ماده 272 قانون مالیات های مستقیم؛ قانون حسابرسی مالیاتی
مطالعه متمرکز
حسابرسی مالیاتی شرکت‌ها و فعالان اقتصادی، یکی از معیارهای سازمان امور مالیاتی برای پیشگیری از فرار مالیاتی است. اهمیت این تکلیف با ارائه اظهارنامه مالیاتی برابری می‌کند. ماده ۲۷۲ قانون مالیاتهای مستقیم شرایط و جزئیات آن را مشخص کرده است. آیا کسب و کار شما مشمول حسابرسی مالیاتی می‌شود؟ در این مقاله از محاسبان، حسابرسی مالیاتی و ماده ۲۷۲ را بررسی می‌کنیم.
ماده ۲۷۲ قانون مالیات های مستقیم چیست؟
ماده ۲۷۲ قانون مالیاتهای مستقیم را به زبان ساده می‌توان اینطور تعریف کرد:
برخی گروه‌های شغلی و شرکت‌ها موظفند صورتهای مالی حسابرسی شده توسط سازمان حسابرسی یا موسسات حسابرسی عضو جامعه حسابداران رسمی ایران را همراه با اظهارنامه مالیاتی اشخاص حقوقی، حداکثر تا ۳ ماه پس از پایان مهلت انقضای ارائه اظهارنامه، به سازمان مالیاتی تحویل دهند. در صورت عدم رعایت، ۲۰٪ مالیات متعلق جریمه می‌شوند.
قانون حسابرسی مالیاتی
حسابرسی همانطور که از نامش مشخص است یعنی رسیدگی به حساب‌ها. وقتی آن را در بافت حسابداری قرار می‌دهیم، معنی حسابرسی دقیق‌تر روشن می‌شود، یعنی حسابرسی صورتهای مالی. حالا وقتی مالیاتی را کنار آن قرار می‌دهیم یعنی رسیدگی به صورتهای مالی براساس قوانین مالیاتی.
اگر بخواهیم حسابرسی مالیاتی را علمی تعریف کنیم؛ فرآیندی است که صحت اسناد و مدارک مالی را بررسی و بر درستی اجرای قوانین و مقررات مالیاتی نظارت می‌کند. در حسابرسی مالیاتی، مالیات بر درآمد شرکت‌ها مشخص می‌شود و راه و روش‌های قانونی پرداخت مالیات در اختیار آنها قرار می‌گیرد.
ماده ۲۷۲ قانون مالیاتهای مستقیم سال ۱۴۰۴
سازمان امور مالیاتی کشور مکلف است تا پایان دی ماه هر سال نسبت به اعلام آن گروه یا گروه‌‌هایی از اشخاص حقیقی و حقوقی که علاوه بر شرکتهای موضوع بندهای (الف) و (د) ماده واحده «قانون استفاده از خدمات تخصصی و حرفه‌ای حسابداران ذی‌صلاح به عنوان حسابدار رسمی» مصوب سال ۱۳۷۲ براساس نوع و یا حجم فعالیت آنها ملزم به ارائه صورتهای مالی حسابرسی شده توسط سازمان حسابرسی یا موسسات حسابرسی عضو جامعه حسابداران رسمی ایران همراه با اظهارنامه مالیاتی و یا حداکثر ظرف مدت سه ماه پس از مهلت انقضای ارائه اظهارنامه می‌‌باشند را از طریق مقتضی (درج در روزنامه رسمی جمهوری اسلامی ایران و یکی از روزنامه های کثیرالانتشار و یا سامانه الکترونیکی مربوط) به اطلاع این گروه از اشخاص برساند. علاوه بر آن سازمان یاد شده میتواند اشخاص حقیقی و حقوقی معینی را به صورت موردی مشمول حکم این ماده نماید، که در این صورت موضوع شمول اشخاص یاد شده باید با ابلاغ کتبی تا پایان دی ماه هر سال به آگاهی آنها برسد. اشخاص حقیقی و حقوقی مزبور که سال مالی آنها بعد از اعلام سازمان یاد شده آغاز می‌شود، مشمول حکم این ماده خواهند بود. در صورت ارائه نکردن گزارش حسابرسی مالی موضوع این ماده در مهلت مقرر، علاوه بر تعلق جریمه معادل بیست درصد (٪۲۰) مالیات متعلق، درآمد مشمول مالیات آنها طبق مقررات این قانون از طریق رسیدگی تعیین خواهد شد.
