، آب مصرفی برای فعالیت کشاورزی مشمول ارزش افزوده بود اما در قانون جدید، آب مصارف کشاورزی معاف از ارزش افزوده است. 

4. در قانون قبل طلا مشمول ارزش افزوده بود در صورتی که در قانون جدید طبق بند ۹ ماده ۹ طلا معاف از ارزش افزوده شده و صرفاً به دستمزد ساخت طلا ارزش افزوده تعلق می‌گیرد.

5. در قانون قبل فقط روغن نباتی از ارزش افزوده معاف بود اما در قانون جدید انواع روغن‌های خوراکی اعم از نباتی و حیوانی معاف از ارزش افزوده هستند.

6. تغییر در عوارض آلایندگی (عوارض سبز): تغییر در عوارض آلایندگی یا همان عوارض سبز نیز یکی دیگر از تغییرات قانون جدید ارزش افزوده است. قبل از توضیح این تغییر لازم است با مفهوم عوارض سبز آشنا شویم.

برخی از واحدهای تولیدی، صنعتی و معدنی که به تشخیص سازمان حفاظت از محیط زیست استانداردهای لازم را رعایت نکرده و باعث آسیب رساندن به محیط زیست می‌شوند، علاوه بر پرداخت مالیات و عوارض بر ارزش افزوده، مشمول پرداخت عوارض آلایندگی با یک ضریب مشخص هم هستند که به این عوارض به اصطلاح عوارض سبز می‌گویند. وجه این عوارض برای واحدهای داخل حریم شهر به حساب شهرداری محل استقرار واحد تولیدی و برای واحدهای خارج از شهر به حساب تمرکز وجوه واریز می‌شود.

حساب تمرکز وجوه حساب رابطی است که توسط خزانه‌داری کشور و به درخواست سازمان امور مالیاتی افتتاح می‌شود. پس از واریز مبالغ به این حساب خزانه‌داری کشور موظف است وجوه واریزی را مطابق با درصدهای تعیین شده در قانون، به حساب سازمان‌های ذی‌ربط از جمله شهرداری‌ها، دهیاری‌ها و… واریز کند.

در قانون قبل طبق تبصره یک ماده ۳۸، تمامی واحدهای تولیدی و صنفی مشمول عوارض سبز بودند و صرف نظر از میزان آلایندگی باید یک درصد از فروش هر دوره را بابت عوارض آلایندگی یا همان عوارض سبز پرداخت می‌کردند. همین عدم تأثیر شدت آلایندگی بر میزان عوارض سبز یکی از ایرادات قانون قبلی بود که در قانون جدید این مورد رفع شده و طبق ماده ۲۷ این قانون نرخ عوارض سبز بسته به شدت آلایندگی واحد مورد نظر، نیم درصد، یک درصد و یک و نیم درصد فروش خواهد بود.

در قانون قبل مشمولیت یا عدم مشمولیت این واحدها از اول دوره مالیاتی بعد از تشخیص در نظر گرفته میشد. مثلاً چنانچه واحدی در ۱۲ تیر ماه با رعایت استانداردهای زیست محیطی، خود را از فهرست واحدهای آلاینده خارج می‌کرد (البته به تشخیص سازمان محیط زیست)، لازم بود از اول دوره بعد یعنی اول مهرماه عوارض سبز را پرداخت نکند.

اما در قانون جدید مشمولیت از ابتدای دوره بعد و رفع مشمولیت از ابتدای همان دوره اعمال می‌شود. این قطعاً به نفع مودی و مشوق برای واحدهای تولیدی می‌باشد. مثلا اگر واحد تولیدی به تشخیص سازمان محیط زیست در تاریخ بیستم شهریور ماه از لیست واحدهای آلاینده خارج شود، از ابتدای تیر ماه همان دوره معاف از پرداخت عوارض سبز خواهد شد.

تغییر در نرخ مالیات و عوارض بر ارزش افزوده

همچنین توزیع ارزش افزوده دریافتی از مشمولان این قانون، در قانون قبل با قانون جدید تفاوت دارد. طبق ماده ۳۹ قانون قبل ۳ درصد به شهرداری‌ها و دهیاری‌ها تعلق داشت. (برای مودیان داخل حریم شهرها به حساب شهرداری‌ها و برای مودیان خارج از حریم شهرها به حساب تمرکز وجوه واریز شده سپس بین دهیاری‌های همان شهر توزیع می‌شود) و 6 درصد از مبالغ ارزش افزوده سهم سازمان امور مالیاتی بود.

در سال ۱۴۰۳، نرخ مالیات بر ارزش افزوده به میزان یک واحد درصد افزایش یافته و از ۹٪ به ۱۰٪ رسیده است. این تغییر به منظور تأمین منابع لازم برای متناسب‌سازی حقوق بازنشستگان اعمال شد. به همین دلیل، تمام مودیان مشمول نظام مالیات بر ارزش افزوده در موارد عرضه کالا و خدمات مشمول (با استثنای کالاهای خاص که نرخ‌های جداگانه‌ای دارند) موظف‌اند از ابتدای سال ۱۴۰۳ و در زمان صدور صورت‌حساب‌ها، مالیات و عوارض ارزش افزوده را به نرخ ۱۰٪ در صورت‌حساب‌ها درج و از خریدار دریافت کنند.

تغییرات مربوط به جرایم مالیاتی

جرائم مالیاتی مربوط به ارزش افزوده در قانون جدید با تغییر نسبتاً کمی اعمال شده است. بخش عمده‌ای از این تغییرات مربوط به اجرای قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان می‌شود.

ولی در ماده ۲۲ قانون قبل، جریمه عدم ارسال اظهارنامه ۵۰ درصد مالیات و عوارض مربوط به آن دوره بود. (بعد از استقرار کامل در سامانه مودیان و انجام تکالیف در این سامانه نیازی به ارسال اظهارنامه ارزش افزوده نخواهد بود.)

تغییرات مربوط به دادرسی مالیاتی

در بخش دادرسی مالیاتی به برگ‌های تشخیص ارزش افزوده هم تغییراتی در قانون جدید اعمال شده است. در قانون قبل مهلت اعتراض به برگ مطالبه ارزش افزوده ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ به مودی بود و بعد از آن مهلت واحد مالیاتی برای توافق یا ارجاع پرونده به هیأت‌های حل اختلاف ۳۰ روز از زمان ثبت اعتراض بود. 

جمع‌بندی

قانون جدید مالیات بر ارزش افزوده با اصلاحات اساسی نسبت به قانون قدیم، رویکردی کارآمدتر و بهتر در نظام مالیاتی ایجاد کرده است. تغییرات کلیدی مانند تعدیل معافیت‌ها، تسهیل فرآیندهای اداری مانند افزایش مهلت تسلیم اظهارنامه و کاهش زمان استرداد اضافه‌پرداختی و تغییر در تعریف‌ها، نشان‌دهندهٔ حرکت به سمت نظام مالیاتی مدرن و پاسخگو است.

سوالات متداول