محاسبه و تحلیل نسبت های مالی

نسبت‌های مالی یکی از ابزارهای اساسی در تحلیل وضعیت مالی شرکت‌ها و سازمان‌ها هستند. این نسبت‌ها با استفاده از داده‌های موجود در صورت‌های مالی شرکت، به تحلیل‌گران امکان می‌دهند تا عملکرد مالی، نقدینگی، کارایی، ریسک مالی و سودآوری را بررسی و ارزیابی کنند. استفاده از نسبت‌های مالی سبب می‌شود تا امکان مقایسه‌ بین شرکت‌های مختلف و یا مقایسه‌ عملکرد یک شرکت طی چندین سال مختلف فراهم شود. در این مقاله، به تعریف نسبت‌های مالی، انواع آن‌ها و نحوه محاسبه و تحلیل هر کدام می‌پردازیم.

نسبت‌های مالی چیست؟

نسبت‌های مالی به روابط ریاضی بین اجزای مختلف صورت‌های مالی شرکت اشاره دارد. به مجموعه‌ای از شاخص‌های عددی جهت تجزیه و تحلیل عملکرد مالی، که از اطلاعات موجود در صورت‌های مالی شرکت به دست می‌آید، نسبت‌های مالی می‌گویند. این نسبت‌ها به‌عنوان یک ابزار تحلیلی، تصویر واضح‌تری از وضعیت مالی شرکت ارائه می‌دهند. صورت‌های مالی معمولاً شامل ترازنامه، صورت سود و زیان و صورت جریان‌های نقدی است. نسبت‌های مالی به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند که هر کدام برای ارزیابی جنبه خاصی از عملکرد مالی شرکت طراحی شده‌اند.

انواع نسبت‌های مالی

انواع نسبت‌های مالی عبارتند از:

در ادامه به بررسی هر یک از این نسبت‌ها می‌پردازیم.

نسبت‌های مالی نقدینگی

این نسبت‌ها به بررسی توانایی شرکت در پوشش تعهدات کوتاه‌مدت خود می‌پردازند و مشخص می‌کنند که آیا شرکت توانایی پرداخت بدهی‌های جاری خود از طریق دارایی‌های نقدی و دیگر دارایی‌ها را دارد یا خیر.

مهم‌ترین نسبت‌های نقدینگی عبارتند از:

نسبت جاری

این نسبت نشان دهنده توانایی شرکت جهت پرداخت بدهی‌های جاری از محل دارایی‌های جاری است. نسبت بالای یک نشان‌دهنده توانایی مناسب شرکت در پرداخت تعهدات است. اگر این نسبت مالی کمتر از یک باشد به معنای آن است دارایی‌های جاری شرکت، توان پوشش بدهی‌ها و دیون کوتاه‌مدت آن را ندارند؛ نسبت جاری برابر با یک یا کمی بالاتر از یک مناسب است.

نسبت آنی

این نسبت مشابه نسبت جاری است، اما موجودی کالا از دارایی‌ها کسر می‌شود تا نقدینگی فوری شرکت مشخص شود.  موجودی مواد و کالا به دلیل نقد شوندگی کمتر از دارایی‌های جاری کسر می‌شود. اگر این نسبت بالاتر از یک باشد، نشان دهنده این است که شرکت از توانایی خوبی برای بازپرداخت دیون کوتاه‌مدت خود برخوردار است.

نسبت وجه نقد

نسبت‌های مالی اهرمی

این نسبت‌ها نشان می‌دهند که شرکت چگونه از بدهی‌های خود برای تأمین مالی استفاده می‌کند و چقدر از دارایی‌های شرکت از طریق بدهی‌ها تأمین شده است.

نسبت بدهی

این نسبت بیانگر این است که چه میزان از دارایی‌های شرکت توسط بدهی‌ها تأمین مالی شده است. کم بودن این نسبت به معنای عدم بهره‌گیری مناسب از اهرم مالی است، اما بالاتر بودن آن نیز لزوماً مطلوب نیست؛ چرا که هزینه‌های مالی مربوط به سود تسهیلات دریافتی ممکن است سود خالص شرکت را تحت‌ تاثیر قرار دهد.

نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام

نسبت بدهی بلند مدت

بدهی‌های بلندمدت، آن دسته از بدهی‌ها را شامل می‌شوند که سررسیدی طولانی‌تر از یک سال دارند. بالاتر بودن این نسبت نشان‌دهنده‌ توجه بیشتر شرکت به بهره‌گیری از اهرم مالی در راستای تشکیل سرمایه است.

نسبت ضریب مالکانه

این نسبت بیانگر سهم حقوق صاحبان سهام در تأمین مالی ایجاد دارایی‌ها است. بالاتر بودن این نسبت از ریسک شرکت کاسته و ساختار سرمایه‌ آن را مستحکم‌تر می‌کند.

نسبت‌های مالی سودآوری

نسبت حاشیه‌ سود عملیاتی

این نسبت نشان می‌دهد تا چه میزان از درآمد شرکت به‌عنوان سود محصول فعالیت اصلی آن بوده است.

نسبت حاشیه‌ سود خالص

 این نسبت بیانگر آن است که چه میزان از کل فروش شرکت، در نهایت به‌عنوان سود خالص برای شرکت باقی‌مانده است.

نسبت بازده حقوق صاحبان سهام

نسبت بازده دارایی‌ها

این نسبت نشان می‌دهد که شرکت چه مقدار سود خالص از هر واحد دارایی کسب کرده است. شرکتی که عدد بالایی را در این نسبت به خود اختصاص دهد، یعنی توانایی بالاتری را در استفاده و بهره‌گیری از دارایی‌هایش در جهت تحقق سود داشته است.

نسبت‌های مالی کارایی

نسبت گردش موجودی کالا

این نسبت نشان می‌دهد که موجودی کالا در یک دوره چند بار به فروش رفته و جایگزین شده است. پایین بودن این نسبت نشان از کم بودن چابکی شرکت در تبدیل موجودی انبار به تولید و درآمد فروش است.

 نسبت گردش حساب‌های دریافتنی

این نسبت بیانگر تعداد دفعات وصول مطالبات در طول یک دوره‌ مالی است. اگر مقدار آن بزرگ‌تر باشد به معنای آن است که شرکت توانایی وصول سریع‌تر مطالبات خود را دارد.

تجزیه و تحلیل نسبت های مالی

تجزیه‌ و تحلیل نسبت­‌های‌ مالی، ابزاری برای به‌دست‌آوردن یک دیدگاه کلی نسبت به گذشته­‌ شرکت و ایجاد یک چشم‌انداز مطلوب برای آینده­‌ شرکت­‌ها است. با بهره‌­گیری از تجزیه‌ و تحلیل نسبت­‌های مالی می­توان روند فعالیت­‌های شرکت و برخی از رویدادهای مالی در آن را در طول یک بازه­ زمانی مشاهده و مقایسه کرد. تجزیه و تحلیل نسبت‌های مالی ابزاری است که به‌وسیله آن می‌توان سلامت مالی، کارایی عملیاتی و سودآوری شرکت‌ها را ارزیابی کرد.

این تحلیل با بررسی جنبه‌های مختلف صورت‌های مالی مانند نقدینگی، سودآوری، اهرم مالی و کارایی صورت می‌گیرد. نسبت‌هایی مانند نسبت جاری و نسبت آنی، نقدینگی و توانایی شرکت در پرداخت بدهی‌های کوتاه‌مدت را ارزیابی می‌کنند، در حالی که نسبت‌های بازده دارایی‌ها و حقوق صاحبان سهام به بررسی سودآوری و بازده سرمایه‌گذاری‌ها می‌پردازند. همچنین نسبت‌های بدهی میزان اتکای شرکت به منابع مالی خارجی را نشان داده و نسبت‌های کارایی، بهره‌وری استفاده از دارایی‌ها را مشخص می‌کنند. با این تحلیل، مدیران و سرمایه‌گذاران می‌توانند تصمیمات بهتری در مورد عملکرد و سرمایه‌گذاری در شرکت اتخاذ کنند.