تبصره ۱
صورتهای مالی حسابرسی شده به شرح این ماده و مطالب مذکور در گزارش‌های حسابرسی و بازرسی قانونی مربوط که در چهار‌چوب مقررات این قانون تنظیم شده باشد، می‌توانند به عنوان مبنایی معتبر برای تشخیص درآمد مشمول مالیات اشخاص یاد شده توسط ادارات مالیاتی مورد استفاده و استناد قرار گیرند.
تبصره ۲
سازمان امور مالیاتی کشور میتواند حسابرسی صورتهای مالی و یا تنظیم گزارش مالیاتی اشخاص حقیقی و حقوقی را به سازمان حسابرسی یا موسسات حسابرسی عضو جامعه حسابداران رسمی ایران واگذار کند. در این صورت، پرداخت حق‌الزحمه حسابرسی مالیاتی طبق مقررات مربوط، بر‌عهده سازمان امور مالیاتی کشور است.
مشمولین ماده ۲۷۲ قانون مالیات های مستقیم
گروه‌های شغلی زیر موظف به ارسال صورتهای مالی حسابرسی شده همراه با اظهارنامه مالیاتی خود هستند:
- شرکتهای موضوع بند «الف» و «د» ماده واحده «قانون استفاده از خدمات تخصصی و حرفه‌ای حسابداران ذی‌صلاح به عنوان حسابدار رسمی»
- اشخاص حقیقی و حقوقی براساس نوع فعالیت
- اشخاص حقیقی و حقوقی براساس حجم فعالیت
شرکتهای موضوع بند «الف» و «د» ماده واحده خدمات تخصصی حسابداران رسمی
شرکتهای پذیرفته شده یا متقاضی پذیرش در بورس اوراق بهادار و شرکت‌ها و موسسات موضوع بند «الف» و «ب» ماده ۷ اساسنامه قانونی سازمان حسابرسی، شرکتهای مشمول این بند هستند.
شرکت‌ها و موسسات موضوع بند «الف» و «ب» ماده ۷ اساسنامه قانونی سازمان حسابرسی به شرح زیر است:
- بانک‌ها، شرکتهای بیمه، شرکتهای دولتی و سازمان‌های انتفاعی دولتی.
- مراکز تهیه و توزیع وابسته به وزارت بازرگانی.
- بنیاد مستضعفان، بنیاد شهید، سایر نهادهای انقلاب اسلامی و مؤسسات تحت پوشش آنها.
- مؤسسات و کارخانجات که مالکیت سرمایه آنها به موجب قانون توسط مدیریت منتخب دولت و یا تحت پوشش دستگاه‌های اجرایی اداره می‌شوند.
- دستگاه‌های عمومی که طبق اساسنامه و قوانین مکلف به تعیین بازرس قانونی و انجام حسابرس هستند.
- شرکت‌ها، موسسات و دستگاه‌هایی که در مجموع بیش از ۵۰ درصد سرمایه آنها به صورت مستقیم یا غیرمستقیم متعلق به دستگاه‌های موضوع بند «الف» فوق باشد.
اشخاص حقیقی یا حقوقی بر اساس نوع فعالیت
تمامی واحدهای تولیدی، خدماتی و بازرگانی که به فعالیت‌های زیر مشغول هستند:
- شعب و دفاتر نمایندگی شرکتهای خارجی که در اجرای قانون اجازه ثبت شعبه یا نمایندگی شرکتهای خارجی مصوب ۱۳۷۶، در ایران ثبت شده‌اند.
- شرکتهای سهامی عام و شرکتهای وابسته به آنها.
- شرکتهای سرمایه‌گذاری و شرکتهای وابسته به آنها.
- مؤسسات و نهادهای عمومی غیر دولتی و مؤسسات وابسته به آنها.
اشخاص حقیقی یا حقوقی بر اساس حجم فعالیت
- شرکتهای سهامی خاص و موسسات غیرتجاری.
- شرکت‌ها و مؤسسات تعاونی و اتحادیه آنها.
- اشخاص حقیقی که مکلف به نگهداری دفاتر قانونی هستند.
مدارک مورد نیاز برای حسابرسی شرکت
حسابرس قبل از شروع حسابرسی در یک سازمان، با ارسال نامه‌ای رسمی از مدیران و مسئولان شرکت درخواست می‌کند تا اسناد و مدارک لازم را در اختیار او قرار دهند. این مدارک شامل ۱۰ مورد زیر می‌شود:
۱. دفاتر حسابداری: تمامی دفاتر حسابداری مربوط به سال مالی مورد نظر برای بررسی دقیق تراکنش‌ها و ثبت‌های مالی.
۲. صورتهای مالی: کپی ترازنامه، صورت سود و زیان، اظهارنامه مالیاتی و تاریخ تسلیم آنها به اداره مالیات.
۳. اسناد ارسالی به اداره مالیات: کلیهٔ اسناد و مدارکی که تحت عنوان اسناد حسابرسی به اداره مالیات ارائه شده‌اند.
۴. معاملات با اشخاص ثالث: فهرست کامل معاملات انجام‌شده با اشخاص ثالث (اعم از مشارکتی، انفرادی، مضاربه‌ای یا بانکی) در طول سال مالی، همراه با جزئیات سود، زیان و مالیات تعیین‌شده برای هر معامله.
۵. اسناد حقوق و دستمزد: مدارک مربوط به حقوق و دستمزد کارکنان، پرداخت‌های بیمه، شماره قبوض پرداختی و مالیات مرتبط.
۶. اسناد واردات و صادرات: جزئیات کامل معاملات وارداتی و صادراتی، شامل نام فروشنده و خریدار، نوع کالا، مجوزهای گمرکی، مبالغ پرداختی و دریافتی به همراه تاریخ آنها.
۷. مالیات بر درآمد و معافیت‌ها: اطلاعات کامل درباره مالیات بر درآمد شرکت و هرگونه معافیت مالیاتی اعمال‌شده.
۸. قراردادهای اجاره و خرید: فهرست تمامی قراردادهای اجاره یا خرید املاک و دارایی‌ها، شامل مبلغ، تاریخ و مشخصات طرف قرارداد.
۹. اسناد خسارت‌ها: مدارک مربوط به خسارت‌های مالی متحمل‌شده در طول سال مالی.
۱۰. صورت‌حساب گردش مواد و کالاها: جزئیات گردش مواد اولیه و کالاهای شرکت در طول دوره مالی.
حسابرس در نهایت برای گزارش حسابرسی، تمامی موارد و مدارکی را که درخواست کرده با دفاتر قانونی، روزنامه و کل تطبیق می‌دهد. سپس در گزارش خود مستنداتی درباره تزارنامه، صورت درآمدی، گردش نقدی و تغییرات حقوق صاحبان سهام ذکر می‌کند.
انواع حسابرسی مالیاتی
سازمان امور مالیاتی، با توجه به اهمیت و اندازهٔ شرکت‌ها، ممیزان مالیاتی را برای بررسی وضعیت مالیاتی آنها اعزام می‌کند. به همین دلیل، حسابرسی مالیاتی به چهار نوع مختلف تقسیم می‌شود:
۱. حسابرسی میدانی
حسابرسی میدانی برای پرونده‌های با اهمیت و ریسک بالا در نظر گرفته شده است. در این نوع از حسابرسی مالیاتی، تیمی از حسابرسان خبره و با تجربه با تنظیم وقت قبلی با مؤدی برای حسابرسی به محل شرکت او برای بررسی اسناد و مدارک حسابداری می‌روند.
کارکنان شرکت باید در زمان حضور تیم، همکاری لازم را با آنها داشته باشند و مدارک لازم را در اختیارشان قرار دهند. حسابرس باید پس از حضور در شرکت مربوطه اقدام به تهیه صورت جلسه و گزارش حسابرسی کند. در پایان هم صورت جلسه را امضاء کند و یک نسخه از آن را به مودی تحویل دهد.