جدول نسبت های مالی

فرمول نسبت های مالی

فرمول نسبت‌های مالی به شرح زیر است:

• نسبت جاری = بدهی‌های جاری / دارایی‌های جاری
• نسبت آنی = بدهی‌های جاری / موجودی کالا و پیش‌پرداخت‌ها و سفارش‌ها – دارایی‌های جاری
• نسبت وجه نقد =  بدهی‌های جاری / سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت + وجه نقد
• نسبت بدهی = مجموع بدهی / مجموع دارایی
• نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام = حقوق صاحبان سهام / کل بدهی
• نسبت بدهی بلندمدت = بدهی بلندمدت / حقوق صاحبان سهام + بدهی‌های بلندمدت
• نسبت ضریب مالکانه = نسبت مالکانه – ارزش ویژه / کل دارایی * 100 
• نسبت حاشیه‌ سود ناخالص = سود ناخالص /  فروش
• نسبت حاشیه‌ سود عملیاتی = سود عملیاتی / فروش
• نسبت حاشیه‌ سود خالص = سود خالص / فروش
• نسبت بازده حقوق صاحبان سهام = سود خالص / میانگین حقوق صاحبان سهام
• نسبت بازده دارایی‌ها = سود خالص / میانگین دارایی‌ها
• نسبت گردش دارایی = فروش خالص / دارایی‌های ثابت
• نسبت گردش موجودی کالا = بهای تمام شده کالای فروش رفته / متوسط ارزش موجودی کالا
• نسبت گردش حساب‌های دریافتنی = فروش نسیه / متوسط حساب‌های دریافتنی
• نسبت متوسط دوره وصول مطالبات = 365 / گردش حساب‌های دریافتنی

نمونه سوال نسبت های مالی

فرض کنید شرکتی 50 میلیون دارایی و 20 میلیون بدهی دارد. نسبت بدهی به دارایی آن 20/50 =0.4 است که نشان می‌دهد 40% از دارایی‌های شرکت با بدهی تأمین مالی شده‌اند. این شرکت اگر نسبت پوشش بهره 5 داشته باشد، یعنی درآمد عملیاتی آن پنج برابر هزینه‌های بهره است و نشان‌دهنده توانایی قوی در پرداخت بدهی‌هاست.

نسبت های مالی در اکسل

یک نمونه محاسبه نسبت‌های مالی در اکسل، در لینک زیر برای شما قرار داده شده است.

دانلود فایل اکسل نسبت‌های مالی

جمع بندی

نسبت‌های مالی ابزارهای قدرتمندی برای تحلیل وضعیت مالی شرکت‌ها و ارزیابی عملکرد آن‌ها در زمینه‌های مختلف هستند. تحلیل‌گران مالی می‌توانند با استفاده از این نسبت‌ها تصویری دقیق از نقدینگی، سودآوری، کارایی و وضعیت بدهی شرکت به دست آورند و بر اساس آن تصمیمات سرمایه‌گذاری بهتری اتخاذ کنند. این نسبت‌ها به تحلیل‌گران کمک می‌کنند تا دیدگاه‌های مطلوب‌تری برای سرمایه‌گذاری به دست آورند.

نکته‌ای که باید به آن توجه داشت این است که اعداد به‌دست‌ آمده از نسبت‌های مالی لزوماً به تنهایی گویای وضعیت خاصی نیستند و بهتر است روند تغییرات این نسبت‌ها در طول زمان بررسی شود. با استفاده از نسبت‌ها مشکلات، نقاط ضعف و قوت مالی شرکت‌ها مشخص می‌شود. البته نسبت‌ها وقتی بیشتر مفهوم پیدا می‌کنند که با سایر نسبت‌ها در گذشته همان شرکت و یا با مؤسسات مشابه و یا با استانداردهای مطلوب صنعت مربوط مقایسه شوند.

سوالات متداول