۲. حسابرسی اداری
حسابرسی اداری برای پرونده‌های با ریسک و اهمیت پایین است. در این نوع حسابرسی مالیاتی، مودیان یک برگهٔ دعوت از سازمان مالیاتی دریافت می‌کنند که مطابق با تاریخ مشخص شده باید با در دست داشتن اسناد و مدارک به اداره مالیات مراجعه کنند. حسابرسی در این روش معمولاً توسط یک حسابرس انجام می‌شود و نیاز به زمان طولانی برای مراجعه و بررسی نیست.
مدارکی که در این نوع از حسابرسی درخواست می‌شود شامل موارد زیر است:
- صورت حساب‌های بانکی
- صورت مغایرت بانکی
- دفاتر روزنامه و تحریر مربوط به سال مالی
- اسناد مربوط به واردات و صادرات
- اسناد خرید و فروش کالاها
- صورتهای مالی درآمد و هزینه
اگر در این نوع از حسابرسی مودی اسناد و مدارک کافی ارائه ندهد یا در زمان تعیین شده حضور پیدا نکند، نوع حسابرسی به میدانی تغییر می‌یابد.
۳. حسابرسی بازرسی
حسابرسی بازرسی بعد از تعیین فعالیت‌های اقتصادی شرکت و برای تکمیل اطلاعات حسابرسان و بررسی سایر وضعیت‌های کاری انجام می‌شود. وظیفه حسابرس بازرسی ارزیابی وضعیت، حجم و اموال مودی است. در این نوع از حسابرسی، اظهارنامه مالیات عملکرد بررسی و برگه تشخیص مالیاتی صادر نمی‌شود. اما اگر حسابرس بخواهد میتواند درخواست حسابرسی اداری و میدانی داشته باشد.
۴. حسابرسی بازبینی
حسابرس بازبینی، برای سنجش کیفیت و دقت حسابرس مالیاتی به مودیان مراجعه می‌کند. در این نوع از حسابرسی مالیاتی، اداره مالیاتی تنها برخی از اسناد و مدارک مالی را بررسی می‌کند و سپس برگه تشخیص مالیات متمم را صادر و در صورت تخلف، آن را گزارش می‌کند.
مراحل انجام حسابرسی مالیاتی
اگر بخواهیم مراحل انجام کار حسابرسی مالیاتی را به زبان ساده شرح دهیم، به شکل زیر است:
مرحله اول: ارزیابی امکان انجام حسابرسی
در این مرحله حسابرس مالیاتی تعیین می‌کند که آیا با استفاده از دفاتر کل، دفاتر روزنامه و دارایی‌های شرکت می‌توان حسابرسی را انجام داد یا خیر. اگر مشخص شود که اطلاعات موجود برای حسابرسی کافی نیست، حسابرس روش دیگری را برای جمع‌آوری اطلاعات انتخاب می‌کند.
مرحله دوم: ارزیابی حجم فعالیت‌ها و دارایی‌ها
در این مرحله، حجم معاملات، مبادلات مالی و میزان دارایی‌های شرکت مورد ارزیابی قرار می‌گیرد تا تصویر دقیقی از گستره فعالیت شرکت به‌دست آید.
مرحله سوم: برنامه‌ریزی منابع و زمان‌بندی
با توجه به حجم کار، حسابرس مالیاتی تعداد اعضای تیم حسابرسی و مدت زمان لازم برای انجام عملیات را تعیین می‌کند.
مرحله چهارم: مستندسازی یافته‌ها در کاربرگ‌های حسابرسی
نتایج بررسی دفاتر کل، روزنامه، قانونی، نرم افزارهای شرکت در کاربرگ‌های حسابرسی همراه با شرح وضعیت ثبت می‌شوند.
مرحله پنجم: رفع ابهامات و تکمیل اطلاعات
اگر پس از بررسی دفاتر، حسابرس مالیاتی متوجه شود که اسناد و مدارک برای شفاف‌سازی حساب‌های شرکت کافی نیستند، روش دیگری انتخاب می‌کند. مانند گرفتن تاییدیه از مدیریت شرکت که در واقع تضمینی باشد برای صحت و اعتبار اطلاعات مالی ثبت شده در دفاتر شرکت.
مرحله ششم: بررسی دقیق و مستقل اسناد
در این مرحله حسابرس مالیاتی کلیه اسناد و مدارک شرکت را به صورت آزادانه مورد بررسی دقیق قرار می‌دهد تا هرگونه تخلف و سرپیچی از قانون را بتواند شناسایی کند.
مرحله هفتم: ارائه گزارش اولیه به مدیریت
پس از تکمیل بررسی‌ها، حسابرس گزارشی اولیه شامل یافته‌ها، تخلفات احتمالی، اشتباهات و توصیه‌هایی برای اصلاح به مدیریت شرکت ارائه می‌دهد.
مرحله هشتم: تهیه و ارائه گزارش نهایی حسابرسی
در این مرحله، گزارش نهایی حسابرسی تهیه و همچنین، جزئیات هزینه‌ها، شامل ساعات کاری تیم حسابرسی و هزینه‌های ایاب و ذهاب، به‌صورت مکتوب به مدیریت شرکت تحویل داده می‌شود.
حد نصاب ماده ۲۷۲ قانون مالیات های مستقیم
حد‌نصاب ماده ۲۷۲ قانون مالیاتهای مستقیم هرساله توسط سازمان امور مالیاتی کشور با توجه به نرخ تورم و شرایط اقتصادی به‌روزرسانی می‌شود. برای سال مالی ۱۴۰۴، اشخاص حقیقی و حقوقی در صورتی مشمول این ماده قانونی خواهند بود که در آخرین اظهارنامه مالیاتی خود، حداقل یکی از شرایط زیر را داشته باشند، مشمول این ماده هستند:
- درآمد ناخالص: مجموع درآمد ناخالص (شامل درآمد حاصل از فروش کالا، ارائه خدمات و سایر فعالیت‌های غیرعملیاتی) بیش از ۳۰۰ میلیارد ریال باشد.
- جمع دارایی‌ها: ارزش کل دارایی‌ها (براساس مجموع ستون بدهکار ترازنامه یا صورت وضعیت مالی) بیش از ۵۰۰ میلیارد ریال باشد.
نکته مهم
این حدنصاب‌ها برای اشخاصی اعمال می‌شود که سال مالی آنها پس از تاریخ اعلام رسمی این اطلاعیه آغاز شود. برای شرکتهای پیمانکاری، تمرکز بر مجموع مبالغ دریافتی از قراردادهای پیمانکاری است.
جریمه ماده ۲۷۲ قانون مالیات های مستقیم
عدم ارائه گزارش حسابرسی در مهلت مقرر طبق ماده ۲۷۲ قانون مالیاتهای مستقیم، پیامدهای جدی به دنبال دارد که در ادامه توضیح داده شده است:
- جریمه‌ای معادل ۲۰ درصد مالیات متعلق (براساس آخرین برگ مطالبه).
- تعیین درآمد مشمول مالیات براساس رسیدگی و بررسی دفاتر و مدارک توسط مأموران مالیاتی.
نکته مهم
این جریمه برای مودیان نرخ مقطوع (مانند مشاغل کوچک) اعمال نمی‌شود. همچنین، در مواردی که مالیات با نرخ صفر محاسبه شود (مانند برخی معافیت‌ها)، جریمه‌ای وجود نخواهد داشت، زیرا جریمه براساس مالیات متعلق تعیین می‌شود.
بخشودگی جرایم ماده ۲۷۲
هرچند متن ماده 272 قانون مالیاتهای مستقیم به غیرقابل بخشش بودن جرائم اشاره‌ای ندارد، بخشودگی براساس اطلاعیه‌های سازمان امور مالیاتی با رعایت شرایط زیر امکان‌پذیر است:
- پرداخت اصل بدهی مالیاتی و جرایم غیرقابل بخشش: ابتدا بدهی اصلی تسویه شود.
- ارائه درخواست کتبی: درخواست بخشودگی باید به‌صورت مکتوب از طریق سامانه الکترونیکی یا اداره مالیاتی مربوطه ارائه شود.
- سقف بخشودگی: جرائم تا سقف ۵۰ میلیارد ریال، قابل بخشش است.
سازمان امور مالیاتی در سال‌های اخیر با هدف تشویق مودیان، در طرح‌های مشارکتی (مانند طرح‌های مالیاتی مهرماه) جرایم مالیاتی را در صورت رعایت مهلت‌های اعلام شده مشمول تخفیف کرده است. به عنوان مثال در سال ۱۴۰۳، مودیانی که تا پایان شهریورماه درخواست خود را ثبت کردند، از بخشودگی کامل جرایم تا سقف ۵۰ میلیارد ریال بهره‌مند شدند.
بخشنامه ماده ۲۷۲ قانون مالیات مستقیم
بخشنامه شماره ۲۳۰/۸۰۳۸۸/د سازمان امور مالیاتی، به موضوع انطباق صورتهای مالی حسابرسی‌شده توسط سازمان حسابرسی یا مؤسسات حسابرسی عضو جامعه حسابداران رسمی ایران با اطلاعات ثبت‌شده در سامانه جامع اطلاعات صورتهای مالی تأکید دارد.
طبق این بخشنامه، مأموران مالیاتی موظف‌اند در جریان رسیدگی به پرونده‌های مالیاتی که شامل صورتهای مالی حسابرسی‌شده توسط اعضای جامعه حسابداران رسمی است، اطلاعات درج شده در این صورت‌ها را با داده‌های موجود در سامانه جامع اطلاعات صورتهای مالی (جام) تطبیق دهند. در صورت مشاهده هرگونه مغایرت بین اطلاعات سامانه جام و اظهارنامه‌های مالیاتی یا گزارش‌های حسابرسی ارائه‌شده، مأموران باید جزئیات این مغایرت‌ها را به دفتر حسابرسی مالیاتی گزارش کنند تا اقدامات لازم انجام شود.
جمع‌بندی
در این مقاله از محاسبان آموختیم که مخاطب ماده ۲۷۲ قانون مالیات های مستقیم، اشخاص حقوقی و اشخاص حقیقی گروه اول هستند که براساس نوع و حجم فعالیت خود، باید صورتهای مالی حسابرسی شده توسط سازمان حسابرسی یا موسسات عضو جامعه حسابداران رسمی ایران را حداکثر سه ماه پس از ارسال اظهارنامه ارائه کنند. آیا شرکت شما مشمول حسابرسی مالیاتی است؟ تجربیات خود را با ما در کامنت‌ها به اشتراک بگذارید.
سوالات متداول
۱. مهلت ارائه صورتهای مالی حسابرسی شده چه زمانی است؟
مهلت ارسال صورتهای مالی حسابرسی شده باید هم‌زمان با ارسال اظهارنامه مالیاتی یا حداکثر سه ماه پس از انقضای مهلت اظهارنامه مالیاتی، به سازمان امور مالیاتی است.
۲. جریمه عدم ارسال صورتهای مالی حسابرسی شده چقدر است؟
طبق این ماده در صورت عدم ارائه گزارش حسابرسی، ۲۰% جریمه در نظر گرفته می‌شود.
۳. اگر شرکتی زیر حد نصاب فروش باشد ولی دارایی بالایی داشته باشد، مشمول حسابرسی است؟
بله، در صورتی‌که درآمد زیر حد نصاب باشد، اما جمع دارایی‌ها بیش از ۵۰۰ میلیارد ریال باشد، مشمول ماده ۲۷۲ می‌شود.
۴. آیا سازمان امور مالیاتی میتواند شرکت‌هایی را خارج از لیست عمومی، به‌صورت موردی مشمول ماده ۲۷۲ کند؟
بله، سازمان میتواند اشخاص خاصی را موردی مشمول کند و ابلاغ کتبی تا پایان دی‌ماه بفرستد.
۵. مهلت انجام حسابرسی مالیاتی چه زمانی است؟
حسابرسی صورتهای مالی باید همراه با اظهارنامه مالیاتی (اشخاص حقیقی تا ۳۱ خردادماه و اشخاص حقوقی تا ۳۱ تیرماه) به سازمان امور مالیاتی ارائه شود یا نهایت تا ۳ ماه پس از ارسال اظهارنامه مالیاتی.
دیدگاهتان را بنویسید